Gia Lai:Qênhx shênhx tso ntiêr ar liêx têz hâur tsôngv box heir nênhs tsơưs li têx tsi jông

Kuôk no 12 shông, thâuv tsi muôx nhiêx zuôr têx car đêx tok đêx lok zưs chuôz zis têx cà phê, tix lâus Y Yơi (xênhz shông 1968) nhoz jok Gri, xã Chư Đăng Ya, huyện Chư Păl, tỉnh Gia Lai muôz zuk chuôz zis 2 ha liêx têz trâu iz lênhx tsôngv box nhoz côngv huyện ntiêr 15 shông, 30 tsov đeiv.

Txix thâuv ntơư txos nhiv no, tsuôk yuôr 1.080 xưv phaz liêx têz uô blêx thiêz 1.800 xưv phaz ar têz chos têx jâuz tâuv uz no, tix lâus 2 niêv txir niêx hnuz sir jos khưr txov nhêv njuôr chiê txoz cxơưx trâu pluôk nox, têx tuz nhuôs tâu muk đros luôs cơưv ntơưr:

“Tso ntiêr ntêr shông hênhr cux tsi tâu. Nhiv no zuk xav mak tsi uô li ntơư. Zos truz tâu têx liêx têz tror kaz, zuk zuôr uô zuk xưz, tsi muôz trâu lênhx tưs ntiêr uô lơưv. Pov jông li nhiv no mak txov cơưk, tsi muôx đaz tsi uô, hnuz tưs cux muk uô jos lok cux tsi txâuk nox. Têx mê tuz mê nhuôv tror lok nhoz tsêr tas, tuk nhuôv cơưv lớp 7 tso ntơưr tsês, tsi muk cơưv lơưv thiêz”.

Tsi ndo six hơưv, hnuz nhôngs muôz trâu luôs ntiêr uô, tov kaz trâus chênhr lênhx tiz nênhs zuk muôz ar liêx têz trâu lơưr ntiêr uô ntơư txênhz zuôr hur si têx ntơưr côngz jênhv sir zôngv ar têz, no zos zơưv Siu An, nhoz jok Kó, xã Chư Đăng Ya, huyện Chư Păl chuôz zis. Trơưk li têx ntâuz ntơưr sâu têk mal 2 tos sik thôngx ziv, zơưv Siu An muôz trâu zơưv Nguyễn Văn Hồ nhoz xã Chư Jôr, huyện Chư Păl ntiêr 5 ha liêx têz hâur 10 shông, xav txix shông 2002. Taz sik, tas six hơưv, hnuz nhôngs ntiêr, pov zơưv Siu An tsi ndo txos têx luk 2 tos tưz thôngx ziv, uô ntơưr chos tsês, zơưv Hồ chuôz zis tưz chiv chir muk trâu Phongx seiz car, uô têx ntâuz ntơưr sir zôngv ar têz huyện Chư Păl krêz tiêk, no zos zơưv liêx têz, zơưv krêz luôx tâu lok, zơưv uô ntơưr côngz jênhv sir zôngv ar. Hmôngr jông, đhâu ntơư khov ngênhx muôx vax huôv paz đros qênhv zênhx max, tưz truz tâu zơưv Siu An têx liêx têz tror kaz.

Tsênhz tiês, luôs hâux lưv tso ntiêr ar têz nhoz huyện Chư Păl tưz uô muôx têx txuz plâuz mak cơ quan lês car uô têx hâux lưv têz qơưk thiêz tu têx plâuz ntus njiz phiv liv. Zơưv Lê Xuân Dũng, Tsar phongx seiz car thiêz uô têx ntâuz ntơưr sir zôngv ar huyện Chư Păl, tỉnh Gia Lai heik:

“Xưk li zơưv Siu Phang nhoz xã Ia Ka, uô ntêx thâuv muôz trâu mê nhuôv mak zơưv muôz trâu iz lênhx zơưv ntiêr uô 20 shông chiê chos cà phê. Zơưv tuk nhuôv ho muôz trâu lưv tuk. Nưk cik txos têx liêx têz ntơư zos lưv tuk li, co zos iz kro phiv liv, siz pênhr lok six ntâu jiês txos trâu têx hloz. Txo grêk tsơưs luôs lưv tuk vax huôv sir zôngv ar mak cux trâus cxâuv. Zos Ủy ban têx xã tsi uô, tsi heik mak lơưr muk uô saz đrâuv”.

