Chơưr xơưk, nênhs Raglai nhoz Ninh Thuận iz zav chơưr kaz

Hâur ntênhs hội, chơưr xơưk tâu seiz zos iz zav jông chiê txi têx đaz xênhz têz xênhz qơư, car đêx car ar.... Đros thiêz tsôngv cưr tix nênhx tsa, têx fôngx zưs, mak zos iz kro jông chiê hâuk thav pêv uô si, heik lok sâuv têx cêr shir phaz, cêr qiv, siz njiz siz chuôs, cêr gâux cêr đrâul yênhx txix gơưv..... Uô ntêx thâuv zuôr siz thav lok sâuv têx cêr uô nox uô hâuk, cêr shir phaz..... mak chơưr xơưk zos khoz đêx chiê heik, têx lâuk tưz tâu tas siv nênhx, thor cov lơưr paz por hưv, muôz têx côngz hmôngr trâu chor tsênhv uô nênhx nhoz uô tâu nox tâu hnar trơưk têk, tsưr ziv, siêz xar.

Nênhs Raglai cêr nox hâuk hâur ntênhs hội cux jông xưk li hâur chuôz zis thâuv tưs tưz uô iz kro jux juk, muôx qơư trâu, têx lâuk trâu têx lâuk, chor hluôk trâu chor hluôk li: Nênhs lâuk hnuz nhôngs siêz, chor txir ndâux txir luk hâur côngv thôngx, pos zơưs, niêv txir tâu zôngv thiêz nox uô ntêx, mav txos trâu chor hluôk. Lok sik thâuv muôx kruô tuôx txos tsêr, mak tsuv chiê trâu kruô uô ntêx, đhâu ntơư thiêx txos chor nênhs hâur tsêr.

Hâuk chơưr xơưk tsênhv zos iz kro lok sâuv cêr sik thôngx siêz, côngz fênhx txos trâu têx tênhr chơưr uô kaz ciês. Thâuv hưx chơưr tưz tâu  gra lok, lênhx nênhs hâuk uô ntêx zuôr hâuk cov mênhx thiêz muôz trâu lênhx jâuv iz saz. Chơưr ho tror trâu pur trâu hâur iz khoz, chêr trâu lênhx tiv 2 hâuk, six trâu hâuk li ntơư iz ndis tax thâuv tưs chor chơưr tưz tsuôs mak chiê li.

Tix lâus Tà Thía Banh heik: “Hâuk chơưr xơưk nưk zos iz kro cêr sik thôngx siêz lok six jông. Thâuv hâuk tsuv muôx 5-10 lênhx, kênh thâuv mak 2-3 lênhx, tsi hâuk iz lênhs. Six hơưv tsiêz, nox yôngz cok, ntênhs moz ntênhs tuôs, nox mor blêx yiêz lok sik tiêv têx lênhx kruô sưv jông, cưr tix nênhx tsa cxênhz jê mak thiêx hâuk chơưr xơưk, yuôr đuô li cux tsi hâuk thiêz”.

Thâuv ntêx, tsôngv box uô chơưr xơưk zos nưk muôx nưk iz zav chas ntông chiê tuôr shơư trâu têx cxur, cuô txoz, kriêr tox kênhz.... uô  yênhx xaz, muôz puôz uô têx luz kra cov kruôr chiê fmông  uô chơưr. Nhiv no, tiv ntux txơưr txar ntâu, cuz sor hâur yênhx shông, têx li heik sâuv hâur har jôngr, xuz tsuôs tưz tsi muôx tas viv li tsôngv box cux tsi uô chor xaz heik sâuv lơưv thiêz, phênhv ntâu zos zuôr têx xaz luôs muôs hâur ciêz đrôngs lok fmông uô chơưr xưz. Tsưr ziv uô mak xưk iz zav li thâuv ntêx, tsi txơưr ntâu.

Chiê uô tâu têx chơưr kaz, jông hâuk, tsuv uô đhâu ntâu ntu, txix bax têx xaz txos trâu cxur, xav six hơưv, hnuz nhôngs uô li chas cov huv, cov ndar tâu six hơưv sir zôngv.... Chuôz zis Raglai tưs lơưr cux pâuz uô chơưr xơưk, taz sik tor thiêz uô li chas, ntơư zos iz tsưr ziv mak têx lâuk đrav ntêx kriê chiê chox uô, khơưk tsês. Chênhr viv li, têx chuôz zis têx chơưr xơưk nhiêk kaz txơưr lơưv nhiêk trơưl tuk tiz nênhs uô siêz nhiêv.

Zơưv Ô Rai Hồng, nhoz Phước Hà heik: “Lênhx tưs cux pâuz uô chơưr xơưk, taz sik zos tsi muôx tsưr ziv uô mak uô tsi tâu hâuk cux muôx, uô tâu tsi  jông hâuk cux muôx.....Iz hnaz cxur mak uô tâu 7 huz chơưr, cux seiz zuk fmông xaz li chas, zos fmông ntâu mak thâuv hâuk zuôr mê njik iêz, fmông tsơưs chor chơưr zuôr tsuôs. Muôx 2 tsưr ziv hâuk: Zos kruô no zuk zâuv lơưr hâuk ciês hâur huz, têx fôngx zưs, cưr tix nênhx tsa tsi yuô sưv jông mak zuk muôz lâuz trâu hâur khoz mav hâuk”.

