Điện Biên: phiv liv hâur chơưv kho chiv zênhk zax zênhz txix yuôx Methadone

Xar muôx 2 shông lok no, hnuz tưs tix lâus Muôk Xênhv Tsaz, nhoz jok Huổi Chan 2, xar Mường Pồn, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên cux tsuv muk đêz muôx 15 cêik cêr tuôx trâu trạm y tế xar chiê hâuk yuôx Methadone. Txos têx hnuz muôx ntux nas chuô, txox cêr gok, nhav jơưk thiêz bluô, kror jông tiv zix zos tsuv muk tơư, tix lâus tuôx tas muôx 2 six hơưv.

“Tsik tuôx hâuk cux tsik tâu, tuôx hâuk mak cux txov nhêv trâu zuk tiv cêr muk lok đêz hênhr. Zos ntux tsik lok nas mak tuôx cux sêi xưz, muk txos tsêr muôx nhos 9 six. Ntux lok nas mak têx thâuv txos tsêr tsuv muôx 12 six hơưv lơưv, tas iz hnuz lok cux uô tsik tâu đaz tsi hlo”.

Tas nro xar Mường Pồn nhiv no tsuôk muôx iz kror qơư chơưv kho, cungz muôz yuôx Metghadone ntơưv trạm y tế xar; muôz yuôx chơưv kho trâu 18 lênhx nênhs muôx zênhk zax zênhz sâuv thax tsav. Chor nênhs muôx zênhk zax zênhz tsêx trung ntơưv chor jêx jok nhoz đêz, txov nhêv li: Huổi Chan, Huổi Un, Pá Chả… yênhx hnuz, lơưr tsuv muk đhâu txox cêr đêz, yênhx châuv cêik cêr chiê tuôx trâu tsênhv qơư xar hâuk yuôx. Kror no uô muôx yưv qênhx shênhx, iz cxiê lênhx nênhs cxaz chuôz chơưv kho iz ntu chêk ho tso tsês; muôx nênhs tso tsês lơưv lok ho tror tuôx chơưv kho, uô trâu côngz xưv sêiz car nênhs muôx zênhk thiêz bax yuôx njiz ntâu phiv liv. Y sĩ Quàng Thị Dung, Trạm y tế xar Mường Pồn, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên puz pâuz:

“ Muôx têx lênhx nhoz đêz hênhr xưk li Huổi Chan 2 tuôx no zos chêix ntux nas mak tuôx tas 2 six hơưv ok txos 9 six lok cux tsik pov nhoz kror tưs, lok sik tsênhv tuôx tsik tâu thiêz. Muôx hnuz zos ntux tsik lok nas, cêr muk lok tâu li kuz mak cux tuôx hâuk yuôx huv six hơưv”.

Shông 2011, tỉnh Điện Biên piz kriz uô cxiv tsa thiêz kriz đar qơư muôz yuôx Methadone. Đhâu xar muôx 8 shông, txos nhiv no, tas nro tỉnh nhiv kruôr muôx 29/313 xar, phường, thị trấn muôx qơư cungz muôz yuôx Metghadone thiêz phênhv ntâu zos tso ntơưv chor qơư nhoz tsênhv qơư. Ciês huyện Nậm Pồ txos nhiv no cux tsênhv tsik tâu muôx qơư chiê chơưv kho, muôz yuôx Methadone; huyện Điện Biên Đông nhiv kruôr muôx iz kror qơư cungz muôz yuôx; ntâu huyện txơưr đuô muôx tsik tâu txos iz đraz chor xã muôx qơư cungz muôz yuôx Methadone. Tiv zix iz cxiê thax tsav tsik tâu muôx txos 1/10 lênhx nênhs muôx zênhk zênhz cxaz chuôz chơưv kho txix Methadone.

