Yên Bái: Huôv tsar truôx cxur nto bê tox siêz

          Nhoz faz Tây tỉnh Yên Bái, đras liêx Mường Lò lox tiv 2 faz Tây Bắc đros mênhv chêx đar zuôr xar 3 cxênhz hecta, hâur co mênhv chêx blêx huyện Văn Chấn zos 1 cxênhz 500 hecta, thị xã Nghĩa Lộ zos 760 hecta. Muôx ar têz, qiv hơưv huv đros, Mường Lò tâu pâuz txos zos thax tsav cxur kaz nto bê.

          Đros siêz gruôs uô lox tôngv xênhz yar, tsôngv box nôngx mênhx chos blêx sâuv đras liêx Mường Lò tưz cxơưz tiês zôngv khoa học kỹ thuật lol uô xênhz yar, chox yar lengx blêx iz shông tax cxôngx 30 cxênhz txos 32 cxênhz tênhr blêx, hâur co têx zav blêx nto bê muôx nhos 10 cxênhz tênhr. Blêx Hương chiêm thiêz blêx Séng Cù zos 2 zav blêx hax huv tsênhv, tsav 45% mênhv chêx đras liêx Mường Lò. Niêv lâuk Lường Thị Hoàn nhoz jos Đêu 2, xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ puz pâuz: Đhâu ntâu shông chos blêx Hương Chiêm tso pov yar lengx jông, tsơưr lươngv blêx kaz, tsư ha muôs tâu grê. Viv li cxôngx chiv cheix shông 2010, txơưv suôv câuv dự án tsiv uô blêx tsơưr lươngv siêz, tsi tâu paz txưv lok nôngz thiêz taz sik niêv lâuk chuôz zis tsênhv tror xeir zav nôngz blêx no chiê chos:

          “ Thâuv ntêx chuôz zis chos blêx lơưr tsưr ziv chax chês, yar lengx thiêz tsơưr lươngv tsi siêz, grê muôs tsi ngaz tul. Six hơưv đhâu chuôz zis sir zôngv qir hữu cơ chos 2 zav nôngz blêx Séng Cù thiêz Hương Chiêm tsi lol yar lengx lok six siêz, grê muôs ngaz tul”.

          Blêx Hương Chiêm Mường Lò tsư ha, njiêr mê; blêx Séng Cù mak njiêr lox đuô, tsư ha, jôngx. 2 zav blêx no puôr lênhx lok six kaz, tsiv grê tsơưr pưr siêz tâu ntâu lênhx nênhs hâur thiêz đrâuv tỉnh Yên Bái nhiêv nox. Niêv lâuk Trần Thu Hà, nênhs sir zôngv nhoz thành phố Yên Bái xav jênhv:

          “ Cur lok six khênhr zôngv cxur Mường Lò, tsơưr lươngv jông, cur khênhr xa trâu fôngx zưs thiêz lênhx nênhs cxênhz jê nhoz đêz zôngv thiêz. Taz sik ntâu lênhx nênhs ho tsi phênhz pêx tâu cxur Mường Lò đros têx zav cxur nhoz qơư txơưr. Xar njôngr cxur Mường Lò nzor muôx bê tsênhz mênhx chiê zôngx ziv phênhz pêx tâu”.

          Hâur têx shôngk đhâu, hâux lưv jov blêx nhoz thị xã Nghĩa Lộ thiêz huyện Văn Chấn tưz muôx 50 ntâu qơư, doanh nghiệp sâuv thax tsav cxaz chuôz, gôngr phênhv sâu zuôr blêx trâu tsôngv box nôngx mênhx, zos tul qox paz trâu cxur Mường Lò tâu ntâu lênhx nênhs sir zôngv pâuz txos. Taz sik tsơưr lươngv cxur tsi jông iz zav hâur têx cơ sở tiv blêx thiêz tsưr ziv uô thiêz por coar. Tiv zix, têx qơư no puôr lênhx tsi zôngv bê ntơưr lok sik bê ntơưr tsi tâu đăng cir por hưv; qơư tsiv uô mê, tsi muôx txâuk công nghệ, tsi tâu sik côngv lơưr tsiv grê đros nênhs chos blêx. Nhiv no, cxur Mường Lò tưz tâu muôs ntơưv Hà Nội thiêz iz cxiê tỉnh hâur têz qơưk taz sik tsi nênhs sir zôngv tsi tâu tâu phênhz pêx tâu hâur pâus xiv huv, chênhr viv li tsi tâu phuôx huiz tâu đas jos. Niêv lâuk Nguyễn Thị Minh Thu, tsưr qơư tsiv uô thiêz muôv muôs cxur Minh Thu heik:

          “ Cxur Mường Lò lok six kaz, tâu ntâu lênhx nênhs nhiêv txos taz sik ho tsi tâu muôx bê tsênhz mênhx, pêz xa mul têx qơư txơưr mak tsi muôx bê tsênhz mênhx, xar njôngr cxur Mường Lò nzor muôx bê côngz jênhv tsơưr lươngv thiêz zôngx ziv phênhz pêx đros têx cxur nhoz qơư txơưr”.

