Nênhs Hmôngz Lai Châu shir phaz uô ju lix

Đhâu thâuv krêz trôngx jôngr ntông chiêz tok tsôngv kruô lok hâur hli 10, tas cik tưs cux xưk li ntơư, 100 ntâu chuôz zis tsôngv box nhoz 2 jok Thèn Pả thiêz Háng Là cux tso iz chuôz zis iz lênhx nênhs tuôx nhoz no tror uô cov tiêr têx côngz trênhx, qơư tok kruô. Cê chox kriê tsôngv box uô tsêr vor blôngx puôx zêv, zơưv Thắng Xênhv Zax , Bí thư chi bộ jok Thèn Pả shir phaz heik: Txix têx tơư ntêir ndê, grêk mul lok txos trâu qêz suô, đhok uô têx poz jêz puô cêr, uô tsêr puôr lênhx tâu têx lênhx hlôngr njêx muôs phênhz hâux lưv tsênhz mênhx trâu yênhx lênhx nênhs, yênhx chuôz zis. Nhiv kruôr uô xưz, taz sik lênhx tưs cux jông siêz thiêz shir phaz cơưk:

“Xav hur si 2 jok muôx 126 chuôz zis, iz cxiê chuôz zis cux zos viv luz nênhx txov nhêv, nhoz no zos sđ chiv chir sik thôngx ziv siz paz xưz. Pêz cux tsi muôx tsưr ziv zuôr heik chuôz zis no tsuv paz li no, chuôz zis tov tsuv paz bâuv li co.... Pêz uô zos sđ siz paz hnuz côngz, đros thiêz phênhv pênhr xuz thơưx njuôk xav iz chuôz zis tsôngv box zuôr paz iz tsov đeiv”.

Tsưr ziv muôz trôngz ntông chiêz hlôngr uô qơư ju lix chiv xênhz đrox tsuôs trâu tsôngv kruô sđ tuôx ndis seiz uô si chênhr zos tsôngv box hâur jok heik, thâuv pov têx hnuz kaz ciêz lok sik six hơưv so ntênhs muôx lok six chôngz nênhs tuôx no uô si, ndis seiz tox trôngz hâur pêk. Thiêz đhâu ntơư 2 jok cơưv heik trâu xã, huyện lok tsưr ziv uô ju lix. Pov côngv thôngx 2 jok Hmôngz muôx cêr sik thôngx siêz, tsưr ziv yiêz thiêz thax tsav jôngr ntông co ho chênhr zos tsôngv box chos, tsôngv box car seiz chiê uô ju lix, xã thiêz huyện tưz thôngx ziv.

Siêz xar thiêz tsưr ziv uô tưz muôx, taz sik pênhr zuôr muôz kror tưs lok uô? Chor nhiêx zuôr trâul txos 100 ntâu tsov đeiv chiê yưv trâu uô xuz thơưx tsi ntâu, taz sik đros thiêz têx chuôz zis pluôs mak iz chuôz zis iz tsov đeiv nhiêx paz tsi zos tsơưs. Zơưv Suôr Xênhv Zax, nhoz jok Thèn Pả tưz uô thơưx hlo muk kêr txeik tsêr nhiêx kôngz nuv 100 tsov đeiv. 2 jok sik thôngx siêz chiê zơưv Suôr muk kêr txeik nhiêx uô ju lix . Zơưv Suôr heik, tsi tâu muôx iz jiês tưl tsôngv box nhoz no ho sik thôngx siêz thiêz shir phaz li co:

“Cur sơưr bê muôz ntơưr côngk nhav sir zôngv ar muk kêr txeik tâu tsêr nhiêx kôngz nuv  100 tsov đeiv lok. Uô tas 100 tsov đeiv ntơư, huyện pov ziv hnuz ziv muôx chôngz lênhx ntâu tuk kruô tuôx ndis uô si, huyện thiêz xã tưz paz 150 tsov đeiv thiêz, thiêx uô tâu li no”.

Chor nhiêx kêr txeik thiêz xã, huyện têx nhiêx paz tâu 2 lênhx tsar jok muôz muk zuôr têx suôz jêz, xi măng uz no....chiê uô cêr mul lok, uô tsêr, uô qơư tok kruô tuôx nhoz, so ndis shuôs têz qơưk uô si. Lar heik 20 lênhx hlôngr njêx muôs tâu tso muk cơưv jok Cát Cát, Sa Pa tsưr ziv uô ju lix côngv thôngx.

Txix xuz jôngr ntông chiêz lox đar yênhx châuv ha kuôk no 10 shông, tsôngv box Hmôngz Tả Lèng tưz krêz huôv tsar uô ju lix chiv xênhz đrox tsuôs, reik đros trâu Hmôngz têx txux chi vênhx huôv, hu zâuv tsôngv kruô sđ hâur thiêz đrâuv luôs 2 chas tỉnh tuôx ndis shuôs uô si. Txơưv tiêk cux tsênhv taz tov cxiv uô têx côngz trênhx, taz sik zuôr xar iz hlik lol no tưz tok muôx 6 cxênhz lênhx kruô tuôx ndis seiz uô si, sâu tâu 30 ntâu tsov đeiv:

“Jiês xuz thơưx cur tâu tuôx txos no thiêz pov lok six jông, chuô tuôx lax nziês thiêz hur si. Tiv 2 zos vêv xênhz nhoz no hur jông. Tsôngv box ntơưv no lok six gruôs cơưk”.

