Hêir nênhs Ê đê chei uô nênhz chox tôngx por siêr.

Hâur zơưv Y Thim Byă, nhoz jok Ea Bông, xã Cư Êbur, TP Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắc Lắc tsêr, têx suôz đruôl tôngx nxêz tôngx đror lov jêv ntưk hu zâuv tsôngv cưr tix nênhx tsa sđ nhoz têx jêx jok đêz, jê tuôx đros chuôz zis côngv cêr lov jêv hâur thax nênhz muôz tôngx trâu lênhx tsưr tsêr chox por siêr. Thâuv têx suôz đruôl tôngx nxêz tôngx đror lov jêv co cux zos thâuv tuk buô uô nênhz  tâu muôz tuô, têx piz chơưr xơưk tưz bax tâu thiêz nquôr đêx pur, cxuô zav tưz bax cxix chiê qir uô nênhz.

Zơưv Y Thim Byă heik pâuz, shông no tâu pos zơưs, têx lâuk paz por hưv viv li zơưv chuôz zis, sđ nox nhoz luôs nxi, tsi muôx moz gênhs thiêz njiz ntâu cêr vav mênhx. Trơưk li têx luk chos tsês mak chuôz zis zuôr muôz iz tuk fơư tưv  thiêz 7 piz chơưr xơưk uô ntênhs uô tsâus txos têx lâuk, pos zơưs tưz paz por hưv jông trâu chuôz zis uô tâu nox tâu hâuk. Taz sik viv xeir tsi tâu tâu têx hnuz nhôngs jông chiê txi uô ntênhs li heik co, viv li chuôz zis lav uô iz ntênhs mê hu têx pos zơưs, chor lâuk sđ lok đros nox đros hâuk, nduô tror tênhv tsês txos trâu thâuv hli 3 shông tov kaz li tsưr tsix uô. Têx tsiêx cxu, shaz ntơưr muôz uô ntênhs hnuz no zos iz tuk kuôz buô thiêz 3 piz chơưr xơưk:

“Shông no Y Thim chuôz zis sđ nox kaz hâuk luôs, tsi muôx moz gênhs, zuôr tâu ntâu têx chuôz zênhx jông phưx vưv cêr xênhz huôx, cêr moz cêr gênhs, têx qơư txiêk. Nhiv no muôz iz tuk lol tuô, hu tsôngv cưr tix nênhx tsa sđ hâur jêx jok, pox côngz zơưv côngz, têx lâuk tuôx thiêz lok đros nox đros hâuk thiêz heik trâu sđ pâuz lok têx luôs hâux lưv chuôz zis tưz uô tâu thiêz tror paz đros por hưv trâu chuôz zis iz cxênhz shông cxuô lênhx tsi muôx moz gênhs, uô tâu nox tâu hnar.... Hnuz no muôx têx khoz chơưr xơưk thiêz iz tuk buô, txơưv tiêk tsi ntâu taz sik ntơư zos cêr jông siêz, shir phaz thiêz zos côngv thôngx sđ cêr sik thôngx siêz, siz hluz siz paz”.

Hâur nênhs Ê đê luz nênhx xênhz huôx muôx ntâu chei, txux chi, hur tiz si têx chei no puôr lênhx cik txos luz tôngx chox ntơưv têk co. Iz jiês uô nênhz txi zuôr tâu ntâuk chiv iz jâuk trâu sâuv luz tôngx. Hok lav uô mê njik li no mak tsi tas ntâuk chiv trâu luz tôngx. Lênhx txir nênhz tsuôk chiv iz kro mê mê tênhv chês thiêz txos têx luz six hơưv, hnuz nhôngs jông, lênhx tsưr tsêr li tsưr tsix uô li tưz chos luk tsês.

Têx grêix, jâuz mor muôz txi ntơư muôz hur si têx li: Tâuz hâu, co tư, nyar, plaz hnhur.... Ntênhs uô hnuz no nhoz Y Thim tsêr zos lênhx txir nênhz Aê Lê hâur jok Ea Bông uô. Zơưv tuôr luz tôngx muôz trâu lênhx tsưr tsêr chox thiêz hu heik têx pos zơưs, chor lâuk lok đros seiz pov, tror heik thiêz tênhv six hơưv, hnuz nhôngs tsês mav tsưr tsix uô thax nênhz lox đuô. Heik tơưv lênhx tsưr tsêr cêr uô tsâus ntâu txos pox côngv zơưv côngz, chor lâuk tror đros paz por hưv trâu chuôz zis sđ nox nhoz shir phaz lus, tsi muôx moz gênhs, njiz ntâu cêr vav mênhx hâur luz nênhx.

