Qênhx shênhx siz zuôr thâuv tsi tâu txưv shông nhoz Kon Tum thiêz luz nênhx yeiz pluôs

          Tsôngv box jos Kram, xã Rờ Kơi, huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum, hâux lưv têx mê nhuôs tso ntơưr tsês chiê zuôr pox niêv, zuôr txir mak muôx ntâu. Shông 2018, tul mê nhuôv Y Khẩn, 16 shông tsênhv cơưv lớp 10 tsêr cơưv Phổ thôngz mênhx cxưx nội trú huyện tso ntơưr tsês chiê zuôr txir. Nhoz tsi đêz Y Khẩn li tsêr, tul mê nhuôs Y Mùi shông no cux nhiv kruôr muôx 16 shông tưz muôx mê nhuôs. Oz lênhx mê nhuôs no li luz nênhx nhiv no lok six phêv liv. Y Khẩn oz niêv txir tsuv nhoz khov txos niêv teik zơưv txir li tsêr. Tsi muôx ar uô kôngz lôngk, tsi muôx hâux lưv uô, Y Khẩn mak tsuôk nhoz tsêr, yuôr Y Khẩn tul txir mak yax six mul uô jos chiê cxơưx trâu chuôz zis. Yuôr Y Mùi tul txir mak muôx zênhs zax zênhz, niêx hnuz tsi pov nhoz hâur tsêr, oz niêv tuz Y Mùi tsuv muk đros niêv teik zơưv txir nhoz luz nênhx cux lok six txov nhêv. Lok six pôngz siêz thâuv mnôngs Y Mùi heik txos zuk thiêz zuk fôngx zưs li luz nênhx: “Nhoz Rờ Kơi no têx lênhx bâuv cur hnuz nhôngs zuôr txir, muôx mê nhuôs cux muôx ntâu, li fôngx zưs Nhàn nhiv no cux tưz zuôr xênhz mê nhuôs. Nhoz jos Kram cur cux muôx lênhx fôngx zưs zuôr txir nzor li cur, cux. Nưs tul txir mak ntâu đuô nưs iz shông, mê nhuôs mak tâu 5 luz hlik. Cur tsi tâu hloz tiêr nênhs, tsi txơưx xar viv li thiêx li zuôr txir nzor li ntơư”.

          Xưk li Y Mùi, têz lul nus lok hâux lưv viv li chas zuôr txix gơưv thâuv tsi tâu txưv shông, cxâuv cêr chei, têx lênhx mê nhuôs no puôr lênhx têz: “Pêz siz nhiêv siz hluz chêk pêz txơưv zuôr uô txix gơưv xưz”. Têx lo lul têz co tso pov iz hâux lưv tsi jông muôx yưv ntu tov kaz no. Hâur co, têx lênhx uô niêv uô txir thiêz chinhr quyênx tiv phaz ho tsi tâu phuôx huiz tâu pưs txux, txơưx jênhv hâur hâux lưv kruôz kriê, tir tar qênhx shênhx mê nhuôs siz zuôr thâuv tsi tâu txưv shông. Zơưv A Tuân, nhoz jos Đăk Lúp, xã Đăk Nên, huyện Kon Plông muôx mê nhuôs zuôr txix gơưv thâuv tsi tâu txưv shông heik: “Chuôz zis tsi muôx nhiêx txiêx tso mê nhuôs mul cơưv ntơưr. Gơưv siz hluz, niêv txir thôngx ziv mak zuôr xưz. Tsi pâuz uô li chas. Tsi puz zuôr mak nyei muôx hâux lưv li uz li no, viv li puz zuôr xưz”.

          Ban mênhx cxưx tỉnh Kon Tum li thôngz sâu tso pov, tsuôk xav hâur shông 2018, sâuv thax tsav tỉnh muôx 172 gơưv niêv txir siz zuôr thâuv tsi tâu txưv shông. Têx gơưv niêv txir co puôr lênhx tsi tâu txâuk shông chiê siz zuôr uô txix gơưv, txơưv zos chiv chir siz hluz siz zuôr, lok sik zos niêv txir zuôv zuôr, taz sik phênhv ntâu luz nênhx mak njiz ntâu phêv liv. Thâuv siz zuôr, tsuv uô têx hâux lưv, tsuv muôx txơưx jênhv đros chuôz zis, nhiêx tsi chưv mak siz char, siz chêv thiêz tso tsês tsi zuôr. Phêv liv đuô zos muôx ntâu gơưv niêv txir luz nênhx six fênhx yeiz pluôs. Heik lok qir tiv sâuv xã muôx 11 gơưv niêv txir siz zuôr thâuv tsi tâu txưv shông, pos Bùi Thị Việt, Phưv chủ tịch UB xã Đăk Nên, huyện Kon Plông puz pâuz: “Nhoz no pox nhuôs xar, chuôz zis tưs ziv muôx chôngz mê nhuôs mak ziv muôx lênhx nênhs chiê uô hâux lưv. Viv li thâuv mê nhuôs hloz lox txơưv ciêr chênhr chiê zuôr pox niêv, zuôr txir chiê muôx lênhx nênhs uô hâux lưv. Tiv oz zos tiv pox nhuôs li jênhv pâuz kis, viv li pox nhuôs tsi pâuz tâu têx hâux lưv tsi jông muôx yưv thâuv chiê mê nhuôs siz zuôr thâuv tsi tâu txưv shông”.

