Fov lox, zos iz zav fov tros châuz Pháp cxơưx hlo hâur ntâuk Điện Biên Phủ

Hâur jiês ntâuk Điện Biên Phủ (1954) đrâuv 9 trung đoàn bộ binh, 1 trung đoàn fov lox 7mm, 2 tiểu đoàn fov lox 105mm, Quân đội Việt Nam tsênhv muôx nzir iz Trung đoàn tuô têx fov lox siêz sâuv trôngz 37mm muôx 24 traz nhoz Trung đoàn fov lox 367,ntaz viv thâuv ntêx Binh chủng Phòng không không quân, Quân đội Việt Nam nhiv no. Nhiv kruôr tâu yênhx lix, trung đoàn tưz cxaz chuôz ntâuk tros châuz ntơưv Điện Biên Phủ, paz tir thêir tros châuz chor yêz za, txos thâuv ntâuk zuôr zênhx mak tưz tir thêir tâu tas nro tros chos chor yêz za-zos kror paz cxuô zav trâu tros châuz Pháp tuôx tsik tâu trâu kror qơư no. Txix hnuz 27/3/1954, tros châuz qơư tsar đrêk yêz za nhoz Mường Thanh tưz tsik pov yuôr iz luz yêz za tưs za muk lok hlo. 56 hnuz hmo sir jos ntâuk tros châuz, Trung đoàn fov lox cao xạ 367 tưz tuô pôngz 52 luz yêz za, tuô trâus 117 luz yêz txơưr đuô, zos chor fov tros châuz Pháp nyêi hlo ntơưv qơư ntâuk tros châuz Điện Biên Phủ.

Ndo txos thâuv chox chor fov no muk hâur qơư ntâuk tros châuz, kuz bôv đôiv lâul Phạm Đức Cư, Tiểu đoàn 394, Trung đoàn fov lox cao xạ 367 puz pâuz: Hnuz 14/3/1954, Tiểu đoàn 394 piz truz chor fov co txix Nà Nhạn đhâu chor trôngz Tha Phu Sông siêz 1.150 thiêr pir li đêx hiêr, sâuv ntu cêr muôx 12 cêik cêr ndê tox grêk tâus tsik so. Đhâu thâuv truz muk txos trâu chor ntus têx liêx chor jok: Na Hy, Na Tâu, jok Tâu, jok Mển (jê ntơưv trôngz Độc Lập) mak uô qơư tuô trâu ntơưv co, thâuv co mak tros châuz cux tsênhv yuôr qơư tsik tâu ntâuk nhoz ciês pêv hâur. No cux zos qơư ntâuk lơưr kaz ciês đhâu 3 jiês tsuv truz fov muk lok tov kaz 2 jiês truz fov muk ho truz fov lok lơưr Bôv chỉ huy côngz xưv ntâuk tros châuz li tsưr ziv ntâuk cov truôx:“Tros châuz chor yêz za tuôx ntơưv no zos za siêz tuô tsik trâus mak cux tsik tuô, zos tso uz no lok mak cux pôngz tsik ndax trâu zuk kror qơư no. Hok zos za kik siêz muôx 2.000 thiêr txos 1.500 thiêr mak cux zos ndax trâu kror siêz pêz tuô trâus. Tas nro muôx 56 hnuz hmo pêz tuô pôngz 52 luz yêz za, tuô trâus tsik pôngz 117 luz”, Kuz bôv đôiv lâul Phạm Đức Cư puz pâuz li co.

Lơưr Bôv chỉ huy côngz xưv li tsưr ziv ntâuk truôx, txênhz cov truôx li tưz tso tơưv, chiê taz por trâu côngz xưv ntâuk tros châuz, bôv đôiv tâu hêik cov truz fov lok ntơưv kror qơư piz ntâuk oz jiês đros ntâu kror txov tiv cêr muk lok đaz tuôs, tsik tâu hêik txos tros châuz tsik so nriêr tsưr ziv ntâuk ruôr. Hâur hmo 25/1/1954, pêz chor fov lox tưz tâu chox muk tso trâu ntơưv têx qơư jê tros châuz thiêz bax chiê tuô ntâuk tros châuz thâuv tưs cux tâu. Taz sik, thâuv co pêz pov tâu tros châuz Pháp tưz cxaz nzir nênhs thiê fov cxuô zav trâu Điện Biên Phủ, viv li tsuv hlôngr đuô tsưr ziv ntâuk txix “Ntâuk sêi, zênhx sêi” trâu “Ntâuk truôx, txênhz truôx”. Chênhr hâur jiês truz fov lox no, chiến sĩ pháo binh Tô Vĩnh Diện tưz xuôk zuk chêr chiê thêir fov cov tsik ntos tox.

