Têx tsêr cơưv tax ploz tsênhr têz qơưk nhoz Lai Châu li têx phiv liv

Đhâu iz shông tax ploz tsênhr têz qơưk, Tsêr cơưv Phưv thôngz mênhx cxưx lok zos Phổ thông Dân tộc niêv txir zus mor  cxênhx iz xã Mù Cả, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu tsênhv njiz trâul têx phiv liv, zôngx ziv uô tsi tâu têx luôs hâux lưv trơưk li ploz tsênhr têz qơưk. Muôx tsi txâuk qar tsêr cơưv thiêz phênhv ntâu têx côngz trênhx li: Tsêr trâu têx lênhx cưk kriê ntơưr nhoz kriê txux chi, tsêr trâu nhuôs shux xênhz nox nhoz hâur tsêr cơưv, cơưv ntơưr, qơư tơưv trôngx puôr lênhx trâul puôk tsuôx, tsi jông tas iz cxiê thiêz tsi txâuk nhoz kriê, cơưv ntơưr.

Cưk kriê Đào Long Hải, thơưx seiz car tsêr cơưv heik pâuz, sir jos tax ploz tsênhr nhoz tox siêz tưz lax uô tâu, tuôr truôx tax ploz tsênhr ziv phiv liv đuô. Nhiv no tsêr cơưv tsi muôx qơư chiê kriê cơưv meir tính, viv li tas nro têx meir tính tsuv muôz khơưk tsês trâu hâur cxaz. Nhiêx txiêx muôz nzir hâur niêx shông  chiê cxiv kho têx côngz trênhx tsơưs, viv li chor cưk kriê ntơưr tsuv tưx khưx phưx chiê taz por shông cơưv.

“Tsêr cơưv tưz tâu côngk nhav tsêr cơưv ploz tsênhr têz qơưk lol shông 2019. Taz sik, txos shông cơưv 2020-2021, tsêr cơưv njiz trâul lok six ntâu phiv liv, tiv muôx tsi txâuk qơư trâu shux xênhz nhoz cơưv, viv tưz muôx nzir 3 lớp. Chênhr zos li heik co, tsêr cơưv tưz tsuv muôz iz cxiê qar tsêr cơưv, qơư uô hâux lưv... chiê hlôngr uô qơư cơưv trâu shux xênhz”.

Txơưv tsênhv taz tov sir jos cov uô tâu luôs hâux lưv heik sâuv hâur shông no, taz sik lớp cơưv thiêz têx côngz trênhx uz no hâur tsêr cơưv Phưv thôngz mênhx cxưx niêv txir zus mor cxênhx 2 Mù Cả cux njiz phiv liv li ntơư. Chiê taz por muôx txâuk qơư cơưv, qơư nhoz trâu 400 ntâu lênhx shux xênhz nox nhoz hâur tsêr cơưv, cơưv ntơưr, txix hâur shôngk shông cơưv txos nhiv no, cưk kriê thiêz shux xênhz tsêr cơưv puôr lênhx tưx khưx phưx têx phiv liv ntơư.

Cưk kriê Pờ Pó Ly, Phưv thơưx seiz car tsêr cơưv Phưv thôngz Mênhx cxưx niêv txir zus mor cxênhx 2 Mù Cả heik pâuz: Txơưv shux xênhz tsơưr lươngv cơưv tâu trơưk li tsưr ziv, taz sik têx côngz trênhx, qơư nhoz cơưv ntơưr hâur tsêr cơưv li nhiv no mak tsêr cơưv hâux lưv tax ploz tsênhr hâur shông no zuôr uô tsi tâu. Shux xênhz six hơưv cơưv ntơưr zos cơưv 2 jiês hâur iz hnuz, li co cux uô tâu lơưv, taz sik lar heik zos qơư nox, qơư nhoz so hâur tsêr cơưv tsi tâu muôx txâuk thiêz tsi taz por thâuv cheix ntux nas chuô tsênhv txos jê jux juk li no:

