Zaoz zux mê nhuôs cxôngx cêr uô nênhx hâur chuôz zis

          Tsêr nhoz đêz qơư uô côngz xưv muôx 10 cei cêr ntâu, viv li thâuv tas six hơưv uô hâux lưv, niêv lâuk Nguyễn Thị Hồng Nhung, iz lênhx tsôngv box nhoz quận Thủ Đức, TPHCM ho sei đrơưv lol tsêr chiê uô mor trâu niêv lâuk tul txir thiêz 2 tul mê nhuôs. Ntâu jiês têx fôngx zưs heik niêv lâuk tiêk chas zuôr khưr li ntơư, mul nox đrâuv têx tsêr uô mor cux tâu mav. Têx thâuv li co niêv lâuk tsuôk luôs xưz. Taz sik niêv lâuk têx fôngx zưs tsi pâuz tiêk, tâu uô mor, tâu nzuôr chêr trâu mê nhuôs zos niêv lâuk li cêr shir phaz tiv zix. Thâuv sik đros nox mor, niêv lâuk Nhung chuôz zis tâu sik đros thav têx hâux lưv muôx hâur iz hnuz. Têx thâuv sik đros nox mor, sik đros cơưv ntơưr, sik đros mê nhuôs uô si, niêv lâuk Nhung lok six txơưx kruôz kriê mê nhuôs, txơưx đros mê nhuôs thav. Khov co mak txos nhiv no, muôx tul tsi tul mê nhuôs tuz muôx 6 shông thiêz tul nhuôv nxeik muôx 13 shông cux đros niêv lâuk thav. Pov mê nhuôs luôs lov jêv, pov tul txir jông siêz niêv lâuk cux tsuôk li tsi ndo tas txos zuk li têx cêr liv cêr gênhs thâuv uô hâux lưv ntơưv qơư uô xưv thiêz. Niêv lâuk Nguyễn Thị Hồng Nhung heik:

          “ Thâuv tas six hơưv uô hâux lưv, phênhv ntâu luôk têx khênhr sik zâuv mul nox mor, uô si taz sik cur mak lok six tsơưs. Viv zuk mê nhuôs tsênhv nhoz hov hnuz nhôngs hloz tiêr nênhs viv li đros mê nhuôs uô si, tsês six hơưv trâu mê nhuôs zos lok six coaz tsôngv. Niêx hnuz zos li ntơưv yuôr thưr 7, hnuz ciêz mak zuk chox mê nhuôs mul uô chiê tâu pâuz txos tênhx qơư iz buôk ndis”.

          Muôx 2 tul mê nhuôs tuz tsênhv txos hnuz nhôngs mul cơưv cấp I thiêz đros pos zơưs nhoz viv li txơưv hâux lưv ntâu li chas, niêv lâuk Phạm Thúy Hà, iz lênhx tsôngv box nhoz Quận 4, TPHCM cux tsês six hơưv tsoz phưz chuôz zis jông tiv zix. Niêv lâuk Hà pheiz kênh:

          “ Đros thiêz têx chuôz zis hluôk nhiv no phênhv ntâu niêv txir max uô hâux lưv viv li lơưr tsi muôx ntâu six hơưv tsês trâu lênhx nênhs cxênhz jê. Đros cur chuôz zis ntâu shông no tuôr truôx cêr cor cav tsuv sik đros jâuv nox mor uô cê. Hâur têx pluôk mor thâuv tưs cux muôx pos zơưs, niêv txir thiêz mê nhuôs. Pêz sik thav lok hâux lưv hâur niêx hnuz cux xưk li têx cêr shir phaz, cêr qiv siêz hâur luz nênhx”.

