Qir tiv uô muôx yưv đêx cuôr yôngz ruôr hiêv jêx jos  faz Bắc

Lơưr Đoanx seiz car Viện khoa học địa chất thiêz khoangr cxax li jênhv tênhv, hâur jiês mul seiz shuôk ntơưv huyện Mường La, tỉnh Sơn La, hâux lưv ar, poz jêz thiêz chuôz zênhx trâus cuôr yôngz lơưr tul đêx cxôngx pêv hâur đêx trâus tar viv têx côngz tsinhx tsôngv box uô lok sik viv ar têz nhoz thax tsav uô đêx ntưs tsi tâu, thâuv đêx huôv lox poz thiêz cuôr lơưv ar, poz jêz thiêz cxuô chuôz zênhx chuôz tas sâuv txox cêr tul đêx ntưs đhâu. Tsoz chos, jôngr ntông trâus ruôr hiêv, nriêr zok khoangr cxax, huôv tsar uô kôngz nuv thiêz cxiv tsa têx côngz tsinhx đêx tênhv sâuv tul đêx cux zos qir tiv uô muôx đêx cuôr yôngz. Ntơưv Tây Bắc, iz shông muôx yênhx cxênhz hecta jôngr trâus ntor luôx đros ntâu qir tiv...Shông 2015, ntơưv têx tỉnh Tây Bắc muôx: Lai Châu, Điện Biên, Yên Bái, Sơn La, Lào Cai, têx lưx lươngv muôx txơưx jênhv tưz pov, yưr lir zuôr xar 2000 txuz uô cxâuv lok coar lik thiêz huôv tsar jôngr, mênhv chêx jôngr trâus pôngz zos yênhx cxênhz hecta. Ntơưv Sơn La, lơưr chêx cuk thôngz sâu qênhx shênhx jôngr ntông ntu 2013-2016 mak mênhv chêx ar jôngr sâuv thax tsav shông 2015 txu grês zuôr xar 33 cxênhz hecta, bâuv 2,3% pir đros ntu đrav ntêx.

          Tsi yuôr jôngr pêv hâur đêx chiê por vêv hâur đêx, lol nas lox thiêz ntêr hnuz zuôr uô muôx yưv đêx cuôr yôngz ziv hnuz ziv siêz. Đros co, ntơưv 3 tỉnh Sơn la, Yên Bái, Lào Cai muôx zuôr xar 140 luz tsêr meir đêx tênhv mê thiêz muôx njik mê huôx tôngv thiêz tsênhv tâu yưv pênhr cxiv tsa. Mường La zos huyện muôx ntâu tsêr meir đêx tênhv tiv zix tỉnh Sơn la, đros 20 ntâu luz tsêr meir mê thiêz muôx njik mê. Mù Cang Chải tỉnh Yên Bái nhoz buôk huyện Mường La cux muôx ntâu tsêr meir đêx tênhv, đêx cuôr yôngz cux muôx yưv đros iz six hơưv. Thạc sĩ NGuyễn Văn Dũng, giám đốc Tsênhv qơư công nghệ ar têz puz pâuz:

          “ Pêz njuôs xav tâu 5 txos 6 qơư muôx têx ar poz yênhx cxênhz yiv đruôz. Viv li, thâuv ntux lol nas côngv đros chor ar, poz jêz co, tsi muôx jôngr ntông tir tar viv li poz lol. Thâuv poz lol hâur tul đêx mak đêx zuôr pur siêz, ntưs txos qơư trâus ar thiêz poz jêz tar ntơưv co”.