“Têx côngz trênhx, qơư nhoz cơưv ntơưr uz no kror tưs cux muôx tsi txâuk, têx qar tsêr cơưv, qơư trâu shux xênhz tơưv trôngx, qơư trâu shux xênhz nox nhoz, so.....puôr lênhx tưz trâul puôk tsuôx, tsi jông, taz sik tsi tâu cxiv kho hlo. Chiê khưx phưx têx li heik co, lok six xar cov têx hâu nov, chor hloz thênhv siêz muôz jông six hơưv, moz siêz txos yưv pênhr cxiv tsa chiê tsêr cơưv uô tâu têx luôs hâux lưv trơưk li têz qơưk tsưr ziv tso tơưv lok kaz shông 2021”.

Huyện ntus đriv Mường Tè, tỉnh Lai Châu nhiv no muôx 18 tsêr cơưv txix cxênhx nhuôs zâu txos cxênhx 2 tax ploz tsênhr têz qơưk thiêz hâur shông no zuôr sir jos nzir 4 luz tsêr cơưv uô tâu li heik sâuv thiêz. Tiv huyện kinh tế txov nhêv, đros trâu ntux nas chuô hâur niêx shông uô ruôr hiêv, viv li yưv pênhr phênhv ntâu zos cxiv kho têx tsêr cơưv, lớp cơưv. Iz chas co, ntơưv qơư phênhv ntâu ho zos tsêr cơưv heir nênhs tsơưs niêv txir zus mor, chênhr zos li ntơư lok six zuôr trâul txos yưv pênhr cxiv uô têx côngz trênhx, qơư nhoz cơưv ntơưr cov truôx jông.

Zơưv Kiều Hải Nam, Phưv Chủ tịch Ủy ban huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu heik pâuz: Đros trâu huyện têx cêr txov thiêz phiv liv, yưv pênhr cxiv uô ntâu têx côngz trênhx uz no trơưk li Bộ Zoz zux têx thông tư chiê uô tâu jông luôs hâux lưv kriê txux chi, côngk nhav tsêr cơưv tax ploz tsênhr têz qơưk zos lok six phiv liv. Iz chas chor tsêr cơưv, lớp cơưv khor truôx, nhiv no huyện cux tsênhv yuôr 70 ntâu qar tsêr cơưv tax, lav uô lav nhoz cơưv. Six hơưv đhâu huyện cux hu zâuv cxuô pênhr jos chiê paz khưx phưx, taz sik tsi tâu ntâu thiêz tsênhv tror hu zâuv cxuô lênhx sđ, têx nênhs siêz jông siz chos paz pênhr chiê uô, cxiv kho:

“Hâur six hơưv đhâu, pêz tưz sir jos hu zâuv cxuô pênhr jos, txix Đảng thiêz têz qơưk têx tsaz yênhx tsênhv chei; muôz têx pênhr  paz txix tsazyênhxx trái phiếu Chính phủ, tsaz yênhx cxiv tsa jêx jok yiêz, tsaz yênhx 30a, têx tsaz yênhx phênhz qơư nhoz trâu tsôngv px....lok uô uô cê. Hâur ntơư, huyện moz siêz txos hâux lưv yưv pênhr cxiv uô têx tsêr lớp cơưv ntơưr, zuôr chuôz zênhx phưx vưv kriê thiêz cơưv ntơưr trâu chor tsêr cơưv”.

Hu zâuv cxuô pênhr jos, moz siêz cxiv uô, bax zuôr têx zuôr trâul thiêz zov chênhr uô ntêx chiê cxaz nzir qơư nhoz cơưv, chuôz zênhx phưx vưv kriê thiêz cơưv ntơưr trâu chor tsêr cơưv tsênhv sir jos tax ploz tsênhr têz qơưk li heik sâuv zos huyện Mường Tè li tsưr ziv uô. Taz sik, đros trâu phênhv ntâu têx tsêr cơưv hâur thax tsav qơư uô trơưk tsưr ziv shux xênhz nox nhoz hâur tsêr cơưv, cơưv ntơưr, taz por muôx txâuk têx qơư nhoz cơưv txux tsuv muôx tas nro cxix luôs chính trị thiêz lar heik zos têx tas nro sđ hâur XH sik đros paz, côngv têk uô./.