          Uô Đảng bộ tỉnh Yên Bái li nghị quyết, nhiv no thị xã Nghĩa Lộ đros huyện Văn Chấn uô dự án “ Cxiv tsa heik kriê địa lý “ cxur Mường Lò” trâu xiv huv cxur Mường Lo tỉnh Yên Bái”, đros 2 zav cxur thix ziv por hưv zos Séng Cù thiêz Hương chiêm.

          Txos nhiv no, thị xã Nghĩa Lộ tưz đros huyện Văn Chấn uô tiêr hâux lưv qênhz yuôx, seiz car thax tsav cxur thiêz ntâus grê lok tsiv grê kinh têr xã hội cxur Mường Lò. Qênhz yuôx, ntâus grê cxur Mường Lò thôngz đhâu nênhs tsiv uô, muôv muôs, sir zôngv cxur Mường Lò. Xav tênhv tsơưr lươngv cxur Mường Lò thiêz têx theox chênhv ar têz, qiv hơưv, lênhx nênhs uô zênhr shar txos cxur Mường Lò li tsơưr lươngv; cxiv tsa xav tênhv thax tsav ar lơưr heik kriê địa lý; cxiv tsa ntâuz ntơưr coar lik thiêz uô hồ sơ đăng cir heik kriê địa lý; cxiv tsa cxix luôk bê ntơưr, hnaz xiv huv thiêz phaz pênhv yax mông heik kriê....Zơưv Chu Quốc Tuấn, Phưv chủ tịch UB thị xã Nghĩa Lộ puz pâuz:

          “ Thị xã nghĩa Lộ tưz sik côngv jông đros huyện Văn Chấn, tsi so chox kriê têx cấp, nganhx tiv zix zos pox nhuôs nôngx mênhx ndar txos bê cxur Mường Lò. Chinhr quyênx cux tưz njuôs xav têx thax tsav chos blêx huv đros thiêz yênhx thax tsav, yênhx lix têx thax tsav chos blêx hax huv. Đrâuv co, cux paz txưv chsó blêx tsơưr lươngv siêz thiêz hu lơưs têx doanh nghiệp yưv pênhr uô têx hax huv tsênhz mênhx...”

          Thâuv têz qơưk por hưv heik kriê địa lý đros cxur xiv huv cxur Séng Cù, Hương Chiêm, UB thị xã Nghĩa Lộ zuôr đros UB huyện Văn chấn njuôs xav, krêz đar mênhv chêx tsêz chos 2 zav nôngz blêx no, sir jos chuôz ndê cxôngx 1,2 txos 1,5 jiês yar lengx pir li nhiv no txos muôx nhos 12 cxênhz-15 cxênhz tênhr./.

( Đinh Tuấn- Txâur Vax cxeik nhênhv)

Cxuô faz tsưr ziv tir thêir ntux no thiêz tir thêir yêiz jâuz trâu nhux tưv

Chiê bax tsưr ziv phax tar ntux no, yêiz jâuz trâu tsiêx cxu thiêz txo grêk têx phiv liv hâur tu zus nhux, tưv, cán bộ kỹ thuật cxuô tsênhv qơư thiêz  chor chuôz zis tu zus tsiêx cxu tsuv kriz uô iz cxiê luôs hâux lưv li đrav kaz:

1. Bax uô ntêx thâuv zuôr txos ntux no

- Bax tsêr guôx: Qênhz yuôx, kho đuô uô truôx têx tsêr guôx, thêir vor iz ndis, taz por plas tsêr guôx kruôr krơưr, taz por muôx txâuk sor, tsik yâu nas chuô lok hâur guôx. Bax ntâuz tax, pav vix tsav, trik yo kuz…chiê thêir vor tsêr guôx trâu nhux tưv thâuv ntux no njiv.