Chơưv kho txix yuôx Methadone xav txos kaz shông 2017 nhoz tỉnh Điện Biên zos zuôr xar 5.000 lênhx nênhs. Hâur co, 1.800 ntâu lênhx nênhs tưz tso tsês tsik chơưv kho txix ntâu qir tiv txơưr đuô. Tiv zix, chor nêhs moz chiv chir chơưv kho zos 1.400 ntâu lênhx nênhs, mak qir tiv tâu xav jênhv phênhv ntâu zos phiv liv txix thax tsav trâus cêv kuôk; nênhs muôx zênhk zax zênhz nhoz têx xar tox siêz, nhoz đêz tsik tâu muôx tsar tov buôs ti têx tsưr ziv chơưv kho txix yuôx Methadone. Hâur co, hâux lưv chơưv kho txix Methadone zos tsuv hâuk yuôx tsik so thiêz kho muk ntêr. Zơưv Vũ Hải Hùng, phưv giám đốc tsênhv qơư phax tar moz HIV/AIDS tỉnh Điện Biên hêik:

“Lơưr tsaz yênhx chơưv kho txix yuôx Methadone li cuiz tênhv mak chor nênhs cxaz chuôz hâuk yuôx Methadone mak tsuv muôx cêr muk txix tsêr txos qơư chơưv kho txix yuôx Methadone zos txix 5 txos 7 cêik cêr. Taz sik, nhoz tỉnh Điện Biên zos tỉnh tox siêz muk lok lok six phiv liv, tiv zix zos chor xã tox siêz, nhoz đêz thiêz chêix ntux nas mak nênhs muôx zênhk zax zênhz chiê chơưv kho txix yuôx Methadone mak hax zav phiv liv đuô”.

Đros kror tsênhv tsênhz tsuôk muôx 2.700 ntâu lênhx nênhs tsênhv tâu chơưv kho txix yuôx Methadone, sâuv tas nro 9.000 ntâu lênhx nênhs muôx zênhk zax zênhz, mak kror tsuv muôx têx qơư hâuk yuôx ntơưv têx xar, paz muôx chor yuôx co ntơưv tas nro têx trạm y tế xar tsuv tâu tỉnh Điện Biên tsov cưv txos duô hâur ntu zuôr txos. Đhâu co, paz trâu nênhs muôx zênhk zax zênhz zôngx ziv đuô hâur buôs ti đros yuôx Methadone. Tsik li mak zuôr lok six lax txo grêk tsơưs chor nênhs muôx zênhk zax zênhz sâuv thax tsav./.

(Vũ Lợi-Lik thox cxêik nhênhv)

Nênhs muôx hnuz nhôngs siêz tox siêz Yên Bái uô lơưr zơưv côngz Hôx li lul heik kriê

          Shông 1990, siêz xar lok trâur nuv vax-pas-guôx tâu zơưv Vấn nhênhz chơưv thiêz uô. Hâux lưv xuz thơưx zơưv uô zos krêz đar mênhv chêx chos liêx đêx cxôngx têx têz chos kok ntông yar lengx kis. Lơưr co, zơưv yưv pênhr zuôr meir jov phưx vưv tsôngv box hâur thax tsav li zoz qơưx, cê muôx phênhv sâu, cê muôx cxaz krâur chiê tu zus tsiêx cxu. Hâur ntu huôv tsar kinh têr, muôx têx thâuv chêx cuk sâu tâu tsi xưk li siêz xar, taz sik zơưv Vấn tsi tâu muôx jiês tưs xar tso tsês. Zơưv mnôngs Đeix, seiz tivi chiê cơưv shâuv pox nhuôs hâur tas nro têz qơưk li chênhz zênhv, cxaz chuôz têx lớp kriê cxaz lok tsưr ziv tsêz chos, tu zus zos huyện tsưr tsix, cxôngx co zôngv têx tsưr ziv tu zus, tsêz chos huv đros…Cxôngx shông 2000, chuôz zis zơưv Vấn qir muôx nox muôx tsês, muôx nhiêx txiêx cxênhx txuôk. Zơưv Hoàng Văn Vấn heik:

          “Cxôngx thâuv cur hlôngr uô trâur nuv no mak phênhv sâu tâu siêz đuô. Iz hnuz cur cơưv shâuv cxaz chiê uô jông đuô, muôx chêx cuk đuô. Tsênhv yuôr đas jos mak cur tsênhv zuôr sir jos uô. Cur jông siêz viv cur uô tâu cur li siêz xar zos hla đhâu cêr pluôs”.

