Sơn La: Tsôngv box Chiềng Sung cxơưx viv têx tâuz đas muôs tsi tâu grê

Chiê muôz têx têz chos tsi jông poz cưk, hlôngr uô đuô lưv zav kôngz, txix hli 3 shông no, tix lâus Lò Văn Huấn nhoz jok Noong Sơn, xã Chiềng Sung, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La chuôz zis tưz muôz xar iz ha têz chos tsi jông poz cưk, hlôngr chos tâuz đas. Txos cheix sâu đê, xar tiêk têx tâuz zuôr muôs tâu grê, taz sik ho tsi trơưk tsưr ziv xar, tix lâus chuôz zis cxơưx thâuv grê têx tâuz tsuôk muôs tâu 1.600 đeiv iz cir, taz sik ntơư tưz zos chor tâuz jông gâux, lox siz luôs; hok têx tâuz đaz tuôs mê njik mak grê muôs txix 500-600 đeiv iz cir. Hâur shông 2016 luz cheix no, grê muôs têx tâuz đas mak txix 4 cxênhz txos 7 cxênhz đeiv iz cir. Trơưk li tix lâus Huấn, grê muôs li no zos lok six fênhx zis, tsi txâuk chiê thêv têx nux grik txeil 2, 3 châuv tsov đeiv, tix lâus yưx chiê uô thiêz chos, tu têx tâuz. Tsi tiêk li co, 2, 3 tênhr tâuz tiv ntux nas ntâu tưz sâu đê tsi zênhx, viv li nhiv no iz đraz hâur têx tâuz ntơư tưz qir lưx, tsi jông tas:"Pov tsôngv cưr tix nênhx tsa uô tâu, cux uô trơưk 9 cxênhz xưv phaz ar têz. Shông no muôs tsi tâu grê, pôngz pênhr tas. Lok six cxơưx taz sik nhiv no tsi pâuz zuôr uô li chas".

35 chuôz zis tsôngv box nhoz jok Cao Sơn, hâur xã Chiềng Sung, chos tâu 50 ha têz tâuz đas cux jông xưk li tix lâus Lò Văn Huấn chuôz zis. Iz zav zơưv Dương Văn Vịnh nhoz jok Cao Sơn chuôz zis shông no yưv pênhr tas muôx 55 tsov đeiv chos 2 ha tâuz đas sâuv têx têz uô tsi jông poz cưk đrav ntêx. Đros thiêz têx liêx têz no xưk li shông uô ntêx, zơưv chuôz zis sâu đê tâu xar muôx 15 tênhr tâuz iz ha, chos 2 chiv, sâu tâu muôx nhos 80 tsov đeiv. Taz sik shông no, têx têz cux uô li ntơư, yưx têx nhiêx zuôr qir zuôv, ntiêr nênhs uô, zuôr yuôx tsuôs tuô đrox, caz hmoz uz no, ntiêr nênhs đê sâu....., iz ha zơưv chuôz zis trâus pôngz lơưv 20 ntâu tsov đeiv. Zơưv Vịnh heik pâuz:"Shông uô ntêx lơưr têx tuz luôv tuôx sâu zuôr, txơưv fênhx zis thiêz civ lok cux zuôr hur si. Hmôngr tsi jông, shông no tsi pâuz shor zos viv li chas mak lơưr tsi zuôr. Lơưr tsuôk zuôr iz kro mê njik xưz, tưz tsi tâu gri hlo. Nhiv no 10 luz tâuz, lơưr tsuôk xeir zuôr 2 luz xưz. Uô li no mak têx tâuz zuôr lưx tsi jông tas".