          Chiê tax tâu Chính phủ li qơư tsov txos zos shông 2025 njuôs xav txu gris tâu qênhx shênhx mê nhuôs siz zuôr thâuv tsi tâu txưv shông, siz zuôr siz jê hâur thax tsav tsôngv box mênhx cxưx tsơưs nênhs mak têx cấp chinhr quyênx tiv phaz, tỉnh Kon Tum tsênhv yuôr lok six ntâu hâux lưv zuôr trâus uô. Viv no tsi zos iz hâux lưv uô ciês txơưv tâu mak tsuv muôx têx cấp, têx nganhx sir jos uô, đros co zos tsôngv box tiv phaz li siêz xar tsuv tâu hlôngr yiêz./.

(Khoa Điềm- Txâur Vax cxeik nhênhv)

Qênhx shênhx nhuôv keiz luz chêr tsik muôx txâuk đêx, -Qir tiv thiêz tsưr ziv chơưv kho

Txir Nênhx: 1. Têx muôx yưv mê nhuôv keiz luz chêr muôx tsi txâuk đêx.

Pox niêv: Têx plâuz kruôr, nhuôv keiz siz đuô pir li têx tuk đros iz fâuv;

-Tơư tsi chi, tsi jông gâux, zos trâus pôngz đêx ntâu mak têx tơưr co tơư co njưk;

-Thâuv xor thêir, uô tâu qơư cơư mak muôz đêx trâu hâuk, chor keiz siz huôk hâuk đêx chuôs tsi, uô ntâu tuk trâus ntuz têx plâuz, no, chênhr viv li têx nhuôv keiz zuôr lok nhoz ndôngx iz pơưs uô cê, ntâu tuk trâul tuôs tiv siz tsux, siz niêk, txơưv tiêk hâur qơư co cux txâuk sor trâu têx nhuôv keiz.

Txir nênhx : 2. Iz cxiê qir tiv.

Pox niêv-Viv thâuv puôs thiêz đâus: Six hơưv nhuôv keiz nhoz hâur meir ndu đâus ntêr hnuz, tsik uô iz jiês đâus, lok sik muôz tâu kênhz têx nhuôv keiz thâuv tênhv tênhz ndu đâus....

- Thâuv nhuôv keiz đâus txol trâu thâuv tâu txo muk tso trâu hâur qơư cơư zus, muôz trâu nox ntêr.

Txir nênhx: 3. Tsưr ziv chơưv kho

Pox niêv:-Muôz pheiz uô ntâu qơư cơư, iz qơư cơư 300 tuk chiê txo grêk tsơưs têx nhuôv keiz siz yôngx, siz tsuz siz niêk;

-Chuôz tsar nzir ntâu luz têik, đaz trâu keiz hâuk đêx hâur 2 hnuz 2 hmo xuz thơưx đhâu thâuv txo têx nhuôv keiz lok cơư trâu iz kro qơư (25 tuk iz luz đaz đêx);

-Taz por txâuk sor trâu têx nhuôv keiz cơư hâur iz qơư co;

-Muôz têx yuôx phax tar moz, cxaz nzir đas jos trâu keiz nox, hâuk cov huv đros;

Muôz trâu iz tuk jux juk hâul, iz tus hâuk 10 tênhr cuô yuôx heik sâuv;

Zos tsi muôz trâu iz tuk jux juk li heik co hâuk, mak muôz têx cuô yuôx sâuv nquôr trâu hâur đaz, hâur têik trâu têx nhuôv keiz hâuk, cxaz nzir ntâu luz đaz thiêz têik cov txâuk keiz hâuk; chiê keiz hâuk 10 phênhz, muôz luz đaz yêv muk, đhâu co 30 phênhz mav chiê keiz nưk hâul nưk, muôz têx tuk nhuôv keiz tsi yuô chuk, tsi yuô muôx jos ntơư hâuk jux juk iz tul 10 tênhr cuô yuôx.

-Qênhz yuôx, seiz shuôs njôngr tsi cxoz chiê têx nhuôv keiz lok nhoz, ndôngx iz pơưs uô cê./.

(Thanh Thủy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)