Gia Lai: Trâus đas chos kriêr, chôngz pêx xênhv pôngz tas puô triệu nhiêx

Hâur shôngk shông 2017, tix lâus Nguyễn Xuân Sử, Phưv giám đốc Hợp tác xã kôngz nuv Tân Tiến, xã Chrôh Pơnan, huyện Phú thiện cir hux thôngx uô xênhz yar 5 cxênhz ar chos zuz kriêr đros Công ty Cổ kôngz nuv Việt Nam, nhoz ntơưv sôr 27 cêr Phan Đăng Lưu, phường Tân An, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắc Lắc. Lơưr co, doanh nghiệp no cungz muôz zuz nôngz, chor chuôz zênhx kôngz nuv qir vi sinh, kỹ sư paz tsưr ziv huôv tsar uô thiêz tsuôk sâu uô ntêx 50% nhiêx txiêx. Đros co, doanh nghiệp jênhv, iz thax tsav qơư chos zuz kriêr zuôr paz sâu muôx 2 cir ntâu, zos tsik tâu li co côngz ty zuôr paz nzir. Tas nro chor kriêr no zuôr tâu sâu zuôr đros gri 18 cxênhz đêiv iz cir, siêz đuô sâuv ciêz đrôngs 2 jiês. Taz sik, thâuv kriêr trâus caz hmoz ruôr hiêv, hêik cov paz kriê tsưr ziv tir thêir Mak tix lâus Sử njiz phiv liv. Tiv zix, đhâu thâuv tix lâus muôx tâu 50 trệu đêiv ntâu xưk li cir jênhv, doanh nghiệp chiê tsik pov lơưv. Txos nhiv no, đrâuv chuôz zis chor pênhr muôx 100 triệu đêiv ntâu trâus pôngz plox tas viv kriêr tưz trâus tuôs tas, tix lâus Sử pôngz siêz viv yuôr têx nux gri kir txêik:

“Cur cux hêik oz pêz jiês taz sik Công ty hêik zuôr tso kỹ thuật lok paz taz sik pov lênhx tưs lok hlo. Tov kaz no hu mak tsik tâu lơưv. Nhiêx ak cux tsik zos zuk li, zuk txêik zênhx hangx xưz. Yênhx hli tsuv cxơưx thêv nhiêx liv trâu zênhx hangx, hok kror nhiêx txêik 70 triệu đêiv mak tsik pâuz txos thâuv tưs thiêx thêv tâu”.

Đros xưk li tix lâus Sử, chuôz zis zơưv Hoàng Duy Hoàn, Giám đốc hợp tác xã kôngz nuv Tân Tiến, xã Chôrh Pơnan, huyện Phú Thiện cux zuôr trâus pôngz plox khôngz 300 triệu đêiv yưv pênhr chos 15 cxênhz ar chos zuz kriêr. Viv zơưv Hoàn 20 tấn kriêr tưz đhâu six hơưv sâu muôx 1 hli ntâu, tưz zok nriêr tsik tâu qơư muôs:

“Yưv pênhr uô luz tsar lơưx vor no tas 20 triệu đêiv lơư, 10 yêz ar, 5 yêz xuô blêx, 61 triệu hmôngr ntông tor trâu ar. Gri iz tsoz zuz no zos câuv ntâu cxênhz lơưv. Kriê no muôs 6 cxênhz mak tsuôk paz tâu 1 phênhv pêz, hok muôs tsik tâu mak tsik tâu đaz tsi hlo”.

Têx kror hâur hux thôngx mak xưk li muôx liv lox trâu pêx xênhv xưk li chiê yuôr nux gri 50% nhiêx txiêx txos kaz chiv, jênhv sâu zuôr têx hax huv gri siêz… zos têx kror jông xưk li chor công ty thâuv ntêx no tưz nziêk đas đros têx tâuz đas, txir lok tsuôk. Kror tsuv hêik zos, jiês no, Công ty Cổ phần muôl muôs kôngz nuv hur Việt Nam tsưr tsix Hôiv thảo, đros muôx hlôngr njêx muôs tiv phaz li têx gôngr côngv, tso tơưv chor nênhs paz kỹ thuật. Têx co, đros têx kror hêik zuôr sâu tâu liv ntâu tưz uô trâu pêx xênhv xar tsik txos têx kror tsik jông chiê muôz ciês nhiêx txiêx trâu zơưv Lê Văn Lưỡng, Tổng giám đốc công ty lok pêx xênhv xux tsik xar li chak. Zơưv Phùng Tất Thắng, Giám đốc Hợp tác xã kôngz nuv Phú Thiện, nênhs trâus pôngz plox muôx 300 triệu đêiv yưv pênhr chos muôx 10 cxênhz ntâu tsoz kriêr hêik pâuz, thâuv zơưv pâuz tâu txos têx kror no chêk tưz lis lơưv:

“Jiês chos tâuz mak pêz tsik uô viv tsik muôx qơư, tsik muôx qir tiv tưs. Taz sik no ho muôx qơư. Piz txix li tix lâus Toàn, Chủ tịch UBND xã Chư A Thai, oz zos tix lâus Phạm Ngọc Nghĩa giám đốc Hợp tác xã kôngz nuv Chư A Thai yax kriê, hêik, pêz cux hêik tiêk zos kror tsênhz, tâu muk cơưv shâuv, muk njiz. Oz thiêz lơưr cux lok yax kriê mak pêz thiêx uô hux thôngx, xưz tsik zos lav uô”.

