“Têx tsoz chos yiêz” uô hlôngr yiêz thax tsav ar têz tsuôs Mù Cang Chải

Tix lâuk Tongx vax txir juôx

Seiz njiê tix lâus Tôngx Xênhv Muôk, nhoz xã Púng Luông, huyện Mù Cang Chải têx têz por tox chos txir juôx Tai Nung txi txir ndư tưz zuôr jông sâu đê, lênhx tưs cux kruôs nxiês. Hur tiz si têx chês mê lok txir cux txi ndư li ntơư. Tix lâus Tôngx Xênhv Muôk heik pâuz, no zos zav nôngz txir juôx lok zos txir lê  Đài Loan, tâu chuôz zis chos kuôk no zuôr xar 10 shông lok, 3 chiv jê lok no tưz txi txir tâu sâu đê muôs trâu tuz luôv. Gri muôs, 40 cxênhz đeiv iz cir thiêz iz chiv tix lâus Tôngx sâu tâu nhiêx txiêx muôx nhos 60 tsov đeiv. Tsưr ziv muôz zav nôngz txir no lok chos trâu têx ar têz uô tsi jông poz cưk, zos qir uô trơưk li iz lênhx kỹ sư tsưr ziv, siêz xar txix nhênhz chơưv khoa học. Viv nziv chos trâu thax tsav ar ntơư, chênhr li ntơư têx tsoz chos co hloz lox sei, txi txir ndư, lar heik zos têx txir lok six jông gâux. Đhâu têx chiv sâu đê tas, muôx têx hâur chiv zuôr txos no cux zuôr sâu đê tâu ntâu đuô. Nhiv no, iz chas tix lâus Tôngx chuôz zis 5 ha ntâu ar têz chos tsoz chos txir juôx co, iz cxiê chuôz zis px tưz qir cơưv shâuv thiêz chos zav txir no. Tix lâus Tôngx heik pâuz:

“Nhoz thax tsav Mù Cang Chải mak đêx ar txiêk, lax nziês, tsoz chos txir juôx heik sâuv zos zav tsoz chos jênhs blôngx trâu luz cheix ntux no viv li lok six jông chos trâu suôv qơư no. Đhâu thâuv chos tas, mak shông tiv 3, tiv 4 txơưv txi txir, tâu sâu đê. Ciês zav tsoz chos no mak tsi muôx iz shông tưs zuôr tsi txi txir li. Thâuv ntêx, no zos têx liêx têz uô poz cưk, tov kaz no cur muôz hlôngr chos têx ntông nox txir, pir li uô poz cưk thiêz chos zav txir ntông no mak chor txir ntông zuôr tâu ntâu đuô 10-15 bâus”.

Ntâu lênhx px nhoz tox siêz Mù Cang Chải lok six shir phaz, thâuv heik kriê trâu sđ pâuz lok đras liêx chos pax nyuô blêiv lox đar 30 ha nhoz têx xã nậm Khắt, Púng Luông, Lao Chải. No chênhr zos đras liêx lox đar đuô hur si ntơưv tỉnh Yên Bái. Yênhx châuv chuôz zis hâur HTX chos pax Mù Cang Chải tưz gra têx nôngz pax nyuô bleiv têz qơưk Pháp lok chos, đhâu thâuv qênhz shuôs tas têx ar têz nhoz no, jông chos zav pax heik co. Đros trâu muôx têx liêx têz nhoz uô cê, tsưr ziv huôv tsar uô nox yiêz, six hơưv zuôr txos, têx pax nyuô blêiv no tsi tiêk gra siêz phênhv sâu tâu trâu têx chuôz zis px, mak tsênhv zos qơư jông jav chiê huôv tsar uô ju lix. Niêv lâuk Nzơưv Xênhv Zax, nhoz xã Nậm Khắt heik:

“Iz chas têx nhiêx ntiêr liêx têz chos, mak pêz cux tâu HTX chos pax lênhk txeil muk uô hâux lưv tu têx pax ntơư thiêz, viv li pêz phênhv sâu tâu cux nhoz khênhr đuô thâuv ntêx. Pêz cux lok six shir phaz thiêz jông siêz, thâuv gra têx pax lok chos trâu thax tsav no, mak têz qơưk, qơư nhoz cux jông jav đuô, tâu ntâu lênhx nênhs pâuz txos đuô”.