Trơưk li thôngz sâu tsi tâu cxix cxuô, nhiv no, ntơưv huyện Chư Păl muôx 400 ntâu lênhx muôz têx liêx têz muôx nhos 250 ntâu ha ntiêr trâu luôs lưv tuk uô thiêz zos huyện sơưr tiv 2 ntơưv Gia Lai muôz ntâu têx liêx têz tso trâu luôs ntiêr uô. Tsênhz tiês ntơưv no tso pov, xã Chư Đăng Ya zos thax tsav qơư muôz ntâu yax têx liêx têz trâu luôs ntiêr uô mak nhiv no ho zos qơư muôx ntâu chuôz zis pluôs tiv iz thiêz phiv liv đuô hur si hâur uô lơưr têx hâux lưv lok cxiv tsa jêx jok yiêz. Zơưv Nguyễn Văn Nội, Chủ tịch Ủy ban xã Chư Đăng Ya heik pâuz, nhiv no ntơưv qơư muôx zuôr xar 14 ha har jôngr  trâus nav ntor luôx, mak iz đraz hâur têx har jôngr co zos chor nênhs muôz ar liêx têz ntiêr trâu luôs lưv tuk uô tas nav ntor luôx uô têz:

“Luôs hâux lưv tso ntiêr ar liêx têz, tsi muôx ar uô nox zos iz hâur têx qir tiv chênhr uô trâu thax tsav qơư ntâu shông sik lơưr liês hla đhâu yeiz pluôs kênhz, têx chuôz zis pluôs tsav phênhv ntâu. Cxiv tsa jêx jok yiêz mak tsôngv box sđ tsuv muôx ar têz. Nhiv no zok nriêr, muôz hâux lưv uô trâu têx lênhx tsôngv box heir nênhs txov nhêv no chiê muôx phênhv sâu tâu, ntơư zos chiê tror truz lơưr têx liêx têz tso trâu luôs lưv tuk ntiêr uô heik sâuv tror kaz chiê lơưr muôx liêx têz huôv tsar uô nox uô hnar xưz”.

          Trơưk li HĐND tỉnh Gia Lai qênhz shuôs đhâu, xav txos kaz shông 2017, tas nro tỉnh muôx 2 cxênhz ntâu chuôz zis tsôngv box heir nênhs tsơưs muôz zuk têx ar liêx têz zuôr xar 1.900 ha trâu luôs lưv tuk ntiêr uô. Lar heik, tsi tsơưs iz hâur têx liêx têz ntơư tưz muôz hur si têx liêx têz thâuv ntêx mak tâu têz qơưk choz trơưk tsênhv chei paz trâu tsôngv box nhoz thiêz huôv tsar uô nox txix shông 2004 tror zar đrav ntêx muôs thiêz ntiêr trâu luôs lưv tuk uô, nhiv no tror tsi muôx liêx têz uô nox. Qir tiv chênhr tâu xav tinhv zos tsi tâu cxiv kho jông têx cưx đês liêx, tsi yuô tâu muôx txux chi tsưr ziv huôv tsar uô nox....thiêx muôz zuk têx liêx têz tso trâu luôs lưv tuk uô. Zơưv Nay Kiên Phưv Chủ tịch Ủy ban huyện Chư Păl heik, txo grêk tsơưs muôz têx ar liêx têz trâu luôs lưv tuk ntiêr uô nhiv no tsênhv zos iz hâux lưv phiv liv:

“Tsưr ziv zos tsuv bax têx tsưr ziv hlôngr yiêz tsoz chos thiêz uô li chas cov muôx đêx zưs. Đros thiêz têx liêx têz uô li chas cux tsi tâu đêx zưs, mak xav txos hlôngr uô đuô lưv zav kôngz xưz. Thax tsav qơư tưs muôx đêx mak uô 2 chiv kôngz. Zos zuk yax kriê, zuk uô cxuô faz tsưr ziv taz sik nhoz Tây Nguyên tsi muôx đêx mak tsi pov kaz uô li chas”.