Nênhs Raglai lok six nhiêv kruô, chênhr viv li hâur tsêr thâuv tưs cux muôx 1-2 huz chơưr xơưk chiê tâu tiêv kruô. Thâuv hâuk chơưr xơưk, lơưr zuôr zâuv kruô nox têx jâuz li: grêix buô thiêz grêix keiz nzuôk chơưr, cê nox cê hâuk thav pêv./.

(VOV4-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Zơưv Ma Khai Sò, zos iz lênhx tuôr tsês chiê tâu pêz Hmôngz têx txux chi kênx

Xênhz zus thiêz hloz lox nhoz xã Thái An, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang; txix thâuv zâu zơưv ma Khai Sì tưz zênhx đros đrêiv pêz hêir Hmôngz têx txux chi kênhx thiêz têx txux chi kênhx ntơư zos zơưv Ma Khai Sò txir  kriê. Thâuv muôx 15 shông, zơưv Sò tưz pâuz yuôx kênhx thiêz thâuv qir cơưv ntơư tsuv tâu cơưv yuôz ntir uô ntêx. Zơưv Sò cux thav tiêk: Hâur têx shông zơưv tsênhv uô cán bộ Mặt trận, zơưv Sò txir cux zos iz lênhx cưk txơưx yuôz kênhx hâur jos, thâuv tưs cux tsês six hơưv hnuz nhôngs kriê kênhx trâu têx tuz nhuôs cơưv shâuv thiêz đhiê kênhx, tsik chiê pêz Hmôngz têx txux chi kênhx pôngz plox.  Txos trâu thâuv zơưv Sò so lâuk uô côngz xưv têz qơưs, zơưv cux tsês six hơưv hnuz nhôngs nhênhz chơưv, zok nriêr nzir pêz Hmôngz têx txux chi kênhx thiêz txos trâu nhiv no, zơưv Sò tsik so muk yuôz kênhx, đhiê kênhx nthuôr uô cêr lov jêv hâur têx hnuz tsưr tsix ntênhk; tâu sở vênhx huôv thor muk kriê pêz Hmôngz têx txux chi kênhx trâu tsôngv hluôk sđ thiêz tâu tsôngv px nhoz iz thax tsav ntơư tuôx thor muk yuôz kênhx uô cêr đaz cêr kruô trâu thâuv muôx iz tus lâuk pur 120 shông tâu tas siv nênhx thiêz pêz Hmôngz têx suôz kênhx, chênhr zos xa chor tsênhv uô nênhx nhoz têx cêr ndo yuô txos trâu tus tâu tas siv nênhx lok sik hâur têx hnuz tsưr tsix nthuôr uô cêr lov jêv, cux muôz suôz kênhx yuôz hêik lok pêz Hmôngz têx cêr khưr huôv tsar cêr uô nox uô hnar nênhx muôx luz nênhx truôx tuk tsâu sor đuô. Zơưv ma Khai Sò hêik pâuz:

Pêz hêir nênhs Hmôngz, txơưv lênhx tưs cux nhiêv zuk têx txux chi kênhx, nhiêv đhiê kênhx thiêz mnôngs têx suôz kênhx ntơư cux chênhr zos uô trâu pêz hêir nênhs Hmôngz ziv muôx cêr thôngx siêz đuô. Chênhr zos li hêik ntơư, shông no txơưv zơưv Ma Khai Sò tưz muôx 89 shông, taz sik zơưv Sò cux tsênhv shir phaz lul khơưk tsês chiê tâu pêz Hmôngz têx txux chi kênhx thiêz kriê têx txux chi kênhx ntơư trâu tsôngv hluôk sđ hâur thax tsav, tsik chiê pêz Hmôngz têx txux chi kênhx pôngz plox.

Iz chas 20 lênhx hluôk hâur jos tâu zơưv Sò kriê cơưv pêz Hmôngz têx txux chi kênhx, đhiê kênhx mak zơưv Sf cux tsênhv đros kriê ntâu lớp kriê cơưv kênhx trâu muôx 100 ntau lênhx hâur thax tsav tỉnh Hà Giang thiêz chor tuz hluôk tâu cơưv kênhx ntơư tưz tâu muk tưr hâur hnuz tsưr tsix pêz Hmôngz vênhx huôv tỉnh Hà Giang hâur ntu nhiv kruôr đhâu tsik ntêr no. Tix lâus Sào x Vax nhoz xã Thanh Vân, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang hêik pauz nzir:

Pêz hêir Hmôngz têx suôz kênhx, thâuv yuôz ntơư cux đror uô kho siêz khuôr thiêz lov jêv lul. Lar hêik zos thâuv muôx cêr lov jêv lok sik muôx cêr qiv siêz, pêz Hmôngz cux muôz têx txux chi kênhx ntơư chox lok yuôx cov têx cêr qiv siêz, cêr ndo yuô ntơư plox lơưv jux juk. Chênhr zos li hêik ntơư, zơưv ma Khai Sò thiêx tuôr tsês chiê pêz Hmôngz têx txux chi kênhx tsik chiê pôngz plox cov muôx đros đrêiv hâur pêz hêir nênhs Hmôngz li luz nênhx./.

                                 (Tsu vưx cxêik nhênhv-Vàng Lan, CQTT Tây Bắc)