Trơưk li zơưv Phạm Tiến Lâm, Tsar phongx Kôngz nuv huyện Mù Cang Chải, hâux lưv muôz têx zav nôngz kôngz, tsoz chos yiêz lok hlôngr chos trâu têx liêx têz uô tsi jông blêx, poz cưk zos iz hâur têx tsưr ziv chênhr hâur sir jos txo grêk cêr yeiz pluôs truôx, cov tsôngv box heir nênhs tsơưs nhoz thax tsav no muôx luz nênhx jông đuô, vav mênhx đuô:

“Huyện Mù Cang Chải muôx ar têz lox đar đros trâu 3 thax tsav nhiêk jông txơưr lơưv nhiêk. Khov lok têx jông li heik co, pêz tưz zok nriêr tsưr ziv chiê hlôngr yiêz tsoz chos, tsiêx tu zus cov fiv đros. Hâur co, uô lơưr tỉnh tsưr ziv zos hlôngr yiêz têx tsưr ziv huôv tsar uô kôngz, mak pêz tưz đros cxuô ngênhx muôx vax huôv, taz viv nhênhz chơưv xeir tâu têx zuz nôngz kôngz fiv đros”.

Têx shông jê lok no, xav kror đruôz đraz iz shông huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái txo grêk tsơưs tâu 8% ntâu chuôz zis pluôs. Đros trâu muôx têx zuz nôngz tsoz chos yiêz, thiêz tsôngv box thax tsav tox siêz car xar car uô, hâu nov ntơưv qơư cêr moz siêz muôz jông six hơưv, paz max txos, thax tsav tox siêz 30a no zuôr ziv hnuz ziv hlôngr yiêz, huôv tsar jông jav./.

(Đinh Tuấn, Thừa Xuân-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Cxuô hêir nênhs thiêz hêir nênhs tsơưs li vax huôv

Têx mênhx cxưx Việt Nam

Cxuô hêir nênhs li vax huôv hâur cxiv tsa cêr chêi chính trị thiêz cxươz cxiz  huôv tsar kinh tế - xã hội hâur zuk têz qơưs. Hâur Hiến chương Liên Hợp quốc, cxuô hêir nênhs li vax huôv tâu xav zos iz luôs hâux lưv uô huv đros chiê cxươz cxiz huôv tsar cêr côngv siêz ntơưv cxuô hêir nênhs. Hiến chương xav tênhv: “Huôv tsar cêr côngv siêz ntơưv cxuô hêir nênhs, zos sđ li vax huôv siz luôs thiêz huôv tsar cêr fôngx zưs txuôk đros cxuô luz têz qơưs. Chênhr zos li hêik ntơư, cxuô hêir nênhs li vax huôv, zos muôx cêr vav mênhx ntơưv cxuô hêir nênhs iz luz têz qơưs hâur ntu tir ntâuk tros châuz cxiv kho têz qơưs thax zênhz-huôv tsar têz qơưs truôx tuk.

 “Hêir nênhs tsơưs li vax huôv”, tâu sâu tsês hâur oz jiês ntiêx têz côngz fố lok lênhx nênhs li vax huôv ntơưv Liên hợp quốc shông 1948: “Cxuô lênhx thiêz cxuô hêir nênhs xênhz zus tâu lok, puôr lênhx muôx vax huôv siz luôs trơưk li (grê 2).

Grê 3: Công ước ntiêx têz lok cxuô hêir nênhs li vax huôv thiêz chính trị shông 1966 tưz sâu: “Ntơưv têx têz qơưs muôx ntâu hêir nênhs tsơưs, tôn giáo thiêz lo luk hêik txơưr, huôv tsar cêr uô nênhx nhoz uô cê, puôr lênhx tâu sir zôngv hêir nênhs tsơưs co li têx luk hêik thiêz tâu sir zôngv zuk hêir nênhs têx txux chi, vênhx huôv jông đros trâu côngv thôngx sđ.

Ntơư zos ntiêx têz li têx ntâuz ntơưr tâu sâu tsês cxuô hêir nênhs thiêz hêir nênhs tsơưs li vax huôv. Tsênhz mênhx zos cxuô hêir nênhs tsơưs muôx cxix cxuô vax huôv siz luôs lok chính trị, kinh tế-xã hội, vênhx huôv iz zav li cxuô hêir nênhs hâur xã hội, tsik trâus kuôz zuôv.