(Khắc Kiên-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Vax huôv sir zôngv luk hêik ntơưr sâu hâur hâux lưv tố tụng

Ntơưv Grê 5 Bộ Chêi tố tụng hình sự shông 2003 tưz cui tênhv “Tố tụng hình sự tâu uô lơưr tsưr ziv cxuô lênhx nênhs puôr lênhx muôx vax huôv siz luôs lơưr cêr chêi têz qơưk, tsik xav txos mênhx cxưx, pox niêv txir nênhx, tín ngưỡng, tôn giáo, nênhs uô nênhx sik txơưr hâur xar hôiv. Txơưv lênhx tưs uô cxâuv lok cux zuôr trâus xưv bluô trơưk cêr chêi têz qơưk”. Chênhr kror cui tênhv ntơưv Grê 5 tưz hêik tsênhz mênhx thiêz khav tênhv txos cxuô lênhx nênhs li vax huôv, hâur co muôx tsôngv box mênhx cxưx tsơưs nênhs têx vax huôv trơưk cêr chêi têz qơưk li cui tênhv ntơưv Grê 52 Hiến pháp shông 1992.

Lơưr co:

- Lênhx nênhs tưs uô cxâuv, txơưv tiêk zos nênhs jông li chak lok cux zuôr trâus xưv lik lơưr chêi hình sự, tsik zos tiêk tsuôk tâu zuk qơư uô hâux lưv lok sik ntơưv qơư… xưk li xưz.

- Hâux lưv khởi tố, qênhz yuôx, truy tố thiêz xết xử chor txuz án hình sự puôr lênhx tâu uô lơưr têx chêi, tsưr ziv tưz thôngx ziv zos chêi tố tụng hình sự cui tênhv, tsik muôx têx kror txơưr tiv nênhs uô cxâuv zos mênhx cxưx, trơưk tín ngưỡng, tôn giáo, nênhs muôx cxuô kror hâur xar hôiv…

- Cxuô lênhx nênhs cxaz chuôz tố tụng mak puôr lênhx tâu sơưv têx vax huôv thiêz uô lơưr têx jênhv vưv hâur tố tụng siz bâus.

Ntơưv grê 133 Hiến pháp pêz têz qơưk cui tênhv: “Tòa án zuôr paz trâu nênhs hâur têz qơuk cộng hòa xar hôiv chủ nghĩa Việt nam zos cxuô mênhx cxưx zuôr muôx vax huôv zôngv zuk mênhx cxưx têx luk hêik thiêz ntơưr sâu ntơưv tòa án”. No tưz tsik zos hêik tơưv Đảng, têz qơưk uô jông têx tsênhv chêi mênhx cxưx, mak tsênhv zos iz kror tsuv muôx hâur tố  tụng hình sự, ntơưv Grê 24 Bôv chêi hình sự tưz cui tênhv “Luk hêik thiêz ntơưr sâu hâur tố tụng hình sự zos luk tsoz tsiz. Nênhs cxaz chuôz tố tung zuôr zôngv tâu zuk mênhx cxưx chor luk hêik, ntơưr sâu, zos têx luk mênhx cxưx mak tsuv muôx nênhs cxêik luk”.