          Tsi taz li ntơưv, tsôngv box nhoz Tây Bắc tsênhv cor cav uô tsêr nhoz jê ntus đêx cxôngx ntâu cxênhx nênhs lol no, cux zos iz qir tiv uô ruôr hiêv lox zos muôx đêx ngaz. Li jos Nà Lo, thị trấn Ít Ong, huyện Mường La, tỉnh Sơn La, ntâu ziv chuôz zis uô plas tsêr kis, tsuôk kuôk tul đêx 2,3 yiv. Lok sik nhoz Mù Cang Chải, ntâu ziv chuôz zis nhoz jê ntus têx niêv cêr, cưx đês mak tsi njuôs xav txos têx kror riêz nênhs muôx yưv. Đrâuv co, Tây Bắc zos thax tsav ar cxaz, muôx ntâu trôngz jôngr, thiêz têx tul đêx, viv li njuôs xav qơư nhoz trâu tsôngv box đhâu têx qơư riêz nênhs zos hâux lưv lok six lax uô tâu. Lơưr thôngz sâu sei, shông 2017, iz tỉnh puôr lênhx muôx cxôngx 500-600 ziv chuôz zis nhoz uô nênhx hâur thax tsav riêz nênhs zuôr trâus tâu paz txưv tar qơư nhoz yiêz. Taz sik, cuiv ar têz chiê txar tsôngv box mak tsơưs; nhiêx txiêx paz txưv zos 20 tsov đeiv iz ziv chuôz zis mak lok six kis, hâur co phênhv ntâu têx chuôz zis no zos chuôz zis pluôs, kinh tế txov nhêv viv li txar tsôngv box mul nhoz qơư yiêz tsênhv njiz ntâu phêv liv. Seiz shuôk hâux lưv txar iz ziv chuôz zis mul nhoz qơư yiêz chiê zuôr qơư uô tsêr meir đêx tênhv pênhr nhiêx yưv tas cxôngx 500-700 tsov đeiv, mak iz chuôz zis txar mul đhâu riêz nênhs tiv ntux nas li nhiv no zos lok six kis. Zơưv Lò Minh Hùng, Phưv chủ tịch UB tỉnh Sơn La heik:

          “ Sơn La thix ziv chinhr phuv cxaz nzir pênhr nhiêx chiê uô Thủ tướng chinhr phuv li đề án 1776 lok hâux lưv txar tsôngv box mul đhâu thax tsav ntux nas. Oz zos thix ziv chuôz ndê phênhv paz txưv trâu tsôngv box, viv paz txưv uô tsêr 20 tsov đeiv li nhiv no lok six kis, thix ziv chuôz ndê txos 40 tsov đeiv iz chuôz zis thiêx paz tsôngv box tsi yuô txov nhêv thâuv txar qơư nhoz yiêz”.

          Ntơưv têx tỉnh Tây Bắc nhiv no hâux lưv cxiv tsa cxix luôk seiz car, canhv pov nzor ntux nas, tox poz tsênhv tsơưs. Lơưr thôngz sâu, nhiv no Đeix njuôs xav ntux nas thax tsav Tây Bắc nhiv kruôr muôx 21 qơư njuôs pov, 47 qơư njuôs đêx nas, 4 qơư njuôs pov đêx cuôr yôngz nhoz Nậm la, Nậm Pàn... Thâuv ntêx, Bộ tài nguyên thiêz tênhx qơư tưz uô siv yưv pênhr cxiv tsa qơư canhv pov nzor ntux nas sâuv tul đêx ntơưv Yên Bái thiêz Lào Cai, thâuv đêx nas pur siêz njuôs xav muôx đêx cuôr yôngz, têx qơư no zuôr canhv pov chiê tsôngv box pâuz. Taz sik, thâuv đhok cxix luôk no cux tsi phuôx huiz tâu chêx cuk. Zơưv Nguyễn Xuân Nhẫn, Phưv giám đốc Sở kôngz nuv thiêz huôv tsar nôngx cxênhz tỉnh Lào Cai puz pâuz:

          “ Đros thiêz ar têz nxaz li no 1 qơư njuôs xav đêx nas zuôr tsi phuôx huiz tâu chêx cuk. Chênhr viv li pêz tsuv đhok ntâu đuô chiê njuôs pov cxuô”.

          Tsôngv box thiêz cưr tix fôngx zưs hmor yuô! Tsi nhoz uô nênhx tâu đros thiêz đêx cuôr yôngz, tox poz. No zos kror mak tsôngv box lok sik chinhr quyênx tiv phaz tưs nhoz Tây Bắc cux pâuz thiêz xar njôngr txos. Tror heik txos vênhv thix no, hâur tsaz yênhx tov kaz pêz tror xa txos tsôngv cưr tix fôngx zưs mnôngs têx jax sâu “ Tây Bắc phax tar tnux nas: Tsênhv sik côngv siêz côngv tês uô”, zâuv tsôngv box thiêz cưr tix fôngx zưs tos mnôngs hâur tsaz yênhx tov kaz./.