Đros thiêz 2 cxênhz ha ar têz, Chiềng Sung zos xã chos poz cưk ntâu yax hâur huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Xav hâur 5 shông đhâu lok no, poz cưk tsi tâu grê, viv li chôngz lênhx tsôngv box luz nênhx njiz ntâu phiv liv. Chênhr li ntơư, txơưv tsi tâu xã, huyện fuô kriê tsưr ziv uô, tsôngv box cux chiv chir muôz ntâu têz poz cưk hlôngr chos kok blôngx njê, kriêr đax thiêz tâuz đas. Têx chiv uô ntêx pov tâuz đas tâu grê, viv li tsôngv box siz zâuv chos đrông ntưk, krêz đar liêx têz chos ntâu đros thiêz tsôngv box, têx tuz luôv cêr siz seiz lax, thôngx ziv, tsi uô ntâuz ntơưr tsês, nhav sâu zuôr têx xiv huv. Txix 100 ntâu ha chos 2 chiv tâuz đas lok shông 2014, txos nhiv no tas nro xã Chiềng Sung tưz muôx zuôr xar 200 chuôz zis muôz xar muôx 180 ha têz uô tsi jông poz cưk hlôngr chos tâuz đas. Shông no, ntux kruôr ntêr, nas ntâu, têx tâuz đas grê tsi truôx tuk, chor tuz luôv niêk grê, tsuôk xeir zuôr têx tâuz jông, tsôngv box Chiềng Sung ntâu tênhr tâuz chuôs li muôz puz trâu luôs lok sik chiê nưk nhoz nưk pêv têx têz lưx por tsês.Chiv tâuz đas no txos iz jiês nor tưz trâus pôngz pênhr tas. Pâuz tâu têx uô tsi tâu trơưk tsưr ziv txix chiv tâuz đas no, chiê bax trâu têx chiv kôngz txuôk lơưr co, zơưv Nguyễn Khắc Hào, Bí thư Đảng ủy xã Chiềng Sung heik pâuz: "Xã cux zuôr chox kriê tsôngv box hlôngr yiêz tsoz chos, tsiêx tu zus, gra siêz phênhv sâu tâu. Taz sik txix ntơư cux txar jav tâu têx tsi jông li siz zâuv đrông ntưk uô iz zav mak  uô tsi tâu trơưk tsưr ziv, siêz xar. Heik tsôngv box, zov chênhr zos tsuv taz por tâu têx xiv huv muôx qơư sâu zuôr. Thiêz ntơư cux zos iz zav li tsuv uô ntâuz ntơưr chos luk tsês sâu zuôr têx xiv huv uô tâu, đros thiêz grê truôx tuk mak thiêx uô thiêz chos".

Paz tsôngv box hlôngr yiêz tsoz chos, tsiêx tu zus truôx, txar jav tâu têx tsi jông xưk li chos tâuz đas shông no, trơưk pos Đinh Thị Bích Thảo, Bí thư huyện ủy Mai Sơn: Huyện zuôr chêx tsôngk qênhz shuôs thiêz kriê tsưr ziv njuôk hov thax tsav ar têz chos, uô nox. Đhâu ntơư hu zâuv têx lênhx nênhs yưv pênhr trâu ngênhx kôngz nuv, cxơưz tiês sik hux jos nhoz 4 tos zos lênhx nênhs chos, lênhx nênhs yưv pênhr uô thiêz lênhx nênhs sâu zuôr, têz qơưk paz..... Iz chas ntơư, Mai Sơn moz siêz txos yax kriê, heik trâu tsôngv box sơưr đơưk tsi tiêk, lav tâuk lav siz zâuv uô đrông ntưk mak tsuv uô trơưk tsưr ziv kriê. Tsôngv box ntơưv qơư zuôr tsi yuô njiz trâus têx phiv liv, cêr nxơư tâu grê, tsi tâu cheix uô, tâu cheix tsi tâu grê zos tiêk hâu nov ntơưv qơư thiêz tsôngv box sik thôngx siêz uô./.

                                                                                                                                        (Bích Thủy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Moz suôz liêz thiêz tsưr ziv phax tar

1.Moz suôz liêz zos zav moz zuôr zôngx ziv siz cik huôv xênhz moz lox tiv caz moz dengue uô muôx yưv moz. Moz siz cik tiv zôngr txêix đax tov, uô trâu lênhx nênhs co trâus cik moz.

2. Moz suôz liêz li phiv liv:

Moz tsik tâu muôx yuôx chiê chơưv kho cov jông thiêz tsik tâu muôx yuôx vắc xin tir thêir.

Tsik so muôx yưv chôngz lênhx nênhs trâus moz, uô trâu cưk yuôx chơưv kho njiz ntâu phiv liv, lênhx nênhs trâus cik moz co zuôr zôngx ziv trâus tuôs, tiv zix zos nhuôs zâu, uô tuôr xuôv tas nhiêx txiêx.

3. Lênhx tưs zôngx ziv trâus moz? Moz muôx yưv trâu luz chêix thiêz têx kror qơư tưs?

Moz no tsik so muôx yưv nhoz nhuôs zâu txix 2-9 shông, ziv lox đuo mak ziv moz tsơưs. Tiv zix chor nhuôs zâu lox tros trâus moz mak zuôr zôngx ziv huôv yênhx moz hnhar.