Nênhs sâu pov chir Hoàng Thu Thùy, mênhx cxưx Tày, zos kuz Trưởng phòng Đoàn thể, Ban Vênhx huôv, Đaix TNVN hêik mênhx:

“Đrâuv chiê kruôz zuôv, xưv bluô, hâux lưv tố tụng tsênhv zos kruôz kriê, phax tar nênhs phamv cxâuv. Hiến pháp thiêz chêi tố tụng têx cui tênhv lok vax huôv tâu sir zôngv cxuô mênhx cxưx têx luk hêik ntơưr sâu tưz paz zôngx ziv trâu chor tsưr tsix xar hôiv thiêz cxuô lênhx nênhs sir jos cxaz chuôz trâu hâux lưv tố tụng thiêz gra siêz đuô hâux lưv tố tụng hình sự li kror tsiv gri zoz zux. No chênhr zos iz kror chiê paz jông trâu vax huôv lênhx nênhs hêik cxuô thiêz chor mênhx cxưx tsơưs nênhs hêik taz hâur têz qơưk pháp quyền XHCN”.

Txơưv tiêk cxuô hâux lưv tố tụng hình sự, tâu kriz uô txix luk tsoz tsiz, taz sik chie por vêv vax huôv trâu mênhx cxưx tsơưs nênhs mak tas nro Hiến pháp thiêz chêi tố tụng hình sự puôr lênhx tso chêi trâu nênhs tố tụng thiêz cxaz chuôz tố tụng tsik pâuz luk tsoz tsiz tâu cxaz chuôz trâu têx hâux lưv tố tụng thiêz hêik zuk têx siêz xar hâur tòa án txix zuk têx luk mênhx cxưx, thôngz đhâu chor nênhs cxêik luk. Têx cơ quan kriz uô tố tụng mak muôx vax huôv paz trâu chor nênhs kriz uô tố tụng (xưk li Hội thẩm nhân dân) lok sik nênhs cxaz chuôz tố tụng (nênhs pênhr, nênhs trâus pênhr, nênhs trâus hiêv, nênhs paz sêiz shuôk, njiêz pov têx hâux lưv co…) muôx vax huôv tâu sir zôngv zuk mênhx cxưx li têx luk hêik, ntơưr sâu thiêz chor ntơưr sâu mak lơưr pâuz, cux xưk li tsuv muôx nênhs paz cxêik luk. Ntơưv Grê 226 Bôv chêi tố tụng hình sự cux cui tênhv: “zos tiêk nênhs trâus pênhr co tsik pâuz luk tsoz tsiz mak đhâu thâuv muôz tik cêr cxâuv, nênhs cxêik luk tsuv tror nhênhv đuô trâu nênhs trâus tik cêr cxâuv co mnôngs zuk kror cxâuv txix lênhx nênhs co chor luk cov lênhx nênhs co pâuz tâu tsênhz”.

Uô lơưr têx tsưr ziv lok luk hêik thiêz ntơưr sâu hâur tố tụng hình sự cux chênhr zos têx cui tênhv por vêv trâu mênhx cxưx tsơưs nênhs têx vax huôv hâur uô truôx jông cov siz luôs trâu cxuô lênhx nênhs lơưr chêi têz qơưk thiêz tòa án. Niêv tix Lương Thị Dung, mênhx cxưx Tày, zus kuz shux xênhz cơưv Đại học Luật Hà Nội puz pâuz:

“Kror chiê chor mênhx cxưx tsơưs nênhs tâu sir zôngv zuk mênhx cxưx têx luk hêik thiêz ntơưr sâu cxaz chuôz trâu tố tụng hình sự chênhr zos iz kror paz trâu lơưr hêik tơưv tâu tas nro zuk siêz xar, têx kror jông, tsuv muôx chiê paz trâu zuk thiêz cux zos kror chiê têx cơ quan thiêz nênhs kriz uô tố tụng muôx tâu cxuô kror tsênhz mênhx chiê xav jênhv txuz án, txix co muôz tik cêr cxâuv thiêz uô lơưr chêi têz qơuk cov zos kror tsênhz mênhx tiv zix hâur hâux lưv đơưk tu, muôz tik cêr cxâuv trâu têx txuz án cov huv zos lênhx nênhs, huv kror uô cxâuv thiêz huv cêr chêi têz qơưk”./.

(VOV4-Lik Thox cxêik nhênhv)