Sâuv Công thôngz xor mông têz qơưk lok đăngk cir doanh nghiệp, Công ty Cổ phần zuôr muôs tơưv saz đrâuv têz qơưk kôngz nuv hur Việt Nam đăngk cir kinh doanh ntơưv Sở tsưr ziv yưv pênhr Đắc Lắc. tsênhv tsênhz, công ty no tsik muôx nhoz têx qơư tưz đăngk cir sôr 27 txox cêr Phan Đăng Lưu, thành phố Buôn Ma Thuột, Đắc Lắc. Kror tsuv cxơưx, đhâu jiês nziêk đas pêx xênhv Gia Lai, chi nhánh công ty ntơưv tỉnh tưz tsik muôx lơưv. Hok 5 chi nhánh txơưr đuô ntơưv chor tỉnh Bình Thuận, Ninh Thuận, Bình Định, Nghệ An, Nam Định cux tsênhv huôx tôngv.

Nhiv no, tsik tâu muôx thôngz sâu tas chor nênhs trâus công ty Cổ phần zuôr muôs tơưv saz đrâuv têz qơưk kôngz nuv hur Việt Nam ntơưv Gia Lai nziêk đas. Taz sik li, haux lưv tsưr tsix hôiv thảo đros muôx pêx xênhv thôngz cxuô huyện hâur tỉnh cxaz chuôz, têx jâuv chor nênhs trâus nziêk đas zuôr muôx txox yênhx puô ziv chuôz zis. Đros phênhv pênhr yưv yênhx puô triệu đêiv iz chuôz zis, mak têx trâus hiêv tiv công ty no zos iz kror tsik tsơưs. Zơưv Mai Ngọc Quý, Phưv trưởng phongx kôngz nuv thiêz huôv tsar jêx jok huyện Phú Thiện hêik tiêk, chor cơ quan txơưx jênhv tsuv sir jos uô ciês, mak thiêx tir tar tâu chor doanh nghiệp fêv tror nziêk đas pêx xênhv:

“Hêik mak cơ quan txơưx jênhv nzor qênhz yuôx, uô tsênhz mênhx công ty li nziêk đas. Ntu zuôr txos, đros zos công ty sêiz car têz qơưk, Phongx kôngz nuv thiêz huôv tsar jêx jok zuôr sik côngv đros UBND chor xã, thị trấn nzor hêik trâu pêx xênhv pâuz tsik cir hux thôngx đros chor công ty cungz cxuô zav zuz nôngz tsoz chos. Hêik pêx xênhv chos chor tsoz chos huv đros tâu UBND tỉnh cêv kuôk, tsik chiê muôx yưv têx phiv liv li chos kriêr, tâuz hâur ntu đhâu”./.

(TTTN-Lik Thox cxêik nhênhv)

Hâuk ntâu chơưr, bia uô tsar ndê têx lênhx nênhs moz kâus tưx zav nox thiêz moz siêz  njưk

Đhâu ntâu jiês nox hâuk jông siêz viv chor tuz hluôk VN ndơưk poz zênhx chor tuz hluôk đrâuv luôs 2 chas têz qơưk, tix lâus Phan Trọng Tâm, 46 shông nhoz TP Vinh, tỉnh Nghệ An tưz tsuv muk nhoz trâu tsêr kho moz chiê chơưv kho moz hlưz cxa thiêz moz siêz. Kuôk no 8 shông, tix lâus Tâm tưz muôx jiês muk nhoz chơưv kho moz plaz cêv đhâu iz ciêz hâuk chơưr tsi so hlo:

“Cur hâuk chơưr tâu 20 shông lok lơưv, chuôs li ciêz tưs cux nox cux hâuk chơưr li, 3 lênhx hâuk 2 lir chơưr. Têx hlưz cxa tsi jông iz phênhv lơưv, siêz cux o lox jux juk tuôx thiêz trâus moz plaz cêv”.

Cux hâuk ntâu chơưr, tix lâus Trần Văn Lập, 47 shông nhoz Mê Linh, Hà Nội tưz tsuv muk nhoz tsêr kho moz viv trâus lôngx tsi hnor kaz. Chor cưk yuôx Tsênhv qơư kho têx moz kâus tưx zav nox, tsêr kho moz Bạch Mai xav tinhv, tix lâus Lập trâus kâus tưx chơưr ethanol, uô trâu moz trâuv thiêz moz siêz, moz tso jik kaz jiz. Niêv lâuk Lê Thị Hồng, tix lâus Lập pox  niêv heik pâuz:

“Iz hnuz cur tuk txir hâuk muôx nhos iz đraz lir chơưr, nưk hâuk trâu thâuv tar su thiêz tsâuk ntux, muôx zênhk chơưr tâu 10 shông lok lơưv. Cur cux heik ntâu jiês tsi khênhr hâuk taz sik nưk tsi mnôngs, iz jâuk zuk qênhv li ntơư mak siz char, siz chês xưz”.

