Di tích Tsêr tux Sơn La, “qơư jông” chiê choz kriê chor lâuk thâuv ntêx têx cêr tir ntâuk trol châuz, tsưx phưv têz qơưk trâu cxênhx hluôk nhiv no pâuz txos

Iz jiês tuôx txos Sơn La, tix lâus Nguyễn Văn Khoa nhoz thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên ho muk ndis seiz Tsêr tux Sơn La. Tix lâus Khoa heik: Iz jiês tuôx txos no tsi tiêk muk ndis shuôs, tror xar ndo txos chor lâuk thâuv ntêx têx côngz đas jos sir tir ntâuk trol châuz, tsưx phưv têz qơưk, mak txix co tsênhv kriê trâu zuk thiêz cxênhx hluôk, têx tuz nhuôs cêr uô nênhx jông, sir jos cơưv txux chi, uô hâux lưv, cơưv shâuv uô têx nuv jông chiê tsiv nhos trâu chor lâuk têx côngz đas jos, txiêx njis tir ntâuk trol châuz, tsưx phưv qơư nhoz. “Cur tưz 2, 3 jiês tâu tuôx txos tsêr tux Sơn La, txos nhiv no cur pov lok six jông siêz, nhoz nor muôx têx chuôz zênhx thâuv ntêx chor lâuk sir tir ntâuk trol châuz Pháp thâuv trol châuz ntâuk, niêk tsiv pêz têx tuz lênhv; sir jos  hla đhâu phiv liv, cêr txov, chor lâuk, têx tuz lênhv tưz tir ntâuk zênhx trol châuz tsưx phưv qơư nhoz. Cur pov shir phaz thiêz jông siêz, zuôr sir jos đros cxiv tsa têz qơưk, thax tsav qơư nhoz cov ziv hnuz ziv huôv tsar, vav mênhx”.

Zos iz hâur têx lênhx canr bôv hluôk tâu cơưv txux chi, cơưv shâuv, uô hâux lưv ntơưv têz qơưk qơư di tích Tsêr tux Sơn La, Cầm Thị May, uô hâux lưv chox cêr tơư kriê têx chuôz zênhx uz no muôx nhoz hâur tsêr tux, Bảo tàng tỉnh Sơn La thâuv tưs cux pov zuk hmôngr jông thiêz shir phaz thâuv nhoz, uô hâux lưv ntơưv no. May thâuv tưs cux sir jos cơưv shâuv, nriêr pâuz lok ntâu zav txux chi, tsưr ziv, uô li chas chiê heik kriê tâu jông, têx muôx tsênhz nhoz hâur tsêr tux mak ntu thâuv ntêx chor lâuk trâul tsiv txov, uô nênhx txov nhêv njuôr, taz sik lơưr cux sir jos hla đhâu, iz siêz muk lơưr Đảng, tsưx phưv truôx tuk qơư nhoz: “Chiê uô tâu têx li heik co, cur xar tsuv seiz hloz txos zuk têx hâux lưv uô thiêz moz siêz lês uô jông têx hâux lưv zok muôz chiê muôx têx krêz đar tâu tsưr ziv, siêz nhiêv têz qơưk, piêr kriê tâu jông txos trâu tsôngv kruô sđ pâuz txos, lar heik zos cxênhx tuz nxeik hluôk. Cur cux zuôr sir jos hlôngr yiêz tsưr ziv uô hâux lưv cov uô tâu jông thiêz piêr kriê tâu têx muôx tsênhz thâuv chor lâuk ntu đrav ntêx trâul tsiv txov, uô luôs krêr txov nhêv njuôr ntơư đros trâu pêz têx tuz lênhv têx tsưr ziv jông sir tir ntâuk trol  châuz; iz chas co cux piêr kriê txos têx jax pêv jông, đaz nênhs muôx liv…. shơư đros chiê hu zâuv tsôngv kruô sđ ziv hnuz ziv muôx ntâu tus chôngz lênhx nhiêv tuôx trâu Sơn La ndis seiz têz qơưk uô si, shuôs têx qơư di tích, qơư jông jav”.

Shông 2014, Tsêr tux Sơn La tâu côngk nhav zos têz qơưk qơư Di tích jông, iz shông tok muôx zuôr xar 300 cxênhz lênhx kruô nhoz luôs 2 chas tỉnh, TP hâur tas nro têz qơưk thiêz sâuv ntiêx têz tuôx ndis shuôs uô si, nriêr pâuz lok têx cêr lịch sử.