Suôx câuv têx luk phôngv côngz, hu chor lâuk por hưv tas, lênhx tsưr tsêr 2 niêv txir đros lênhx txir nênhz nox iz kro mê njik têx grêix mor chiê thor cov njiz cêr nox kaz nhoz jông, uô tâu nox tâu hâuk. Chor nênhs tuôx đros côngv ntênhs mak jux juk tsơưk têx khoz chơưr hâuk, pox niêv uô ntêx, txir nênhx tov kaz, chor lâuk uô ntêx, chor hluôk hâuk tov kaz. Hâur cêr lov jêv, shir phaz lus nox kaz hâuk luôs ntơư sđ siz phôngv côngz hmôngr, siz zâuv nox grêix, hâuk chơưr lov jêv  đros trâu têx suôz đruôl tôngx nxênhz tôngx đror đrông ntưk. Ntơư chênhr zos thâuv qir nthuôr uô têx cêr lov jêv.

Dự ntênhs heik sâuv nhoz zơưv Y Thim  tsêr hnuz no, iz chas têx cưr tix cxênhz jê thiêz tsôngv box hâur jêx jok tsênhv muôx têx lênhx kruô nhoz luôs têx jok, huyện txơưr đuô tuôx đros côngv cêr lov jêv thiêz. Zơưv Y Hơ Êban, nhoz jok Knia 4, xã Ea bar, huyện buôn Đôn hmôngr jông tâu hu zâuv tuôx đros têx lênhx tuz nxeik hluôk hâur jok Knia nthuôr uô cêr lov jêv ntâuk đruôl tôngx nxêz tôngx hâur ntênhs. Zơưv Y Hơ heik, tưz lok six ntêr lơưv nênhs Ê đê nhoz cxuô jêx jok thiêx muôx six hơưv tâu siz chuôs njiz, sik thav thiêz sik đros nthuôr uô cêr lov jêv li no:

“Thâuv tâu Y Thim hu zâuv pêz paz nthuôr uô cêr lov jêv tuôx mak cur tưz heik hur si sđ tuôx tas nro. Cur lok six shir phaz viv tâu tror seiz đuô thiêz tâu tror uô đuô têx txux chi co, tâu siz phôngv côngz hmôngr trâu chuôz zis viv li cur lok six shir phaz. Tưz tâu ntêr lok lơưv pêz tsi tâu cxaz chuôz têx ntênhs li no hlo”.

Tsi tiêk têx lâuk nênhs mak hur si têx tuz hluôk thiêz tuz nhuôs zâu hâur zơưv Y Thim chuôz zis cux lok six moz siêz txos têx txux chi cêr nênhx xênhz huôx tâu tsưr tsix ntơưv zuk chuôz zis. Y Nal Êban, zơưv Y Thim tuk tuz heik, txix thâuv tsênhv zâu tix lâus tưz tâu seiz pov lok six ntâu têx txux chi cêr nênhx vênhx huôv zos pos zơưs thiêz niêv txir lơưr tsưr tsix. Zos xưk li đrav ntêx, ntơư zos iz kro zuk pov têx lâuk uô, mak nhiv no tix lâus sir jos zok nriêr, cơưv shâuv têx txux chi cêr nênhx vênhx huôv no txix zuk siêz nhiêv thiêz tsưr ziv xar chiê por hưv tsês têx txux chi vênhx huôv jông co tsi chiê pôngz plox:

“Tâu seiz pov xưk li no zuôr paz trâu zuk tov kaz no muôx têx uô tâu yênhx côngz têx txux chi, hâux lưv no zôngx ziv thiêz zuk muôx têx uô tâu trơưk chor lâuk têx cêr chei iz txưv lês uô, chox nox chox hâuk. Tiv 2, zuk zos lênhx nênhs uô hâux lưv hâur ngênhx vênhx huôv viv li cur thâuv tưs tưz xar njôngr, uô li chas cov por hưv tâu tsês zuk heir nênhs têx txux chi vênhx huôv no tsi chiê pôngz plox”.

  Hâur cêr lov jêv đros trâu suôz đruôl tôngx, nxêz tôngx đror, sik tuôr têk đhiê pax vuôs iz ndis ntus chuz txix thâuv qir uô ntênhs txos tax thâuv suôx câuv. Hur si lênhx tsưr tsêr thiêz tsôngv kruô puôr lênhx shir phaz lus siz zâuv hâuk chơưr lov jêv, siz phôngv côngz hmôngr cov nox kaz hâuk luôs, cxênhz shông tsi muôx moz gênhs. Đros thiêz nênhs Ê đê, têx txux chi li heik sâuv tsi tiêk zos six hơưv chiê uô tsâuk txos pox côngz zơưv côngz, têx lâuk mak tsênhv zos six hơưv chiê trâu têx cưr tix nênhx tsa cxênhz jê nhoz cxuô jêx jok tuôx siz chuôs njiz, sik cơưv shâuv têx tsưr ziv uô nox, cêr uô nênhx, muôx cêr sik thôngx siêz, siz hluz siz paz chiê hla đhâu cêr txov thiêz phiv liv./.

                                     (TTTN-Riê Lâux cxeik, nhênhv)