Tror tâu uô nênhx yiêz sâuv por trôngz Thác Bà

Zênhx zos iz lênhx cưk kriê ntơưr, taz sik tsơưs lênhx thiêx pâuz tiêk, tix lâus Trần Dũng Hà tưz muôx zênhk zax zênhz 10 shông. Ntâu chuôz zênhx chuôz tav cxuô zav, tix lâus tsiv uô tâu tưz trâus pôngz plox tas hur tiz si, tiv zos muôx zênhk zax zênhz.

Tix lâus luz nênhx xưk li tas txix co, taz sik khov muôx chuôz zis, côngv thôngx sik đros paz, tix lâus tưz tâu muk tsênhv qơư kho moz-Zoz zux-Lox tôngv xar hội nhoz pak đêx Thác Bà chiê chiv zênhk zax zênhz. Đhâu xar muôx iz shông chơưv kho chiv zênhk zax zênhz, piz hla trâu ntu lox tôngv, cơưv uô hâux lưv, phax tar tsik chiê tror muôx zênhk zax zênhz, nhiv no tix lâus li đas jos tưz muôx đuô pir li thâuv nhiv kruôr tuôx chơư kho. Tix lâus Hà hêik:

“Uô ntêx thâuv zuôr tuôx ntơưv no mak luz nênhx txov nhêv hênhr, zax zênhz uô trâu cur luz nênhx phiv liv tsik muôx đaz tsi hlo. Thâuv tuôx ntơưv no cur jênhv tâu lênhx tov qơư o cux xưk li têx cuk yuôx li tsov cưv txos pêz. Thâuv chiv tâu zênhk pêz cxaz chuôz têx hâux lưv li txiêr pax, lox tôngv vêv xênhz, sir jos chiê tror lok đros côngv thôngx”.

Tsênhv qơư kho moz- Zoz zux-Lox tôngv xar hôiv tỉnh Yên Bái tâu yênhx lix txix shông 1992, zos Sở lox tôngv-xar hội tỉnh Yên Bái sêiz car. Tsênhv qơư nhoz sâuv iz por trôngz lox hâur luz đraz pak đêx Thác Bà thiêz tâu phêiz uô 3 kror qơư đros thax tsav xar muôx 30 ha. Nhiv no, Tsênhv qơư tsênhv muôx 360 ntâu lênhx nênhs chơưv kho, chiv zênhk zax zênhz. Iz lênhx nênhs nhiêk muôx nhiêk iz luz nênhx, hnuz nhôngs txơưr tsik siz thôngx, chôngz lênhx zos tsôngv box mênhx cxưx tsơưs nênhs; hur tiz si chor tuôx trâu ntơưv no puôr lênhx zos chor nênhs muôx zênhk zax zênhz hnhar.

Chiê chor nênhs co nzor chiv tâu zênhk zax zênhz, hla trâu ntu uô lox tôngv, chor cán bộ, y bác sỹ tsênhv qơư cê zos lênhx cưk kriê, cê zos nênhs chơưv kho, cê zos lênhx fôngx zưs đros chor nênhs muôx zênhk zax zênhz. Bác sỹ Lê Hồng Thủy, trưởng phongx y tế ntơưv tsênhv qơư puz pâuz:

“Hâur ntu njuôk moz, muôz yuôx yênhx hnuz cux tsik so sik thav đros sơưr đơưk lok siêz xar, cux li luz nênhx nox nhoz đros trâu hâux lưv chơưv kho, viv li phênhv ntâu chor nênhs chơưv kho nhoz no puôr lênhx tso siêz. Hâur ntu chơưv kho chiv zênhk mak tsik so taz por cov tsik muôx yưv têx phiv liv tưs”.

Cxaz chuôz chơưv kho ntơưv tsênhv qơư, chor nênhs co tâu chơưv kho chiv zênhk hâur 2 txos 3 shông, jênhv tâu têz qơưk phênhv paz yênhx hli bâuv 0,8% phênhv nhiêx hli kik tiv zix, tas nro sơưr đơưk puôr lênhx tâu njuôk kho moz zos muôx zoz qơưx, muôx moz gênhs. Đhâu ntu xuz thơưx chơưv kho chiv zênhk, chor nênhs co zuôr tâu hlôngr trâu ntu lox tôngv, cơưv hâux lưv uô ntơưv tsênhv qơư. Khov luz nênhs, cxuô zav tâu taz por thiêz sêiz car, zoz zux jông, 3 shông tror lok no tsik muôx lênhx tưs khiêr muk tsêr, đhâu thâuv tror lok tiv phaz mak uô tâu nênhx nhoz đros côngv thôngx. Zơưv Nguyễn Văn Yên, Phưv giám đốc tsênhv qơư njuôk kho moz-Zoz zux-Lox tôngv xar hôiv, Sở lox tôngv, xaz pênhz thiêz xar hôiv tỉnh Yên Bái puz pâuz:

“Thâuv chor nênhs tuôx chơưv kho muôx đas jos jông, tsênhv qơư paz trâu chor nênhs co muôx iz kror hâux lưv uô li: “Uô jâuz mor nox, tu zus, uô ntông lok sik chos jâuz…thâuv chiv tâu lok mak sir zôngv uô ntơưv zuk tiv phaz mak zuôr paz muôx liv trâu zuk, chuôz zis thiêz côngv thôngx”.