Trơưk li zơưv Phạm Văn Tuấn, Phưv Giám đốc Bảo tàng tỉnh Sơn La, đhâu ntâu jiês cxiv kho, uô đuô thiêz zok nriêr nzir têx chuôz zênhx lâuk, ntâuz ntơưr kuz…..thâuv ntêx khơưk tsês tâu, Tsêr tux Sơn La thâuv tưs tưz sir jos por hưv, tuôr tsês jông têx uz no muôx nhoz hâur tsêr tux chiê choz kriê, piêr trâu cxênhx tuz nhuôs thiêz tsôngv kruô sđ tuôx ndis shuôs pâuz lok chor lâuk thâuv ntêx têx tsưr ziv, hâux lưv tir ntâuk trol  châuz, tsưx phưv têz qơưk: “Pêz cux krêz uô đar qơư nhênhz chơưv, zok nriêr têx zav chuôz zênhx kuz thiêz lâuk thâuv ntêx heik lok tsôngv px luz nênhx xênhz huôx hâur ntu têz qơưk tsi tiêx tuk co chiê piêr kriê, thav lok tsôngv box Tây Bắc luz nênhx thâuv ntu co trâul trol châuz niêk tsiv, uô nênhx txov nhêv njuôr. Txix têx hâux lưv uô li heik sâuv, pêz tror yưv pênhr uô chiê têx qơư ntơư ziv jông đuô, lox đar nzir khơưk tsês chiê tâu ntâu zav chuôz zênhx muôx liv, tso thiêz piêr kriê trâu tsôngv tuz nxeik hluôk, tsôngv kruô sđ seiz, mnôngs; txix co choz kriê cêr uô nênhx jông, nthuôr đar siêz nhiêv têz nhiêv qơư, sik đros cxiv tsa thax tsav, têz qơưk ziv hnuz ziv huôv tsar, vav mênhx, lar heik zos cxênhx tuz nxeik hluôk”.

Têz qơưk qơư Di tích Tsêr tux Sơn La zos iz kro jông, khav tinhv nênhs VN li txux chi tsưr ziv tsưx phưv truôx qơư nhoz, zos qơư cxơưz paz đas jos, tsưr ziv trâu cxênhx hluôk sơưr tir ntâuk trol châuz, por hưv têz qơưk, sik đros cxiv tsa cov ziv hnuz ziv vav mênhx, huôv tsar./.

                                      (Trấn Long-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

PHÊNHV ĐÊX HUR

Nus: Clo yuôr hâur đêx zôngv nox hâuk uô zênhr li chas txos đas jos.

Têz: Têx nhênhz chơưv sâuv tsiêx cxu thiêz sâuv lênhx nênhs tso pov tưx muôx hâur clo zos lok six kis. Têx nhênhz chơưv sâuv tsiêx cxu tsi xav tênhv tâu chor clo njuôs xav uô zênhr shar txos đas jos đrâuv pov đêx tsư clo.

          Li ntơưv, clo tsi uô zênhr shar txos đas jos, taz sik clo thâuv sik côngv đros đêx muôx hữu cơ siêz mak zuôr yênhx iz zav txơưr, hâur co muôx THM’s njuôs xav uô moz trưx phax.

          Nus: Vêv xênhz iz ndis thax tsav kror đêx tsi taz por pok uô zênhr shar tul tsi txos tsơưr lươngv đêx muôx hâur kror đêx?

          Têz: Zos thax tsav iz ndis kror đêx muôx têx vuôz tsuôz kiêk nênhs, môngr pâus....mak đêx hâur kror đêx zuôr trâus kiêk, môngr ar zuôr pâus lok hâur kror đêx, tiv zix, ndâux kror đêx tsi siêz mak thâuv ntux lok nas, đêx zuôr cuôr yôngz têx kiêk nênhs ntưs lok hâur kror đêx. Viv li tsuv uô vêv xênhz yax six thax tsav no, thôngx cxix tsi chiê yêz muk lok lok sik tso têx chuôz zênhx jê ndâux kror đêx, jông tiv zix zos tso đêz cxôngx 4-5 yiv.

          Nus: Uô kror đêx liv đêx zôngx ziv ntơưv tsêr nhoz li chas?

          Têz: Qơư tsov txos zos liv đêx, uô cov đêx nriêz, tsi tsư nxiêz.

          Đêx nas liv đhâu têx chuôz zênhx đhâu lok hâur kror đêx:

          - Tiv iz zos môngr jêz siz đax lok sik môngr jêz siz thạch anh (tuôz xar muôx 2 đok).

          - Than hoạt tính (tuôz xar muôx 1 đok)

          - Tiv 3 zos poz jêz zâu cxôngx 0,5-1 cm (tuôz xar muôx 1 đok)

          Hâur kaz ciês zôngv car đêx zak zưr tho kror zas tso hâur kror đêx chiê tar cxuô zav pôngz lok hâur car tso đêx.

          Tsov lơưr qênhx shênhx tsênhv tsênhz thiêz công suất chuôz zis sir zôngv, tsuv nzuôr cov hur chor môngr jêz siz saz sâuv 3 luz hlik iz jiês. Zos chor chuôz zênhx liv đêx kiêk nênhs mak tsuv hlôngr chuôz zênhx liv đêx txơưr.

          Nus: Đêx tsư nxiêz zos tiv tul tsi? Tsưr ziv yưr lir?

          Têz: Đêx tsư nxiêz mak zôngv tsi tsưv, đêx hâur kror đêx cxơưr tsư nxiêz qir tiv zos viv têx pa tsư hâur ar lok sik tiv đêx kiêk nênhs...lok sik hâur đêx muôx têx ion kuôr hlâu, magan uô đêx tsư nxiêz.

          Chiê yưr lir đêx tsư nxiêz mak zôngv than hoạt tính; lok sik zos đêx tsư nxiêz tiv kuôr hlâu mak yưr lir, đhâu co đêx zuôr jux jus tsi pov tsư nxiêz lơưv thiêz./.

(Tuyết Lan-Txâur Vax cxeik nhênhv)