Thâuv công binh, bộ binh kriz cêr mak bôv đôiv pháo binh piz cxiv uô qơư ntâuk tros, trung đoàn 367 tưz xêir tsov qơư siêz 630 uô qơư chỉ huy. No zos luz trôngz nhoz jê tiểu đoàn 383, kuôk qơư Him Lam muôx 3 cêik cêr. Sơưr sâuv luz trôngz no mak zuôr njiêz pov tâu tas vuôk har Điện Biên thiêz njiê pov tâu tros châuz kror qơư lok six tsênhz. Khov sik côngv truôx jông đros têx binh chủng ntơưv Điện Biên Phủ. Pêz chor fov lox tưz sir jos ntâuk txênhz tâu lok six jông. Têis cik hnuz 14/4/1954, đại đội 815 tưz tuô pôngz tros châuz luz yêz za xuz thơưx ciês. 5 hnuz lơưr co, trung đoàn 367 tror tuô pôngz tros châuz Pháp 14 luz yêz za, tuô trâus tsik jông 25 luz yêz txơưr. Suôv câuv jiês ntâuk tros châuz, bôv đôiv phòng không tưz tuô pôngz tas nro 62 luz yêz za, tuô trâus tsik jông 117 luz yêz txơưr, paz trâu chor binh chủng, tiv zix zos chor pháo bình, công binh thiêz bộ binh uô tiêr tâu jênhv vưv ntâuk tros châuz. Kuz bôv đôiv lâul Nguyễn Hữu Chất, đội trưởng cối 82 ly, đại đội 290, tiểu đoàn 166, trung đoàn 209, Sư đàn 312 puz pâuz:“Xuz thơưx mak tros châuz Pháp tsik pâuz tiêk pêz muôx chor fov lox no, viv li mak lơưr tsik nyêi hlo. Yêz za za yênhx paz, iz chor muôx 3 paz yêz za, 3 paz zos 9 luz yêz za, paz no za tuôx tuô tas mak ho txos paz tor za tuôx tuô. Taz sik thâuv pêz chor fov lox tuô muk, thâuv co tros châuz thiêx pov thiêz txar đêz. Thâuv co, chor fov lox no paz trâu bộ binh lok six ntâu, zos tsik li mak zuôr ntâuk tsik zênhx”.

66 shông đhâu, taz sik chor fov lox no cux tsênhv zos tros châuz Pháp kror nyêi hlo tsênhv zos trơưr jax pêv tâu piêr chiê kruôz kriê lok chax chês cách mạng trâus cxênhx hluôk nhiv no pâuz. Di tích cêr truz fov muk trâu qơư ntâuk tros châuz ntơưv xar Nà Nhạn, huyện Điện Biên nhiv no cux tsênhv nhoz trơưr co, zos kror chiê pov pâuz njôngr tâu txos quân thiêz pêx xênhv pêz li siêz nhiêv têz qơưk, têx sir jos đros muôx Đảng, Hloz hôx li lênhx tov txơưx hâur jiês ntâuk châuv tros châuz, chiê txênhz cov tâu tiêx tuk trâu têz qơưk./.

(Vũ Lợi-Lik Thox cxêik nhênhv)

Đhâu têx cêr pôngz siêz, phiv liv, Noong Nhai sir jos huôv tsar uô nox

Nhoz kuôk đêz Tsênhv qơư TP Điện Biên muôx 5 cêik trơưk txox cêr lox 279 lok saz trôngx đriv ntiêx têz Tây Trang, jok Noong Nhai (xã Thanh Xương, huyện Điện Biên) cux tâu pâuz txos zos suôv qơư muôx ntâu cêr pôngz siêz viv thâuv ntêx chor tuz lênhv tir ntâuk trol châuz nhoz no muôx kênh lênhx ntâu tus grêix tâu pôngz, nyar tâu đros. Hâur cxiv tsav trok Điện Biên Phủ, hnuz 25/4/1954, ntơưv no, trok châuz Pháp tưz tso yêz za tso bôngk pôngz lol ntâuk tuô yênhx puô lênhx px. Cêr ntâuk tsiv muôx grêix pôngz nyar đros no zos viv trok châuz phax tir ntâuk thiêz kênh tsi tâu tsôngv px Noong Nhai têx cêr sik thôngx siêz nhiêv têz nhiêv qơư, tưz zok nriêr cxuô txox hâu cêr paz têx tuz lênhv tir ntâuk trol châuz nhoz Mường Thanh.

Đhâu 60 ntâu shông lok, qơư ndo txiêx njis têx lênhx tâu tas siv nênhx thâuv ntu tir ntâuk trol châuz nhoz Noong Nhai cux tsênhv muôx nhoz iz saz cêr txox cêr lox 279-Txox cêr muk trâu têz qơưk Lol Tsuôk. Đeiv đuôz lênhx pox niêv Poz Ziz puôs trơưr iz tus nhuôv tưz trâul trok châuz tso bôngk tuô tuôs xưk li heik lol têx lênhx niêv trâul pôngz mê tuz mê nhuôv tiv trâul trok châuz ntâuk tuô, taz sik cux sir jos hla đhâu têx cêr pôngz siêz ntơư chiê đros sđ sơưr tir ntâuk trol châuz. Zơưv Lò Văn Hặc, 80 shông, nhoz jok Noong Nhai, iz hâur têx lênhx px hmôngr jông tâu chiêx tror lok đhâu têx six hơưv, hnuz nhôngs phiv liv thâuv co tror ndo đuô:  “Thâuv co pêz tsênhv zos tuz hluôk, muôx 14, 15 shông tsênhv ntâuk tux luz uô si, pêz siz zâuv khiêr muk gâuv ntơưv cur chuôz zis pơưs tơưk, iz mê njik tov kaz thiêx pov ntux cax, hok têx vax tsêr iz ndis ntơư mak cuz hnhiêz tas hur si. Thâuv trok châuz tso bôngk lol ntâuk tuô mak tuôs chôngz nênhs hênhr, tas cik tov kaz, đêr muôz lênhx nênhs truz, luôs trâu uz trâu no, thâuv co phâuk cux phâuk tsi tas, cê phâuk cê nyei cê đhiê khiêr, lok six nyei cơưk”.