          Đrâuv hâux lưv tsêz chos 1 hecta blêx liêx, chos zuôr xar 1 hecta poz cưk, zơưv Vấn chuôz zis tsênhv tu zus yênhx puôk tsiêx cxu, keiz ok, iz shông sâu liv 100 tsov đeiv ntâu. Khov txơưx cxênhx txuôk, zơưv chuôz zis tưz uô tâu luz tsêr 9 qar, zuôr tâu cxix cxuô chuô zênhx xênhz huôx thiêz têx zav meir phưx vưv uô xênhz yar kôngz nuv.

          Nhiv no, txơưv tưz muôx hnuz nhôngs, zơưv Vấn tsênhv sir jos nriêr pâuz, cơưv shâuv uô nox uô hâuk. Zơưv cux uô ntêx nyuôk hâur hâux lưv cxaz chuôz uô têx phongz yaox li: Tas nro tsôngv box sik côngv tês cxiv tsa luz nênhx vênhx huôv; Nôngx mênhx sik paz max cxuôv yeiz thiv pluôs. Pos Lò Thị Pình, tsôngv box jos Lừu 2, xã hát Lừu puz pâuz:

          “ Zơưv Vấn zos iz lênhx nênhs gruôs, zơưv yax six paz max pox nhuôs hâur jos, heik kriê chênhz zênhv uô nox uô hâuk trâu cxênhx hluôk nênhs. Zơưv Vấn li trâur nuv nhiv no tsênhv tâu ntâu pox nhuôs cơưv shâuv uô lơưr…”

          Uô tsaz yênhx cxiv tsa nôngx cxênhz yiêz, phuôx huiz chinhz yênhx viv côngv thôngx li liv zix, cxôngx shông 2011 txos nhiv no, zơưv Vấn tưz gôngr 1 cxênhz yiv ndis ar chiê uô cêr zaoz thôngz nôngx cxênhz. Khov co, têx txox mêr cêr thâuv ntêx tưz yênhx têx txox niêv cêr đar thiêz hur đu, pox nhuôs zôngx ziv mul lol, thâux gra hax huv, têx mê nhuôs mul cơưv ntơưr cux zôngx ziv đuô. Zơưv Lò Văn Chiến, Chủ tịch Ub xã Hát Lừu, huyện Trạm Tấu puz pâuz:

          “ Đrâuv uô kinh têr mak chuôz zis zơưv Vấn tsênhv zos tsênhv zos iz chuôz zis uô ntêx nyuôk. Xã Hát Lừu tâu huyện xeir uô siv lok cxiv tsa nôngx cxênhz yiêz, zơưv Vấn chuôz zis gôngr côngv lok six ntâu…”

          Đros trau zuk li têx sir jos thiêz gôngr côngv, zơưv Hoàng Văn Vấn tưz tâu têx cấp, hội cxôngx tỉnh txos huyện sâu jênhv, kruôk txos. Zơưv cux zos đeiv iêr chi cax lul tâu pox nhuôs hâur thiêz đrâuv jêx jos cơưv shâuv uô lơưr. Cxôngx co, ntâu ziv chuôz zis hla đhâu cêr pluôs, sir jos uô bluô nux, jêx jos viv li mak ziv hnuz ziv muôx ntâu hlôngr yiêz jông đuô./.

(Đinh Tuấn- Txâur Vax cxeik nhênhv)