           Iz chas gra siêz txux chi tsưr ziv huôv tsar uô nox, zok nriêr tsoz chos fiv đros, têx ngênhx muôx vax huôv ntơưv Gia Lai tsuv muôx tsưr ziv jông hâur cxiv tsa, phênhz têx côngz trênhx đêx liv, paz tsôngv px nhoz thax tsav tsôngv box heir nênhs tsơưs uô tâu têx muôx liv trâu lơưr chiê truôx tuk luz nênhx./.

(TTTN-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

          Tsênhv chêi paz txưv trâu lênhx nênhs tâu tas siv nênhx li têx nênhs cxênhz jê

          1. Theox chênhv tâu sơưv phênhv paz txưv uô đaz uô kruô trâu lênhx nênhs tâu tas siv nênhx.

          Nênhs cxơưx uô đaz uô kruô trâu iz hâur têx lênhx nênhs heik đrav kaz no tâu tas siv nênhx:

          - Nênhs tsênhv cxaz chuôz BHXH lok sik tsênhv tênhv six hơưv cxaz chuôz gôngr BHXH mak six hơưv gôngr BHXH cxôngx txâuk 12 luz hlik tror sau;

          - Nênhs tsênhv sơưv nhiêx shar so lâus, paz txưv BHXH, sơưv paz txưv txiêz nanv lox tôngv, moz tiv uô hâux lưv lok sik tau tas siv nênhx hâur six hơưv kho moz (tsi tsov lơưr six hơưv cxaz chuôz BHXH)

          2. Tsênhv chêi tâu sơưv paz txưv hâur yênhx hli:

          2.1 Theox chênhv lok lênhx nênhs tâu tas siv nênhx:

          - Tưz gôngr BHXH txâuk 15 shông tror sâu, taz sik tsi tâu sơưv phênhv paz txưv BHXH 1 jiês;

          - Tsênhv sơưv nhiêx shar so lâus;

          - Tâu tas siv nênhx tiv txiêz nanv lox tôngv, moz tiv hâux lưv uô;

          - Tsênhv sơưv paz txưv txiêz nanv lox tôngv, moz tiv hâux lưv uô yênhx hli đros phênhv đas jos pênhr xưv lox tôngv txu grês cxôngx 61% tror sâu.

          2.2 Theox chênhv lok lênhx nênhs cxênhz jê

          - Mê nhuôs tsi tâu txưk 18 shông; mê nhuôs cxôngx 18 shông tror sâu zos tsi muôx đas jos uô lox tôngv cxôngx 81% tror sâu; mê nhuôs tsênhv nhoz hâur niêv plaz tâu xênhz zus tov kaz thâuv tul txir tâu tas siv nênhx.

          - Pox niêv ( lok sik tul txir), niêv pos zơưv txir 2 tos, lênhx nênhs txơưr hâur chuôz zis mak nênhs cxaz chuôz BHXH tsoz phưz lơưr Chei sik zuôr thiêz chuôz zis li cui tênhv zos txir nênhx cxôngx txâuk 60 shông, pox niêv txâuk 55 shông.

          - Pox niêv (lok sik tul txir) niêv pos zơưv txir 2 tos, lênhx nênhs txơưr hâur chuôz zis nênhs cxaz chuôz BHXH tsoz phưz, txir nênhx tsi tâu muôx 60 shông, pox niêv tsi tâu muôx 55 shông, zos trâus tsi muôx đas jos uô lox tôngv cxôngx 81%  tror sâu.

          Theox chênhv lok phênhv sâu: Lênhx nênhs cxênhz jê, tsi muôx phênhv sâu lok sik muôx phênhv sâu hâur yênhx hli; taz sik kis đuô phênhv nhiêx shar cơ sở, tsi muôx têx phênhv paz txưv lơưr cêr chei tsov cưv đros nênhs muôx côngz.

          2.3 Qênhx liv tâu sơưv:

          - Nhiêx txiêx uô đaz uô kruô trâu lênhx nênhs tâu tas siv nênhx: Nênhs cxơưx uô đaz uô kruô tâu jênhv phênhv paz txưv uô đaz uô kruô bâuv 10 luz hlik nhiêx shar cơ sở.