 Thâuv tưs tưz ndo njôngr txos têx cêr pôngz siêz thâuv ntu co, taz sik hur si tsôngv px Noong Nhai puôr lênhx muôx iz tsưr ziv, thôngx iz siêz zos: Têx cêr txov, pôngz siêz đrav ntêx sđ muôz tso tsês chiê siz tưr đros luôs lưv tus huôv tsar uô nox uô hnar, cov sđ muôx luz nênhx jông thiêz vav mênhx đuô. Zơưv Lò Văn Hặc heik: Đhâu hlo thâuv tiêx tuk, tsôngv px Noong Nhai tưz sik thôngx siêz, siz chos cxiv tsa têz qơưk. Txơưv luz nênhx txov nhêv, tsi yuô muôx pluôk nox, đeiv hnar, taz sik cxuô lênhx sđ tưz siz hluz siz paz uô tsêr, huôv tsar uô nox uô hâuk chiê txos trâu hnuz no sđ muôx luz nênhx truôx tuk, tsâu sor li no:“Nhiv no tiêx tuk lơưv, kror tưs cux hlôngr yiêz ntâu, iz zav li hâur pêz jok, chuôz zis tưs cux uô tâu vax tsêr jông lok nhoz, cêr mak muôx têz qơưk thiêz px sik đros uô nhiv no kror tưs cux hur si đu lus. Tâu jông, pêz shir phaz hênhr. Têz qơưk huôv tsar li no, pêz tsuôk choz kriê têx tuz nhuôs uô li chas cov tuôr tâu truôx cêr sik thôngx siêz, siz paz siz hluz li chor lâuk đrav ntêx cov sđ luz nênhx iz hnuz tsar ndê jux juk”.

Tas nro xã Thanh Xương nhiv no muôx 2 cxênhz ntâu chuôz zis, 8 cxênhz lênhx nênhs, chor chuôz zis pluôs tsuôk yuôr tsơưs đuô 3%. Zơưv Nguyễn Văn Toàn, Bí thư Đảng ủy xã Thanh xương, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên heik pâuz: Nzaz nzơưv têx muôx jông ntơưv qơư li: Muôx txox cêr lox 279 muk đhâu, ntâu chuôz zis tsôngv px hâur xã tưz yưv pênhr uô lax luôv, zuôr muôs xiv huv, viv li phênhv sâu iz hnuz tâu ntâu jux juk. Lar heik zos đhâu ntâu shông cxiv tsa jêx jok yiêz, đros thiêz têx cêr paz max zov chênhr, px luz nênhx tưz hlôngr yiêz ntâu. Xav kror đruôz đraz iz lênhx nênhs hâur xã sâu tâu nhos 27 tsov đeiv ntâu iz shông:“Txix thâuv ntêx txos nhiv no, px sđ hâur thax tsav cêr sik thôngx siêz cux tsênhv tâu tuôr tsês jông. Sđ siz hluz siz paz sik đros huôv tsar uô nox uô hnar, cxiv tsa jêx jok, qơư nhoz truôx tuk, vav mênhx. Chênhr viv li txos nhiv no px sđ luz nênhx cux hlôngr yiêz lok six ntâu lơưv”.

Txix suôv qơư, thax tsav muôx ntâu cêr pôngz siêz thâuv ntu tir ntâuk trol châuz, jok Noong Nhai heik taz, xã Thanh Xương heik cxuô, nhiv no tưz muôx ntâu hlôngr yiêz. Tuôx txos trâu Thanh Xương nhiv no, sâuv txox cêr lox 279, iz saz zos đras liêx Mường Thanh blêx jông njuôz xiêz, iz saz zos ciêz đrôngs yiêz Bom La tsênhv huôv tsar, ziv hnuz ziv muôx ntâu cxuô tsar zav jông. Txix sđ têx cêr sik thôngx siêz truôx, siz hluz siz paz, tsôngv box cxuô heir nênhs nhoz suôv qơư no tưz tso tsês têx cêr pôngz siêz đrav ntêx, siz chos huôv tsar uô nox, uô bluô nux sâuv qơư tsav trok thâuv ntêx uz./.

(Vũ Lợi-Riê Lâux cxeik, nhênhv)