          Tsi taz tuôr truôx cêr cor cav sik đros nox mor uô cê, niêv lâuk Hà tsênhv đros zuk tul txir shâuv têx cêr cor cav jông trâu mê nhuôs cxôngx ciês cêr cor cav hâur chuôz zis. Niêv lâuk chuôz zis txơưv nênhs hloz lok sik mê nhuôs zâu cux puôr lênhx uô jông cui tênhv “ mul tsuv thor-lol tsuv heik kriê”. Têx lênhx nênhs hâur chuôz zis hnuz tưs cux tsês six hơưv chiê nus lok đas jos, sik đros tôngv vênhx. Niêv lâuk tsênhv kriê mê nhuôs pâuz tsoz phưz, tsês six hơưv ntâu đuô trâu pos zơưs. Uô lơưr têx cêr cor cav jông cxôngx thâuv tsênhv zâu viv li txos nhiv no tsi muôx lênhx tưs heik, niêv lâuk Hà 2 tul mê nhuôs chiv chir pâuz mul paz niêv nzuôr ntiv, qêz tsêr, mul paz pos tso vix tsav chiê pư. Đros thiêz niêv lâuk Hà, iz hnuz mê nhuôs tsuv cơưv shâuv tâu iz hâux lưv uô jông thiêz pâuz uô nênhx viv têx lênhx nênhs txơưr zos chuôz zis li tsưr ziv zaoz zux tưz yênhx côngz.

          Lơưr tiến sĩ Xã hội học Phạm Thị Thúy, cưk kriê Học viện Hành chính quốc gia nhoz TPHCM, cêr uô nênhx hâur chuôz zis uô zênhr shar lok six lox txos mê nhuôs li pênhr xưv uô nênhx. Hâur co, pluôk mor sik đros nox uô cê zos lok six coaz tsôngv viv uô trâu chuôz zis muôx cêr cor cav jông. Thâuv sik đros nox, sik đros thav, têx lênhx nênhs hâur chuôz zis muôx ntâu theox chênhv chiê tsov cưv tsoz phưz têx lênhx nênhs txơưr. Viv li hlôngr trâu hâux lưv chox mê nhuôs mul cơưv lớp kriê pênhr xưv uô nênhx....niêv thiêz txir cux zuôr zaoz zux trâu mê nhuôs lok six ntâu đhâu hâux lưv sik đros jâuv nox mor uô cê. Kror coaz tsôngv zos uô li chas chiê mê nhuôs pov chuôz zis zos qơư sor si, zos qơư sik đros tsov cưv tsoz phưz têx lênhx nênhs cxênhz jê. Tiến sĩ Phạm Thị Thúy heik:

          “ Cêr cor cav uô nênhx hâur chuôz zis zos tas nro têx lênhx nênhs hâur chuôz zis li cêr uô nênhx, chiê chuôz zis yênhx qơư xênhz huôx cux xưk li qơư kruôz kriê cxênhx hluôk nênhs. Cur ntâus grê siêz hâux lưv cxiv tsa cêr cor cav jông hâur chuôz zis lok six jông chiê mê nhuôs huôv tsar. Xar mê nhuôs yênhx nênhs jông, niêv txir tsuv muôx cêr cor cav hâur chuôz zis jông. Pêz zos lênhx nênhs uô đeiv iêr jông tiv zix chiê mê nhuôs tsov uô lơưr hâur niêx hnuz”...

          Chiê tuôr truôx tâu cêr cor cav jông hâur chuôz zis, lênhx niêv lênhx txir muôx pưs txux lok six lox. Têx chuyên gia xar tiêk, tsi cxoz tso tơưv zoz qơưx siêz đros mê nhuôs lok sik heik mê nhuôs tsuv uô ntâu tsưr ziv uô nênhx. Co tsi zos tsưr ziv zaoz zux jông. Niêv txir tsiv zos lênhx fôngx zưs, thâuv tưs cux đros đreiv mê nhuôs uô cxuô hâux lưv, tsoz phưz mê nhuôs, mê nhuôs zuôr shir phaz thiêz jux jus to tâuz, hloz yênhx nênhs jông./.

                    (Mỹ Dung- Txâur Vax cxeik nhênhv)

