Thax tsav txov nhêv Điện Biên muôx nzir cêr cxơưx lok xênhz zus tuk nhuôv tiv 3

Nhiv kruôr pov cêr txôngs, niêv lâuk Hồ Thị Dùa, heir nênhs Hmôngz nhoz jok Huổi Toóng, xã Huổi Lèng, huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên tưz sơưr lok uô têx hâux lưv hâur vax tsêr. Nhiv kruôr uô tâu pluôk yeil trâu chuôz zis nox, bax tsôngk tril yo, ntơưr cơưv, ntơưr sâu trâu têx nhuôv muk cơưv ntơưr, niêv lâuk ho muk txuôr jâuz buô, đo krâur puz buô, puz keiz. Tưz tsi tâu muôx 40 shông, taz sik niêv lâuk Dùa tưz muôx 5 tuk nhuôv nxeik. Tsi pâuz shor thâuv tưs thiêx muôx nhuôv tuz viv li six sir jos zus seiz pok tâu tuz. Chuôz zis zos chuôz zis pluôs, uô nênhx khov trâu têx kôngz, nhiv no ho chôngz mê nhuôv, viv li chuôz zis tsuv cxơưx iz pluôk nox jux juk:

“Zus nhuôv tuz mak zus 2 lênhs xưz, taz sik tsi tâu tuz thiêx li zus ntâu li ntơư. Lok six txov nhêv, hur si mê nhuôv thiêz niêv, mê nhuôv mê muk uô tsi tâu hâux lưv”.

Pâuz tiêk chôngz nhuôs zuôr txov nhêv, uô tsi txâuk nox, têx nhuôs xênhz zus tâu lok cux tsi tâu muk đros luôs cơưv ntâuz cơưv ntơưr cxix cxuô, txoz cxơưx tsi tâu trâu têx mê nhuôv, taz sik viv cêr nênhx phôngz cxưx, viv xar cov đros luôs muôx tuz muôx nxeik lol sik “Tsuv muôx tuz chiê tuôr đaz tuôr kruô” viv li ntâu lênhx uô niêv uô txir nhoz tox siêz li niêv lâuk Dùa cux tsi mnôngs trơưk têx canr bôv luk kriê chiê zok nriêr tuz.

Mê nhuôv chôngz tsi tiêk uô têx chuôz zis muôx nzir cêr cxơưx lok kinh tế, mak tsênhv zos hur si têx car bôv uô hâux lưv jênh sôr li cêr moz siêz, cxơưx txos. Niêv lâuk Đoàn Thị Huệ, canr bôv jênh sôr seiz car xã Huổi Lèng, huyện mường Chà heik: 5 shông lês car uô hâux lưv tsưr ziv xênhz zus nhuôv nhoz 7 jok hâur xã, niêx ciêz niêv lâuk puôr lênhx muk yênhx jêx jok chiê yax kriê, vênhv tôgv tsôngv box cov txo grêk tsơưs xênhz zus tuk nhuôv tiv 3. Taz sik, cux uô tsi yuô tâu trơưk tsưr ziv, viv tsôngv box txux chi tsưr ziv kis, tsênhv six cor cav tuôr chiê têx cêr nênhx phôngz cxưx li xar cov muôx tuz muôx nxeik hur si:

“ Xã mak cux muôx 7 jok, hâur co 2 luz jok nhoz tox siêz đêz đrôngs, hâur cheix ntux nas tsuv muk tơư, lok six phiv liv cơưk. Thiêz tsôngv box muk qơư y tế xã cux lok six tsơưs, tsôngv box tsi yuô tâu muôx txux chi tsưr ziv jênhv pâuz, viv li yax kriê lok hâux lưv jênh sôr trâu tsôngv box cux tsơưs uô tâu trơưk tsưr ziv”.

Trơưk li Chi cục jênh sôr thiêz tsưr xênhz zus nhuôs tỉnh Điện Biên heik, têx huyện muôx ntâu lênhx nênhs xênhz zus tuk nhuôv tiv 3 puôr lênhx phênhv ntâu zos chor huyện pluôs, txov nhêv thiêz phênhv ntâu lơưr zos tsôngv box heir nênhs tsơưs li: Nậm Pồ, Mường Chà, Mường Nhé. Lar heik, nhoz têx thax tsav no muôx kênh xã chor nênhs xênhz zus tuk nhuôv tiv 3 muôx txos 50%.

Pos Vũ Thị Thùy, Chi cục tsar Chi cục jênh sôr-Tsưr ziv xênhz zus nhuôs tỉnh Điện Biên heik pâuz: Nhiv no tas nro têz qơưk tsênhv jux juk hlôngr txix jênh sôr tsưr ziv xênhz zus nhuôs trâu jênh sôr tsưr ziv huôv tsar. Taz sik, tỉnh Điện Biên cux tsênhv nhoz hâur qênhx shênhx muôx ntâu lênhx nênhs xênhz zus nhuôs ntâu mê nhuôv. Chor nhuôv tsôngz fênhx iz tuk pox niêv hâur thax tsav xar muôx 3% iz lênhx pox niêv, tsênhv thâuv co tas nro têz qơưk tưz uô tâu tsưr ziv zos xênhz zus 2,1 tuk:

“Chor nênhs xênhz zus tuk nhuôv tiv 3 hâur tas nro thax tsav tỉnh nhiv no cux tsênhv zos iz hâur têx tỉnh sơưr tiv iz. Tax txos 9 luz hlik hâur shông shôngk 2018, pêz tsênhv njuôk xav muôx zuôr xar 23%, hâur co uô cxâuv chei têz qơưk xar muôx 20%. Qênhz shuôs uô ntêx thâuv tsi tâu xênhz zus cux njuôk xav muôx nhos 10% ntâu chor pox niêv tsênhv xênhz tuz ci hâur chêr  zos tâu qênhz shuôs trơưk li Bộ Y tế cui tinhv, qênhz shuôs têx nhuôv mok mal txix 10-20%. Co zos kror phiv liv mak pêz cux tsênhv xar thiêz cxơưx”.

