Hêir nênhs Ba Na li ntênhk yôngz cok Et rok

Nênhs Bahnar li ntênhk yôngz cok lok six zôngx ziv, tsik tênhv yôngz, tsik muôx têx khôngv flis li cxuô mênhx cxưx tsơưs nênhs txơưr đuô nhoz Tây Nguyên. Yôngz cok tâu nox hâuk khov lơưr oz ziv chuôz zis li tsar tov, kror tsuv muôx zos chơưr, kêiz, thiêz buô. Thiêz ntênhk yôngz cok tâu tsưr tsix iz jiês nox hâuk ntơưv tos nxêik lok sik tos tuz tsêr puôr lênhx tâu.

Chiê tsưr tsix nox yongz cok Et rok, tos nxêik thiêz tos tuz tsêr tsuv bax tsơưs tiv zix 5 huz chơưr xơưk, muôx 5 luz bê: huz chơưr pox chuôk, zơưs chuôk, huz chơưr nxêik vâur, tuz nhaz, huz chơưr lâul jok, huz chơưr hluôk nênhs, huz chơưr trâu kruô. Thiêz khov lơưr chuôz zis muôx lok sik tsik muôx, zuôr tuô txix iz txos oz tuk buô trâu tsongv kruô nox thiêz muôz trâu lơưr gra muk nox. Zos chuôz zis muôx mak zuôr tuô nhux, tưv chiê nox yôngz. Zos oz chuôz zis puôr lêhx txov nhêv mak yôngz cok cux tâu uô, viv muôx côngv thôngx, cưr tix nênhx tsa, iz lênhx nênhs paz mê njik chiê nox yôngz.

Lơưr pos Pưk, nhoz jok Plei Don, phường Quang Trung, thành phố Kon Tum, tỉnh Kom Tum: Thâuv đros sơưr đơưk hâuk chơưr mak oz tuk tuz nhaz muk uô ntêx, cưr tix nênhx tso lơưr kaz. Chor nênhs tuôx đros côngv tsuv yongz cok mak đros tsông piz chơưr thiêz muôz cxuô zav trâu oz tuk tuz nhaz. Pos Pưk piêr:“Ntênhk yôngz cok Et rok muôx txix chor lâul thâuv ntêx lok. Thâuv ntêx no tuôx nox yôngz cok mak tsuv muôx huz chơưr xơưk, tuk kêiz, hok nênhs cxênhz jê mak muôx tuk buô, zos tsik muôx mak cux iz tuk kêiz. Taz sik nhiv no mak nox zôngx ziv đuô, iz hưx chơưr, luz kê lok sik suôz thax xưz cux tâu”.

Nox yongz cok zôngx ziv taz sik muox côngv thôngx siêz. Viv li ntênhk yôngz cok Et rok cux tâu pox nhuôs nênhs Bahnar tuôr tsês chiê jông. Niêv tix Mari, nhoz jk Plei Don piêr:“Chor cưr tix nênhx tso nhoz jêx jok đêz mak siz njiz ntâu jiês taz sik tsik siz pâuz. Thâuv tuôx đros nox ntênhk yongz cok Et rok mak thiêx pâuz. Txix thâuv chor lâul tưz tuôr tsês chiê lok txos txix no, zuk cux zuôr kruôz kriê trâu chor tuz nhuôs chiê phôngx cxưx o tsik trâus pôngz plox thiêz cưr tix nênhx tsa sik paz thâuv muôx cêr shir phaz, pôngz siêz”.

Zos nênhs sâu tsês vênhx huôv cxôngx nzor thiêz pâuz tsênhz lok mênhx cxưx Bahnar li phôngx cxưx, zơưv A Jar, nhoz jok Plei Don, phường Quang Trung, thành phố Kon Tum, tỉnh Kon Tum, puz pâuz, nox yôngz cok Et rok thâuv ntêx no tsuôk zos chor jêx jok nhoz faz Tây thành phố Kon Tum li Plei Don, Plei Tơngia…thiêx nox. Taz sik chor shông jê lok no, iz cxiê jêx jok Bahnar nhoz faz đông thành phố Kon Tum cux tưz tror nox Et rok. Zơưv A Jar piêr:“Viv li chak phôngx cxưx no cux tâu tuôr chiê txos nhiv no? Tiv iz zos muôx côngv thôngx lok six siêz; tiv oz zos tsik tas ntâu zav huv đros pox nhuôs luz ênhx tsênhv txov nhêv. Txix nox yôngz cok Et rok no mak cưr tix nênhs tsa sik pâuz, muôx tuk tsi lok sik đros cêir chêx. Cur vav tiêk, phôngx cxưx Et rok no tsik so tâu põ xnhuôs tsưr tsix thâuv tưs nox yôngz cok”.

Đros chor nênhs tsik muôx xênhv li nênhs Bahnar, pox nhuôs lok six lax jênhv pauz tâu cưr tix nênhx tso zos nhoz siz kuôk đêz, tiv zix zos fâuv nênhs hluôk tov kaz. Viv li, nox yôngz cok Et rok zos iz hâur têx qơưk chiê sơưr đơưk sik pâuz. No cux zos kror paz sik côngv côngv thôngx, tưz tsik zos pox chuôk, zơưs chuôk xưk mak tsênhv zos tas nro cưr tix, nênhx tso oz tos tuz nxêik. Viv li mak ntênhk yôngz cok Et rok tâu pox nhuôs Bahnar tuôr chiê, tiv zix zos hâur luz nênhx yiêz nhiv no./.