Tuôr chiê mênhx cxưx Mường li hâux lưv ntok ntâuz cxôngx nzor

Zos iz hâur chor nênhs muôx chênhz zênhv ntok ntâuz, niêv tix Đinh Thị Sách nhoz jok Kiú, xar Huy Thượng, huyện Phù Yên puz pâuz: Thâuv ntêx zos chiê uô tâu iz đêiv ntâuz mak lok six phiv liv thiêz tsuv uô đhâu ntâu kror. Txix thâuv tsoz pax tâu chos txos thâuv sâu tâu pax cux muôx 6-7 hli, đhâu co jiêz kruôr txos hli 9, hli 10 mak xuôk têk tis câux truz xor, tsuv max mav truz cov siz huv mak xor thiêx siz luôs thiêz muôs. Truz xor tâu mav muôz tsâu cuô cxur, jiêz cov kruôr. Đhâu co muôz tso trâu sâuv luz ntok chiê ntok uô ntâuz. Chor ntâuz uô ntâu lok tsơưs, lox đar lok grêiv, khov lơưr nênhs uô thiêz tsưr ziv sir zôngv. Uô kaz ciês thiêz txos trâu ntu ntok uô ntâuz; zos uô ntâuz đơưz zôngx ziv mak iz hnuz tâu muôx 8-10 thiêr. Zos uô cov chor ntâuz co txêix pax đros, uô ntâuz txêix mak iz hnuz tsuôk uô tâu txix 3-4 thiêr. Li co cux tsuv tas oz pêz hli chor tsôngk yo tiêz yiêz thiêx tâu uô tiêr; txơưv li co, chor pos, chor niêv thiêz têx nxêik hâur jok cux sir jos uô. Nhiv no, têx ntâuz xor co phênhv ntâu tâu hlôngr txix têx zav ntâuz xor zênhx muôx muôs sâuv ciêz đrôngs; viv li tas tsơưs six hơưv đuô, taz sik niêv tix têx tuz nhuôs tsuôk yuôr lok six tsơưs lênhx thiêx pâuz thiêz nhiêv tuôr chiê uô ntâuz lơưr cxôngx nzor. Niêv tix Đinh Thị Sách, nhoz jok Kiú, xar Huy Thượng, Phù Yên Sơn La cux hêik pâuz tiêk: niêv tix pâuz uô ntâuz txix thâuv muôx 15 shông thiêz cơưv uô ntâuz txix niêv pos kriê. Taz sik nhiv no têx tuz nhuôs mak zênhx hnar têx tsôngk yo xơưv tâu muôs sâuv ciêz đrôngs, tsik uô têx hâux lưv ntok ntâuz no lơưv. Niêv tix xar tiêk cxênhx hluôk tsuv pâuz tuôr chiê zuk hêir nênhs hâux lưv uô ntok ntâuz cxôngx nzor.

Thâuv tuôx txos trâu jêx jok mênhx cxưx Mường cux pov tâu têx lênhx nxêik hnar chêr tsôngk yo tiêk đuz, luz yo jông txix têx ntâuz cxôngx nzor, hok chor hluôk tuz mak hnar têx luz yo đuz jông tâu uô txix têx ntâuz xor thâuv ntêx, taz sik đros co cux muôx chor nênhs hnar têx tsôngk yo tưz tâu uô txix têx ntâuz xor muôs sâuv têx ciế đrôngs…Têx shông jê lok no, đros luz nênhx xar hôiv li huôv tsar, uô zuk hêir nênhs têx ntâuz xor cxôngx nzor nhoz xar Huy Thượng, huyện Phù Yên tưz trâus pôngz plox jux juk. Nhiv no, chor chuôz zis tuôr chiê thiêz pâuz uô zuk hêir nênhs têx  ntâuz xor đrav ntêx cux zos yuôr lok six tsơưs, thiêz têx ntâuz uô cux tsuôk zos phưx vưv trâu chor nênhs hâur chuôz zis sir zôngv, đros chor chuôz zis tsênhv tuôr chiê tâu mak hâux lưv kruôz kriê trâu têx tuz nhuôs cux njiz phiv liv, viv cxênhx hluôk tsik nhiêv txos zuk hêir nênhs luôs hâux lưv uô ntok ntâuz cxôngx nzor.

Chiê tsôngv box mênhx cxưx Mường huôv tsar uô cov tâu truôx zuk hêir nênhs luôs haux lưv ntok ntâuz cxôngx nzor tsik trâus pôngz plox thiêz tâu tuôr chiê mak lok six khov txos pêx xênhv thiêz hâu nov ntơưv qơư truôx siêz đros tuôr chiê zuk mênhx cxưx têx cêr nênhx vênhx huôv jông. Thôngx cxix, yênhx lênhx nênhs tsuv gra siêz zuk li jênhv pâuz chiê hâux lưv ntok ntâuz cxôngx nzor tsik trâus pôngz plox./.

(KT-Lik Thox cxêik nhênhv)