( Paz PV-Txâr Vax cxeik nhênhv)

Têx zav moz zôngx ziv trâus moz hâur chêix ntux sor nzênh trâu chêix ntux lax thiêz tsưr ziv phax tar

       Qiv hơưv sik hlôngr, têx thâuv kruôr gis, têx thâuv ntuz nông zos kror zôngx ziv trâu chor zav caz moz huôv tsar. Hok sơưr đơưk luz chêr tsênhv tsik tâu sưv đros qiv hơưv txơưr txar, uô trâu luz chêr tsik muôx jos, zôngx ziv trâus muôx moz.

Chor zav moz tsik so njiz thâuv hlôngr chêix

        1. Moz khâuz thuôk

        Moz khâuz thuôk zos iz zav moz tsik so njiz trâus thâuv hlôngr chêix tiv luz chêr tsik tâu sưv đros trâu qiv hơưv li txơưr txar.

Tiv zix, txos thâuv hlôngr chêix ntux lax, qiv hơưv têx thâuv nông, têx thâuv ho kruôr gis, uo trâu chor zav caz moz huôv tsar hênhr. No zos ntu luz chêr lok six lax sưv đros qiv hơưv txơưr txar, thiêz zôngx ziv trâus moz khâuz thuôk.

Nênhs trâus moz khâuz thuôk tsik so muôx yưv li lok cuô muôs, lok njưs, cxav, moz tâuz hâu, tsâuk muôs. Thâuv muôx yưv têx li hêik co, nênhs moz lax uô tâu hâux lưv.

        2. Moz njưl

        Moz njưl zos zav mozz zôngx ziv njiz trâus thâuv qiv hơưv kruôr, hlôngr txix chêix ntux lax trâu chêix ntux no. Thâuv moz njưl mak zuôr lênhs nyar zuôr ndê tsik siz luôs uô phiv liv txos hlưz hâu.

       Tưz tsik zos li xưz, moz njưl tsênhv uô muôx yưv têx phiv liv txơưr đuô, thiêz têx jâuv zuôr trâus tuôs. Têx kror muôx yưv chiê jênhv pâuz tiêk trâus moz njưl zos hnôngk, hnôngr kênhr, kênhr đơưz, njuôz, đax…têx thâuv tsênhv hnôngk tâu nyar thiêz.

Đuô li, nênhs trâus moz njưl tsênhv xênhr siêz, cuz, lax uô pa, plơưr đhiê chênhr….

         3. Moz kror muôs liêz

        Moz kror muôs liêx cux zos zav moz tsik so njiz trâus thâuv hlôngr chêix tiv caz moz uô muôx moz. Nênhs trâus moz kror muôs liêz mak hnoz kror muôs tsik thor jông nhoz, thiêz lok cuô muôs ntâu, kror muôs o, kror muôs liêz.

Moz kror muôs liêz uô trâu nênhs trâus moz tsik phiv liv thâuv uô cxuô kror, njiz sơưr đơưk.

        4. Uô xuô, moz poz tơưr grêix

        Jêx tưv txơưr txar tsik siz xưk nhoz thâuv hnuz thiêz hmo đros qiv hơưv txơưr txar zos qir tiv uô trâu chor tơưr grêix kruôr, tơưs plêz, uô xuô, moz poz liêz…

        5. Moz poz kix cxa

        Đros nênhs lâul, qiv hơưv hlôngr chêix uô trâu iz chêr moz tiv chor poz kix cxa o, cuz, liêz, muk lok tsik tâu.

Zos li, tsuv uô li chak chiê phax tar chor zav moz co hâur six hơưv hlôngr chêix. Thor sơưr đơưk hok tok môngs trâu phênhv no tsaz yênhx tov kaz./.

(Thu Thùy-Lik Thox cxêik nhênhv)