Moz tsik so muôx yưv thâuv hâur chêix ntux nas, fênhx six mak txix hli 6-10 zênhz lix thiêz grêk tsơưs jux juk trâu chor hli kaz shông.

Moz tsik so muôx yưv ntơưv têx qơư chôngz nênhs nhoz, vêv xênhz tênhv qơư tsik yuô jông.

4. Moz suôz liêz têx muôx yưv:

Trâus moz zâu: Phênhv ntâu zos chor nênhs lâul, thax tsav thành thị, têx qơư chôngz nênhs, trâus tuôs tsơưs.

- Cuz siêz muôx 39-40 tưv, truz ntêr 2-7 hnuz, lax grêk cuz.

- Moz tâu hâu hênhr ntơưv hâur pliêz, saz xuz kưz.

- Têx thâuv mak tơưv poz liêz.

Trâus moz hnhar: phênhv ntâu zos nhuôs zâu trâus moz thiêz zôngx ziv trâus tuôs siêz, txix 30-40%. Muôx yưv têx hêik sâur đros têx muôx yưv li đrav kaz:

- Moz suôz liêz muôx yưv: tơưv poz liêz saz đrâuv tơưr grêix, lok nyar njưs, lok nyar hâur pâuk hniêr, o đôngs qơư cxax yuôx, ntuôr tâu nyar, tơưv trôngx qir đuz (tiv trâus suôz liêz plaz hnhur).

- Moz plaz, xênhr siêz xar ntuôr, têk tơưl txiêk, nênhs gênhk tsik muôx jos, cxơưx (tiv trâus moz suôz liêz plaz hnhur uô pôngz plox nyar, sâur nyar grêk), zos tiêk tsik tâu chơưv kho sêi thiêz ndar six hơưv mak zuôr trâus tuôs.

5. Tsuv uô li chak thâuv xav tiêk trâus moz suôz liêz:

Chox ciês nênhs moz muk njuôk shuôk moz, chơưv kho. Zos trâus moz zâu mak tsoz phưz tâu ntơưv tsêr, txix tsưr ziv:

- Nhoz so.

- Muôz đêx trâu hâuk ntâu, zuôr muôz hâuk tâu đêx Oresol, đêx cuô txir ntông hax zav jông. Muôz nox têx zav nox li: cuô đik, cuô mik.

- Zôngv yuôx grêk cuz chiê nox, muôz fluôv ntuz đêx nzuôr cov grêk cuz.

- Sêiz shuôk jông, zos tiêk pov muôx yưv têx phiv liv tưs (gênhk, lax nhoz, têk tơưl txiêk, moz plaz, ntuôr ntâu) tsuv chox ciês muk tsêr kho moz.

6. Phax tar moz suôz liêz:

Tsưr ziv phax tar jông tiv zix zos tuô zôngr, vêiv thiêz phax tar zôngr tov.

Uô hur si têx qơưk zôngr zôngx ziv ntês kê, tuô vêiv txix tsưr ziv:

Tso njêl lok sik mê zô trâu tas nro cxuô zav trâu đêx hâur tsêr (bể, kror đêx, huz đêx, thungz trâu đêx…) chiê tuô vêiv.

Suô qêz hur si têx vuôz tsuô, cxuô zav muôx iz ndis vax tsêr xưk li têx hưx tơưs, kror trax, tơưr txir zuôr tâur tâu đêx…, uô vêv xênhz tênhv qơư, muôz chor chuôz zênhx trâus đêx khưz thâuv tưs tsik zôngv txos.

Hlôngr đêx, nzuôr hur si têx huz, thungz trâu đêx yênhx ciêz.

Muôz njêr tso trâu hâur luz ntiv đêx txơưz têx chês trôngx, tuv trâu fax ntiv, muôz suôz jêz nông tso hâur luz têiv tso pax.

Thâuv muôx yưv moz mak tsuv chuôz cxaz uô chor tsưr ziv phax tar, uô cov chor zôngr hâur côngv thôngx muôx tsơưs txix tsưr ziv tsuôs yuôx tuôx zôngr trâu thax tsav qơư nhoz co./.

(Thu Thùy-Lik Thox cxêik nhênhv)