Bác sĩ Nguyễn Trung Nguyên, seiz car Tsênhv qơư kho têx moz kâus tưx zav nox, tsêr kho moz Bách Mai heik pâuz, ziv txos jê tsiêz têz qơưk jux juk, hnuz tưs cux muôx nênhs moz viv kâus tưx chơưr tuôx nhoz chơưv kho moz. Ntâu lênhx nênhs moz kâus tưx chơưr viv hâuk tâu têx chơưr  muôz cồn Methanol tor shơư, muôx kênh thâuv zos lơưr liv zôngv têx chơưr, bia kaz hênhr cux uô trâu kâus tưx lok sik uô hiêv txos têx siêz njưk. Bác sĩ Nguyên heik, tsi muôx iz zav chơưr tưs tâu seiz zos chơưr jông thiêz truôx tuk trâu lênhx tiz nênhs hâuk li:

“Uô ntêx thiêz đhâu tsiêz têz qơưk, chor nênhs moz viv kâus tưx chơưr tuôx nhoz kho moz shông tưs cux chôngz lênhx. Cheix ntux no nor mak têx lênhx nênhs moz viv plaz hlê tơưr ntâu đuô hur si, phênhv ntâu zos tiv hâuk chơưr ntâu, uô trâu plaz hlê, moz siêz. Chưr uô txo grêk tsơưs lênhx tiz nênhs têx nyar, đas  jos viv li ziv trâus moz vôngk hnhar”.

Kuôk no 10 shông, lênhx nênhs moz siêz phênhv ntâu zos tiv nưk muôx nưk iz zav caz moz uô huôv moz siêz, hok nhiv no, phênhv ntâu zos têx chơưr, bia tsênhv ziv hnuz ziv tsar ndê sei. Xav ciês ntơưv khoa kho têx moz lok sâuv plaz hnhur, cêr nox hâuk, tsêr kho moz Bạch Mai, xav kror đruôz đraz iz shông chơưv kho moz trâu 2 cxênhz ntâu lênhx nênhs trâul moz siêz tiv hâuk ntâu chơưr, bia. Đrav ntêx phênhv ntâu têx nênhs moz zos txir nênhx txix 40-50 shông, taz sik jê lok no muôx tsi tsơưs lênhx nênhs moz tưz tsi tâu muôx 30 shông lok cux trâus moz.... Bác sĩ Hoàng Nam, khoa kho têx moz li heik sâuv, tsêr kho moz Bạch Mai heik pâuz, taz viv tưz lênhk nhav têx nênhs moz tuôx nhoz kho moz siêz, plaz hnhur hlê tơưr tsar ndê 13 jiês tsuôk hâur 2, 3 shông:

“Nhiv no, iz hnuz khoa lênhk nhav chơưv kho moz trâu nhos 30 lênhx nênhs moz, hâur ntơư iz đraz ntâu zos cik txos chơưr. Chơưr uô hiêv txos siêz njưk, zos qir tiv xuz thơưx hlo uô moz siêz, siêz muôx trox, uô moz li no ntêr hnuz tiv têx chơưr uô trâu siêz njưk tsi jông, lênhx tiz nênhs trâul lôngx, ntêr jux juk txơưv uô trâu moz trưx phax siêz”.

Thôngz sâu ntơưv tsêr kho đas jos, têx moz vưv T.Ư tso pov, chơưv kho têx moz vưv tiv hâuk ntâu chơưr tsav 5-6% nênhs moz tuôx nhoz chơưv kho moz thiêz tsênhv  iz hnuz tsar ndê chôngz lênhx jux juk. 10 txuz kâus tưx chơưr đros thiêz 115 lênhx nênhs tsuv tuôx nhoz chơưv kho moz thiêz 11 lênhx trâul tuôs hâur shông đhâu tưz heik tsi tâu cxuô, tsi tâu tas têx tsi jông tiv hâuk chơưr, bia ntâu uô. Trơưk li tsưr tsix y tế ntiêx têz, liv zôngv têx chơưr, bia zos qir tiv hâur 31% têx txuz siz ntâuk siz tuô ; 33% txuz zuôv têx pox niêv, nhuôv zâu uô đaz uô tuôs; 18% txuz uô yêz siz yar siz tsông tâus cêr thiêz zos qir tiv uô uô muôx 60 zav moz gênhs. Têx lênhx cưk yuôx heik, tsi cxoz hâuk ntâu đhâu 2 taz viv cồn iz hnuz đros thiêz txir nênhx, bâuv li tsi cxoz hâuk đhâu 2 khoz chơưr lok 2 têik bia iz hnuz thiêz tsi hâuk ntâu đhâu 5 hnuz hâur iz ciêz./.

(Ban thời sự-Riê Lâux cxeik, nhênhv)