Đros têx phiv liv ntơư, muôx têx pov hâux lưv uô lơưr tsưr ziv xênhz zus nhuôs, txo grêk tsơưs chor nênhs xênhz zus tuk nhuôv tiv 3 nhoz tiỉnh tox siêz Điện Biên cux tsênhv zos iz hâux lưv uô ntêr, pôngz ntâu six hơưv, hnuz nhôngs, côngz đas jos. Chênhr viv li, têx cơ quan, ban ngênhx, hâu nov ntơưv qơư zuôr tsuv  tror sir jos sik côngv tês truôx hâur uô hlôngr yiêz tsôngv box sđ txux chi tsưr ziv jênhv pâuz chiê uô tâu jông 2 luôs hâux lưv phiv liv, zos jênh sôr-tsưr ziv xênhz zus nhuôs; jênh sôr thiêz huôv tsar, jux juk gra siêz tsơưr lươngv luz nênhx nox nhoz thax tsav tsôngv box heir nênhs tsơưs, tox siêz, ntus đriv./.

(Vũ Lợi-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

NUS-TÊZ LOK MOZ TSO JIK KAZ JIZ

Cur txir muôx 65 shông, trâus moz tso jik kaz jiz ntâu shông lok no lơưv. Kuôk no 2 shông, zơưv trâus moz tuôs iz saz chêr. Cur thor nus: Cur txir trâus moz li co mak zuôr tsuv chơưv kho li chak, viv nhiv no cur txir cux tsênhv hâuk yuôx, taz sik pov cur txir cux tsik jông hlo? Vav tiêk Bác sĩ zuôr paz kriê tsưr ziv chơưv kho cux xưk li tsoz phưz trâu cur txir cov jông đuô. Moz tso jik kaz jiz puôk zuôr phiv liv đuô thâuv zơưv trâus moz tuôs iz saz chêr li no. Uô bác sĩ tsâus ntâu.

Moz trâus tuôs iz saz chêr zos kror moz tsik so njiz trâus nhoz chor nênhs moz tso jik kaz jiz. Viv zav moz no uô phiv liv nhoz têx lênhs nyar zâu: Lênhs nyar tâuz hâu, plơưr, trâuv…Moz jik kaz jiz muôx nros trox hâur nyar ntâu, uô muôx yưv phiv liv nênhs moz muôx trox ziv hnuz ziv ntâu uô trâu chor lênhs nyar ziv zâu, grêiv jux juk thiêz trâus tơưs. Nyar ntưk tsik tâu sêiz uô lênhx nênhs co njiz phiv liv (cxơưk lênhs nyar sâuv tâuz hâu, tơưs lênhx nyar hlưz hâu). Cur cux pâuz tsik tâu tsênhz li hêik co zos lok nyar hlưz hâu lok zos cxơưk lênhs nyar hlưz hâu…

Taz sk thâuv trâus tuôs iz saz chêr mak iaz saz tâuz hâu trâus saz. Chơưv kho txix tsưr ziv uô cơưv shâuv cov têx lênhs cxoz trâus tuôs, têx lênhs nyar hlưz hâuk tror huôx tôngv tâu thôngz…Chơưv kho tsuv muôx six hơưv thiêz sir jos, đros tuôr jông sâur nyar, trox hâur nyar nhoz phênhv huv đros. Xav jênhv tâu sâur nyar ndê siêz mak tsuv muôx yuôx chơưv kho cov zos thiêz huv đros.

Chiê cov jông đuô mak nênhs moz tsik tsuv nox kaz njêr ntâu (tsik ntâu đuô 6gram njêr iz hnuz). Kaz jiz hâur nyar tâu tuôr chiê txix nox hâuk huv đros, cxix cxuô tsơưr pưr shưz. Đros nênhs muôx 65 shông tsuv uô muôx 20-25 kcal iz cir hnhar cir, 1.500-1.600 kcal iz hnuz. Hâur co, têx zav hmôngr li hmôngr cxur, mì, nduôr mos txix 50-60% tas nro năng lượng. tsơưr tros mak tsik ntâu đuô 30%. Tsơưr đạm tsik ntâu đuô 15-20%. Zos trâus moz trâuv mak txo grêk tsơưs tsơưr đạm. thax njêr tsik ntâu đuô 10 gram iz hnuz; trox nox tsik ntâu đuô 15 ml, trox tsik ntâu đuô 10 gram iz hnuz, đros nox jâuz njuôz thiêz txir ntông. Li no zuôr paz uô huv đros thax njênhr hâur nyar…

Zuôr sir zôngv tâu nzir cuô mil Vinamilk trâu nênhs trâus moz tso jik kaz jiz. Thax njêr hâur cuô mil no lok six tsơưs, huv đros nênhs moz tso jik kaz jiz li tsơưr pưr shưz. Zos tiêk tsik chơưv kho cov ndar six hơưv thiêz kho cov huv đros, moz tso jik kaz jiz zuôr hnhar đuô thiêz trâus tuôs iz chêr zuôr tror moz./.

                                     (Thu Thùy-Lik thox cxêik nhênhv