                                                                                                                                                                   (AmaZưt-Lik Thox cxêik nhênhv)

Ntênhk hu plis thiêz tik bê trâu mê nhuôv

          Trơưk li pêz Hmôngz chax chês, huôv tsar cêr uô nênhx đhâu ntâu tiêv lok, thâuv xênhz zus tâu mê nhuôv pur 3 têis cik, niêv txir tsuv hu plis thiêz tik bê trâu tus mê nhuôv ntơư, cov tus mê nhuôv co njux plis muôx bê lok đros chuôz zis huôv tsar cêr uô nênhx nhoz. “Iz lênhx mê nhuôv thâuv xênhz zus tâu, tus mê nhuôv co njux plis tsik tâu muôx tsưr, thâuv tik bê tas trâu, njux plis thiêx lok đros tus mê nhuôv co. Zos mê nhuôv tsik muôx njux plis, tus mê nhuôv co zuôr trâus muôx moz gênhk, tsik yuô khênhr hloz”.

          Thâuv hu plis thiêz tik bê, niêv txir tsuv bax iz gơưv kêiz chox lok hu plis, zos muôx buô cux tuô iz tus mê nhuôv buô đros thiêx txâuk nox. Thâuv hu plis trâu tus mê nhuôv co, tsuv tâu hu 2 jiês, jiês 1 zos hu thâuv gơưv kêiz tsik tâu tuô; jiês 2 zos hu thâuv hâu gơưv kêiz siêr thiêz tsuv muôx iz luz kê đros, đros trâu iz tus shaz. Nzơưs x Thox, nhoz qơư tsês chuôz zênhx tỉnh Điện Biên hêik pâuz: “Pêz Hmôngz xav tiêk: njux plis cux li mê nhuôv zâu, lox sik nhiêv kê; chênhr zos li hêik ntơư, tsuv muôx kêiz, muôx kê chiê hu njux plis lok tsêr đros tus mê nhuôv ntơư”.

           Đhâu hu plis, tik bê tas, uô tâu tiêr jâuz mor grêix siêr, hu têx cưr tix nênhx tsa đros nox pluôk mor hu plis tik bê, sik đros phôngv côngz jông trâu tus mê nhuôv co cov tsik muôx moz gênhk. Thiêz thâuv, tus niêv xênhz zus mê nhuôv ntơư tsik tâu pur hli, cưr tix nênhx tsa cxênhz jê muôx hâux lưv muk lok đhâu, cux tsik tâu kaz hnaz, trâu khâu lok hâur tsêr; lar hêik zos chor pox niêv tsênhv taz tov xênhz tuz ci hâur chêr, tsuv tâu chêir, zos tsik chêir, zuôr tiêv tus niêv tsênhv nhoz đruôz hli ntơư mik, tus niêv co zuôr tsik muôx mik trâu mê nhuôv nox. Nzơưs x Thox, nhoz qơư tsês chuôz zênhx tỉnh Điện Biên hêik pâuz nzir: “Chor pox niêv tsênhv taz tov xênhz tuz ci hâur chêr, zos tuôx muk trâu chuôz zis tsênhv taz tov nhoz đruôz hli, têx jiês cux zuôr uô trâu tus niêv nhoz đruôz hli ntơư tsik muôx mik trâu mê nhuôv nox. Chênhr zos li hêik ntơư, thiêx tâu chêir thâuv tus niêv tsênhv nhoz đruôz hli”

          Zos xênhz zus mê nhuôv ndax trâu tsiêz 30, hâur 3 hnuz xênhz zus tâu mê nhuôv hâur shôngk shông yiêz, zos muôx kruô tuôx uô si, sêiz shuôk cưr tix nênhx tsa txos hâur chuôz zis; tus kruô ntơư tsuv tâu uô niêv txir  puôs; uô li ntơư, tus mê nhuôv co thiêx khênhr hloz tsik muôx moz gênhk thiêz njiz ntâu cêr vav mênhx hâur luz nênhx. Nzơưs x Thox, nhoz qơư tsês chuôz zênhx tỉnh Điện Biên hêik pâuz nzir: “Niêv txir puôs tsuv zos chor chuôz zis muôx luz nênhx jông, khưr tâu nox tâu hnar; tus mê nhuôv co thiêx zuôr muôx cêr vav mênhx đros chuôz zis”.

          Thâuv tưz uô niêv txir puôs mê nhuôv, tsuv muôz niêv txir puôs sêiz tsiv grê thiêz thâuv txos trâu  têx hnuz tsiêz, tsuv muk paz niêv txir puôs uô cxuô zav hâux lưv iz zav li zuk chuôz zis hâur tsêr. Nzơưs x Thox, nhoz tỉnh Điện Biên hêik pâuz: “Hnuz xiêz 1 tsiêz, tus mê nhuôv puôs ntơư tsuv tuô iz gơưv kêiz gra muk puz trâu niêv txir puôs. Taz sik nhiv no cux zos uô tsơưs,  2-3 shông mak li uô iz jiês, tsik nhoz li đrav ntêx”./.

                                                                                                                                                 (Tsu cxêik nhênhv-VOV4)