Ntơưv VN, tsôngv px sđ tsuv pâuz to tâuz tiêk: Cxuô hêir nênhs nhoz pêz têz qơưs VN, txơưr hêir nênhs tsơưs cux li hêir nênhs chôngz, puôr lênhx muôx vax huôv siz luôs. Zơưv hloz Hôx thiêz Đảng Cộng sản Việt Nam, thâuv tưs cux tsưx phưv truôx cxuô lênhx sđ li vax huôv; ntơư zos cxuô hêir nênhs thiêz hêir nênhs tsơưs li vax huôv zos đrêiv chêi têz qơưs sâuv ntiêx têz. Lênhx nênhs li vax huôv tâu quy tênhv hâur chêi Hiến pháp Việt Nam thiêz hâur cxuô ntâuz ntơưr chêi têz qơưs. Ntơư zos iz luôs hâux lưv cxơưz cxiz cxuô lênhx nênhs VN li vax huôv, txơưv lênhx nênhs tơưr đuz, tơưr đơưz, hêir nênhs chôngz, hêir nênhs tsơưs, puôr lênhx tâu vax huôv nox nhoz muk lok cơưv txux chi, hnar zuk hêir nênhs têx tsôngk trik yo, hêik zuk hêir nênhs luk, tâu vax huôv lês zuk cêr đaz cêr kruô, cêr nênhx vênhx huôv jông.

Taz sik, cux muôx iz cxiê lênhx nênhs fêv cxoz txưv xar tsưr ziv, liv zôngv tsôngv px hêir nênhs tsơưs txux chi kik, tsik pâuz thôngz lok Đảng têz qơưs têx chêi tso tơưv thiêz tsik pâuz tsênhz lok cxuô hêir nênhs thiêz hêir nênhs tsơưs li vax huôv trơưk li chêi sâuv ntiêx têz. Txix ntơư, têx nênhs fêv co tưz hâuz nziêk đas chôngz lênhx ntâu tus px cxuô hêir nênhs nhoz pêz têz qơưs tưx sơưr têix nus zuk li vax huôv, uô muôx yưv têx tsik jông, uô ruôr tsik jông txos Đảng têz qơưs VN pêz luz côngz bê.

Chiê tsôngv px cxuô hêir nênhs pâuz tsênhz lok têx hêik ntơư, tsuv uô cov tâu truôx đuô luôs hâux lưv fuô yax kriê cov tsôngv px pâuz to tâuz cxuô hêir nênhs thiêz hêir nênhs tsơưs li vax huôv. Trơưk li Giáo sư Đỗ Quang Hưng, nhênhz chơưv lok saz  Tôn giáo tsêr cơưv Đại học Quốc gia Hà Nội; sêiz car Hội đồng hêik kriê Tôn giáo Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, luôs hâux lưv fuô yax kriê tsôngv px cxuô hêir nênhs tsơưs cov pâuz to tâuz cux tsik zôngx ziv, taz sik tsuv sir jos uô cov tâu truôx.

“Lênhx nênhs li vax huôv, hêik txos hêir nênhs no, hêir nênhs tor; hêik txos luz têz qơưs no luz têz qơưs tor. Muôx têx jiês tsu uô cov tâu trơưk li ntiêx têz, mak tsuv tâu uô thiêz kror tưs huv đros hâur zuk têz qơưs tsuv huôv tsar uô cov truôx, taz sik tsuv uô huv đros. Thâuv pêz hêik trâu lơưr, tsuv hêik cov lơưr pâuz tsênhz têx kror tưs zos, kror tưs tsik zos? Viv px tsik pâuz tsênhz lok zuk li vax huôv, viv nhiv no eez qơưs thieez ntiêx têz muôx ntâu hlôngr yiêz tas, tsôngv px tsuv tâu zôngv zuk li vax huôv, taz sik tsuv uô cov huv đros pêz têz qơưs VN”

Cxuô hêir nênhs thiêz hêir nênhs tsơưs tsuv pâuz to tâuz lok zuk li vax huôv thiêz pâuz thôngz lok Đảng têz qơưs VN têx tsênhv chêi hâur tsưx phưv luôs hâux lưv uô trơưk zuk li vax huôv chiê paz phênhv tir thêir têx nênhs fêv tsik chiê hâuz nziêk đas, tsik chiê uô ruôr hiêv tsôngv px cxuô hêir nênhs tsơưs li luz nênhx nox nhoz muk lok hâur luz nênhx niêx hnuz hâur ntu nhiv no./.

 (Tsu cxêik nhênhv-Hoài Thu BT VOV4)