Tsênhv qơư kho moz-Zoz zux-Lox tôngv xar hôiv sâuv pak đêx Thác Bà tâu xav li zos tuk zuôv six paz kriz kror trôngx ntu nênhx tov ntêx trâu chor nênhs hmôngr tsik jông muôx zênhk zax zênhz. Txix thâuv yênhx lix txos nhiv no, tưz muôx yênhx châuv lênhx nênhs tâu chơưv kho chiv zênhk zax zênhz, zoz zux, yênhx cxênhz lênhx nênhs tưz chiv tâu zênhk zax zênhz chiê tror lok uô nênhx đros chuôz zis, côngv thôngx. Nhiv no đros muôx têz qơưk paz, tỉnh Yên Bái tsênhv vênhv tôngv tâu tsưr tsix y tế lok phax tar HIV/AIDS paz nhiêx txiêx zuôr têx chuôz zênhx y tế, yuô ARV, đhâu co chor nênhs muôx zênhk zax zênhz, nênhs trâus moz HIV/AIDS tưz truôx siêz chơưv kho moz thiêz muôx luz nênhx truôx jông jux juk./.

(Thừa Xuân-Lik Thox cxêik nhênhv)

Kriê sâu por tsês têx hnaz yuôx đrox tsuôs đhâu zôngv tas

Nhạc cắt

(Hlôngr suôz): Sơn La zos tỉnh muôx ntâu liêx têz uô kôngz đros 320 cxênhz ha, têx kôngz tsôngv box sđ uô ntâu zav li: Blêx, poz cưk thiêz chos txir lưv tsiz, txir mo môngk...... Hâur uô kôngz tâu uô lơưr têx tsưr ziv yiêz, hâur co sir zôngv têx yuôx tsuôs phax tuô caz hmoz, tuô đrox, yuôx por hưv têx kôngz đhâu sâu tas.

Đhâu thôngz sâu, têx yuôx heik sâuv sir zôngv tsi so hâur thax tsav tỉnh Sơn La 2, 3 shông jê lok no tsar ndê ntâu, shông 2010 têx yuôx heik co zôngv muôx 58.907 cir (lir), txos shông 2016 zos 287.248 cir (Lir), bâuv li 1-2 lir (cir) iz ha ar kôngz lôngk.

Thâuv sir zôngv têx yuôx tuô caz, tuô đrox heik co, qênhx shênhx liv zôngv têx yuôx no, sir zôngv tsi trơưk cui tinhv, lar heik zos chor yuôx tuô đrox mak muôx nhoz ntâu qơư. Iz chas ntơư, tsôngv box tsi tâu pâuz tsênhz txos têx hnaz thiêz hưx trâu chor yuôx co li têx tsi jông; viv li đhâu zôngv tas tưz muôz têx hnaz thiêz hưx trâu yuôx por tsês ciês sâuv têx liêx têz lok sik têx cưx đês cưx ha, uô vuôz tsuôz kiêk nênhs txos tênhx qơư. Trơưk li njuôk xav hâur niêx shông, têx hnaz thiêz hưx yuôx muôz por tsês ntơưv têx liêx têz muôx nhos 3-5% pir li hur si têx yuôx zôngv, bâuv nhos 9-15 tênhr têx vuôz tsuôz kiêk nênhs, zos yuôx tsưx phưv đrox tsuôs. Luôs hâux lưv sâu, khơưk por tsês têx hnaz thiêz hưx yuôx heik sâuv đhâu zôngv tas tsi tâu fuô kriê đêz đar tưz uô ruôr hiêv, uô tsi jông txos tênhx qơư nox nhoz, lar heik zos uô vuôz tsuôz kiêk nênhs txos têx hâur đêx.

Nhạc cắt

(Hlôngr suôz): Chiê pâuz tsưr ziv sir zôngv têx yuôx tsưx phưv đrox tsuôs thiêz sâu, khơưk têx hnaz, hưx yuôx por tsês đhâu zôngv tas trơưk li cui tinhv, pêz sik đros nriêr pâuz lok têx yuôx tsưx phưv đrox tsuôs thiêz têx hnaz, hưx trâu chor yuôx co li têx uô ruôr hiêv tsik jông  đhâu zôngv tas:

1.Yuôx tsưx phưv đrox tsuôs:

Yuôx tsưx phưv đrox tsuôs zos iz zav tsơưr lok sik muôx ntâu zav tor siz shơưk....chiê yênhx iz zav yuôx phax tuô, tir thêir têx caz hmoz tho nox tsik chiê uô hiêv têx kôngz lôngk thiêz por hưv têx kôngz đhâu sâu tas.....

2.Yuôx tsưx phưv đrox tsuôs thiêz têx hnaz, hưx trâu chor yuôx co đhâu zôngv tas li têx tsi jông, uô ruôr hiêv txos lênhx nênhs, tênhx qơư:

-Tsik sir zôngv têx zav yuôx txưr, yuôx tsik muôx nhoz hâur bê ntơưr, yuôx tsi pâuz tsênhz qơư tsiv uô, uô tsi jông txos lênhx nênhs, têx tsiêx cxu, uô ruôr hiêv tsik jông txos tênhx qơư.

-Uô vuôz tsuôz kiêk nênhs tênhx qơư txix têx hnaz, hưx yuôx thiêz têx yuôx tsênhv yuôr lo haur chor hnaz thiêz hưx trâu yuôx.

-Tiv sir zôngv yuôx tsưx phưv đrox tsuôs tsi trơưk cui tinhv, tsênhv muôx yuôx lo trâu têx kôngz, jâuz tâuv....

-Uô ruôr hiêv tsik txos lênhx nênhs đal jos thâuv nhoz jê, cor thiêz tsuôs têx yuôx tuô đrox, zos tsi chox ntâuz bos kror ndâux, tsi hnar têx tsôngk tril yo trơưk cui tinhv./.

(Bích Thủy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)