Đruôk shôngz (lok zos trax shôngz)-mênhx cxưx Êđê iz zav txux chi jông

           Co zos têx suôz đror jông nhoz thax tsav tox trôngz Tây Nguyên đhâu tsôngv box Ê đê li gơưv ching kram thâuv txos têx hnuz ntênhk hội. Gơưv ching kram mak muôx 5 txos 7 luz lok sik 9 luz trax uô cê, cux muôx têx thâuv txos 19 luz. Yênhx luz trax ching kram đror sôngz lâuk txơưr tsik siz thôngx. Thâuv tas nro tâu ntâuk khoz uô cê, muôx yưv têx suôz sôngz, lâul đror lok six jông mnôngs.

          Lơưr Nghệ nhân Aê Áp, nhoz xã Ea Tul, huyện Cư Mgar, tỉnh Dak Lak, hâux lưv uô tâu iz gơưv trax ching kram cux tsik zôngx ziv uô. Lênhx nênhs uô tsuv muk zok nriêr chor shôngz lâul siz luôs huv đros chiê uô. Shôngz txiêr tâu lok, tsuv muôz jiêz cov kruôr muôx 2 hli. Iz zar trax shôngz ntêr txix iz đok ntâu txos xar muôx 2 đok. Iz zar trax shôngz, thâuv ntâuk khoz suôz đror huv đros. Nghệ nhân Aê Áp hêik lok tsưr ziv uô ching kram li no:

           “Shôngz txiêr tâu lok mak muôz fuô txiêr uô yênhx zar chox muk jiêz kruôr, txiêr fuô uô 6 zar lok sik ntâu đuô cov siz luôs. Jiêz cov kruôr jông mak suôz đror thiêx jông. Chor shông mak tsuv muôx lưs cov siz luôs, ntêr lok sik lur mak sêz zôngv luz suôz li chak chiê txiêr huv li co. Thâuv tưz uô tâu mak hu oz lênhx nênhs tuôx đros ntâuk siv sêz suoz đros puôk tâu jông”.

           Iz luz trax ching kram cux muôx suôz đror txơưr, viv li lênhx nênhs uô tsuv pâuz mnôngs, oz cxêik têk txơưx thiêz zuôr uô tâu chor zar shôngz co đror huv suôz siz luôs. Thâuv gơưv ching kram uô tâu tiêr, tsuv muôz tsês muôx 5 luz hli chiê sêiz shuôk njuôk xav, viv qiv hơưv cux zuôr uô trâu chor zar shôngz co luz suôz đror txơưr. Thâuv co mak nênhs uô mav kho đuô chor zar shông cov đror huv suôz. Nghệ nhân Ami Hrơi, nhoz xã Ea Tul, huyện Cư Mgar, tỉnh Dak Lak hêik: Thâuv ntêx, tsik tâu muôx đruôk tôngx nxêz tôngx, nênhs Ê đê tưz pâuz uô ching kram. No zos iz zav sênhr suôz jông mak tsuôk zos nênhs Ê đê thiêx muôx:

           “Ching kram zos zuk uô tâu. Cur nhiêv mnôngs ching kram hênhr. Suôz ching kram đror jông, zôngx ziv gra. Đruôk tôngx nxêz tôngx mak gri civ thiêz cux tsuv cơưv ntâuk ntâu đuô mak thiêx pâuz ntâuk”.

           Thâuv lênhx nênhs ntâuk khoz, tsuv muôz zar shôngz têik hâur oz cxêik ndêx puôz, muôz đêiv shôngz lâul tso trâu sâuv hâu zar shôngz co, iz zar mak tso trâu sâuv ndêx puôz, iz zar mak xuôk cxêik têk lâux tuôr. Cxêik têk xik xuôz tuk kưk ntâuk trâu luz đraz đêiv shôngz chiê mnôngs suôz đror txix đêiv shôngz thiêz zar tos trax shôngz co. Hok suôz đror sôngz, lâul, lox zâu mak khov trâu cxêik têk lâux tuôr đêiv shôngz co.

Gơưv trax ching kram cux muôx cxix cxuô têx suôz đror xưk li gơưv đruôk tôngx. Taz sik, trax ching kram mak sưv đros đuô trâu pox nhuôs Ê đê luz nênhx, viv zôngx ziv uô thiêz zôngx ziv ntâuk. Nghệ nhân Aê Zim, nhoz jok Kniêt, xã Ea Ktur, huyện Cư Kuin, tỉnh Dak Lak puz pâuz:

          “Đruôk tôngx nxêz tôngx mak thâuv muôx ntênhk txix côngv lok sik uô đaz kruôk thiêx tâu muôz lok ntâuk. Hok zav trax ching kram mak xar ntâuk thâuv tưs cux tâu. Zos zav sênhr suôz trâu sơưr đơưk mnôngs xưk li ntâu zav sênhr suôz txơưr đuô. Trax ching kram cux ntâuk tâu ntâu zav suôz li đruôk tôngx, cux ntâuk tâu têx zav gâux lâul Êđê, khov lơưr yênhx lênhx nênhs li tsưr ziv ntâuk. Taz sik, đruôk tôngx mak tsuv muk zuôr, hok trax shôngz mak chiv chir uô tâu”.

          Đros ntâu suôz trax đror jông mnôngs, suôz trax ching kram tưz tsik tiêk zos suôz trax, têx zav suôz jông mnôngs hâur luz nênhx, mak tsênhv zos iz zav trax suôz đror jông txuôk đros chor tsênhv uô nênhx nhoz thiêz chor nênhs tưz tas siv nênhx. Viv li, trax ching kram tâu zôngv hâur jêx jok li ntâu ntênhk hội, mênhx cxưx Ê đê li têx ntênhk txi côngv. Taz sik, trax ching kram tsuôk tsês tâu ntêr 3 shông xưz cux tsik jông tas; kror lar hêik txos đuô zos, chor nênhs pâuz cxiv uô zav trax ching kram cux yuôr tsơưs. Chênhr zos li hêik ntơư, mênhx cxưx Ê đê li têx zav trax ching kram ziv hnuz ziv trâus pôngz plox jux juk, tsuv muôx tsưr ziv tuôr tsês chiê, huôv tsar cov tâu truôx jông./.

(TTTN-Lik Thox cxêik nhênhv)