Zơưv Phạm Văn Kiện, Chủ tịch Ủy ban xã Tả Lèng heik pâuz: Chiê taz por tok tsôngv kruô sđ, tsôngv box ntơưv qơư tưz yênhx lix ntâu tổ chiê seiz car, phưx vưv, txix hâux lưv vêv xênhz qêz suô têx blôngx kruô uz no txos trâu taz por truôx tuk tơưs cuz tâu tsôngv box lês uô jông:

“Cxiv uô têx tsưr ziv chiê tsôngv box uô lơưr tsưr ziv krêz thax tsav no uô ju lix. Iz chas ntơư por hưv, tsi ntor luôx jôngr ntông tsi trơưk chei. Tsuôk chiê tsôngv box sđ nzaz nzơưv têx ntông vâu lor chiê uô têx qơư co xưz”.

Nhoz thax tsav tox siêz, qơư ju lix trôngz chiêz Tả Lèng tâu tsôngv kruô ntâuk grê zos qơư thiêz huôz chuô jông xưk li nhoz Đà Lạt. Tuôx no tsôngv kruô sđ tsi tiêk tâu seiz pov têx muôx jông nhoz tox siêz Tây Bắc mak tsênhv pâuz thiêz lênhk txeil tâu tsôngv box Hmôngz nhoz no cêr shir phaz thiêz nhiêv kruô, côngv thôngx cêr sik thôngx siêz siz chos huôv tsar uô ju lix chiê cxuz yeiz pluôs./.

                    (Thanh Thủy, Khắc Kiên-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

PHÊNHV HEIK KRIÊ YÊNHX TƯV TXUX CHI

Moz tơưv ndâux hlê khâur thiêz tsưr ziv phax moz (2 suôz)

          1) Zav moz tơưv ndâux hlê khâur

          Moz tơưv ndâux hlê khâur zos zav moz cik sei. Tsiêx cxu trâus moz tơưv ndâux hlê khâur zos têx tsiêx cxu muôx trâu tơư li: Nhux tưv nhux đas, buô, yik, zax, mok lưx, câur....

          Moz tơưv ndâux hlê khâur cik đhâu tsiêx cxu trâus moz trâu chor tsiêx cxu tsik moz thiêz cik đhâu cxuô zav jâuz krâur, đêx hâuk, khôngz qiv, têx vuôz tsuôz kiês nênhs, chuôz zênhx yêz thâux hax huv muôx caz moz. Moz cik đêz đar jux juk hâur thax tsav, tỉnh no trâu tỉnh txơưr, têz qơưk no trâu têz qơưk txơưr thâuv thâux tsiêx cxu mul lok, xiv huv tsiêx cxu....Lơưr tsưr tsix thú y ntiêx têz, no zos zav moz cik xuz thơưx hâur têx zav moz cik, uô riêz nênhs trâu tsiêx cxu tu zus.

          2) Moz yưv:

          Tsiêx tu zus tsi muôx đas jos, nxor plâuz, cuz sor 41-42 tưv ntêr hâur 2-3 hnuz; tơưv hlưr đêx hâur kror ndâux, bleik, tik ndâux, đhâu 2-3 hnuz hlưr đêx tơưk thiêz uô tơưv tas kror ndâux, lok ntâu kâuz ndâus; kror njưk muôx ntâu hlưr đêx, tsư nxiêz; iz ndis trâu tơư cux muôx ntâu hlưr đêx, thâuv tơưk zôngx ziv uô hlê trâu tơư; mis cux muôx hlưr đêx, o vôngs thiêz moz. Tsiêx cxu tsênhv puz mê nhuôs nox mis mak tsi khênhr mê nhuôs nox viv moz, cuô mis tơưs.

          3) Phax moz

          Cxax yuôx phax moz trâu nhux tưv nhux đas, buô, yik lơưr cui tênhv:

          - Đros thiêz nhux tưv nhux đas: Cxax yuôx jiês xuz thơưx trâu mê nhuôv nhux thâuv zus tâu 2 ciêz ndê mul thiêz tror cxax đuô jiês tiv 2 thâuv đhâu 4 ciêz. Ntu tov kaz mak 6 luz hlik cxax iz jiês.

          - Đros thiêz buô: Cxax yuôx jiês xuz thơưx thâuv buô tâu 2 ciêz hnuz nhôngs ndê mul thiêz tror cxax đuô thâuv đhâu 4 ciêz. Ntu tov kaz mak 6 luz hlik cxax iz jiês trâu niêv buô thiêz tơư buô.

          - Đros thiêz yik: Cxax jiês xuz thơưx thâuv mê nhuôv yik xênhz tâu 2 ciêz ndê mul, tror cxax đuô thâuv đhâu 4 ciêz. Ntu tov kaz mak iz shông cxax iz jiês.

          4) Kho moz

          Tsi muôx yuôx kho jông moz. Côngz xưv coaz tsôngv zos uô li chas cov tsi moz hnhar đuô, tsi cik đêz đar: cơư tsiêx cxu hâur guôx hur đu, kruôr krơưr; puz nox têx krâur muôk; plênhr yuôx trâu têx kror cxaz: zôngv cuô kâuz, yuôx njuôz 1% Mêthylen 1%; blôngx txir chuôz thox, blôngx yuôx zêx...

          Đhâu 2-3 ciêz kror cxaz zuôr jông ( zos tsi trâus o vôngs)./.

          (Thu Thùy- Txâur Vax cxeik nhênhv)