          - Phênhv tâu sơưv hâur yênhx hli: 50% phênhv nhiêx shar cơ sở sâuv iz phênhv cui tênhv; phênhv tsoz phưz: 70% phênhv nhiêx shar cơ sở sâuv iz phênhv cui tênhv ( zos tsi yuôr lênhx nênhs tsoz phưz).

          - Têx lênhx nênhs tâu sơưv phênhv paz txưv hâur yênhx hli tsi đhâu 4 lênhx đros 1 lênhx nênhs tâu tas siv nênhx. Zos muôx 2 lênhx nênhs tror sâu  tâu tas siv nênhx mak têx lênhx nênhs tâu tas siv nênhx no li lênhx nênhs cxênhz jê tâu sơưv 2 jiês phênhv paz txưv lơưr cui tênhv.

          - Six hơưv tâu sơưv phênhv paz txưv hâur yênhx hli, tâu uô cxôngx hli lơưr liês hli mak nênhs lox tôngv, nênhs sơưv nhiêx shar so lâus, phênhv paz txưv txiêz nanv lox tôngv, moz tiv hâux lưv uô tâu tas siv nênhx. Zos thâuv tus txir tâu tas siv nênhx, lênhx niêv tsênhv muôx mê nhuôs hâur chêr mak mê nhuôs li six hơưv tâu sơưv paz txưv yênhx hli xav txix hli mê nhuôs co tâu xênhz zus.

          3. Tsênhv chêi paz txưv 1 jiês

          3.1 Theox chênhv tâu sơưv:

          - Nênhs lox tôngv tâu tas siv nênhx, tsi zos lênhx nênhs tâu sơưv phênhv paz txưv yênhx hli;

          - Nênhs lox tôngv tâu tas siv nênhx zos lênhx nênhs tâu sơưv paz txưv yênhx hli; taz sik tsi muôx lênhx nênhs cxênhz jê tâu sơưv nhiêx paz txưv yênhx hli;

          - Lênhx nênhs cxênhz jê zos lênhx tâu sơưv paz txưv yênhx hli; taz sik ho xar tâu sơưv phênhv paz txưv iz jiês, tsi xav mê nhuôs tsi tâu muôx 6 shông, mê nhuôs thiêz pox niêv lok sik tul txir trâus tsi muôx đas jos pênhr xưv uô lox tôngv cxôngx 81%  tror sâu;

          - Lênhx nênhs lox tôngv tâu tas siv nênhx mak tsi muôx lênhx nênhs cxênhz jê lok sik têx lênhx nênhs txơưr hâur chuôz zis mak nênhs cxaz chuôz BHXH lơưr chei siz zuôr thiêz chuôz zis li cui tênhv mak phênhv paz txưv iz jiês tâu uô lơưr cêr chei thiêz tâu sơưv li cui tênhv.

          3.2. Phênhv tâu sơưv:

          Tâu xav lơưr chor shông tưz gôngr BHXH li no:

          - 1,5 luz hlik phênhv fênhx pheiz nhiêx hli gôngr BHXH trâu têx shông gôngr uô ntêx shông 2014;

          - 2 luz hlik fênhx pheiz nhiêx hli gôngr BHXH trâu têx shông gôngr cxôngx shông 2014 tror sâu;

          - Phênhv kis tiv zix bâuv 3 luz hlik phênhv fênhx pheiz nhiêx hli gôngr BHXH.

          - Đros thiêz lênhx nênhs tsênhv sơưv nhiêx hli so lâus: zos tâu tas siv nênhx hâur 2 luz hlik xuz thơưx sơưv nhiêx hli so lâus mak xav bâuv 48 luz hlik nhiêx hli so lâus tsênhv sơưv; zos tâu tas siv nênhx lok têx luz hlik lơưr co, sơưv cxaz 1 luz hlik nhiêx hli so lâus mak phênhv paz txưv txu grês 0,5 phênhv nhiêx hli so lâus tâu sơưv; taz sik phênhv kis tiv zix bâuv 3 luz hlik nhiêx hli tsênhv tâu sơưv uô ntêx thâuv lênhx nênhs co tsik tâu tas siv nênhx./.

( Thanh Thủy- Txâur Vax cxeik nhênhv)