- Bax zav nox: Tsês chiê zav nox trâu nhux tưv, sir zôngv tas nro cxuô zav muôx hâur kôngz nuv chiê uô zav nox trâu nhux tưv, tiv zix zos nhaz blêx, blôngx poz cưk hâur chiv lax tsâus, taz por iz ziv chuôz zis tu zus muôx tsơưs tiv zix iz pơưs nhaz blêx. Ciês hâur chêix ntux nas, chor zav nox jâuz njuôz muôx ntâu, lênhx nênhs tu zus tsuv muôx tsưr ziv vâuv kâuz zav nox njuôz (iz tấn zav nox njuôz vâuv kâuz tror sâur trâu iz tuk tsiêx) lok sik chos tsoz poz cưk, tâux taz por thax tsav xar muôx 300-500 yiv ndis iz tuk.

- Tsoz phưz, tu zus: Chuôz cxaz tsoz phưz, tu zus, taz por zav nox txâuk tsơưr pưr shưz thiêz đas jos trâu chor nhux tưv chiê phax tar ntux no, phax tar caz moz ơưk. Chor nhux đas lâul, tsik muôx jos tsuv tâu zus cov tros chiê tuô muôs grêix; đros chor mê nhuôs mak tsuv muôx tsưr ziv tu zus cov huv đros chiê muôx txâuk đas jos tir tar caz moz ơưk thiêz tir thêir tâu ntux no njiv.

- Phax, tar caz moz ơưk: Cxax yuôx vắc xin phax tar caz moz ơưk siz cik, tsik so 2 jiês iz shông (Hâur chêix ntux yiêz sor thiêz chêix ntux lax) lok sik cxax yuôx phax moz nzir lơưr cuiz tênhv. Tsik so uô vêv xênhz, tir tar tưx, xưv lik têx vuôz tsuôz hâur tu zus chiê txo grêk tsơưs tiv zix caz moz siz cik.

2. Uô têx tsưr ziv phax tar ntux no njiv.

a. Puô guôx

- Txos chêix ntux no, chiê phax tar ntux no trâu nhux tưv, uô ntêx tsuv tsov cưv, uô trâu nhux tưv tsik trâus ntuz thiêz kiêk nênhs. Zos nhux tưv trâus ntuz mak zuôr uô trâu nhux tưv no đuô. Đuô li, tsuv bax nhaz blêx, cxuô zav chiê puô guôx zuôr paz uô trâu chor tsiêx cxu sor đuô.

- Khov trâu tsar tov tsênhv tsênhz, zuôr bax chiê puô guôx tuôz txix iz đraz txos iz đok hâur chêix ntux no. tsov cưv txos yênhx hnuz muôz nzir nhaz blêx trâu sâuv tox, taz por chor zav puô guôx co tsik ntuz, tsik nông.

b. Thêir vor chiê thêir chuô

Thêir vor tsêr guôx txix têx ntâuz tax lok sik têx nxêik, hnaz tsax. Tsik thêir cov ntov, tsuôk thêir siêz đuô tuk nhux tưv mê njik, txix 1,8 txos 2 yiv.

c. Cungz đêx hâuk thiêz zav nox ntơưv tsêr guôx

- Thâuv jêx tưv siêz đuô 120 tưv: đhâu thâuv tso tsiêx cxu lok, hmo ntux muôz trâu nhux tưv nox nzir 10-15 cir zav nox iz tuk iz hnuz, hâur co: 7-10 cir jâuz tâux njuôz lok sik tâu vâuv kâuz, 2-3 cir nhaz blêx, 1-2 cir zav nox hmôngr, muôz đêx râu sor tor njêr (20-30 g njêr iz tuk iz hnuz).

- Zos hnuz ntux no chênhr, no njiv mak pox nhuôs tsuv muôz zav nox nzir xar muôx 2 cir chiê bax nzir tsơưr lươngv trâu nhux, tưv chiê phax tar ntux no. Tsov cưv nhux, tưv nox zav nox jâuz tâux njuôz uô ntêx mav muôz  nox zav nox hmôngr trâu tsiêx cxu thiêz muôz đêx trâu hâuk.

- Chiê chuôz cxaz đas jos trâu nhux, tưv, pox nhuôs tsuv tsov cưv cxaz nzir vitamin tổng hợp thiêz tsơưr njêr khoangr. Zuôr tor tâu cuôz njêr sor 37-38 tưv đros njêr, txix 0,1-0,3% bâuv li 10-30 g njêr/ 10 lir đêx.

- Muôz trâu nhux, tưv hâuk txâuk đêx, jông tiv zix zos muôz cuôz njêr tor đêx sor trâu hâuk.

d. Trâur tơưl chiê tir thêir ntux no

Thâuv jêx tưv grêk kik đuô 12 tưv, zuôr zôngv tâu kê tênhz lok sik trâur tơưl chiê nhux tưv ntêx cov sor.

e. Câur ntâuz, pav trâu nhux tưv

Thâuv jêx tưv kik đuô 12 tưv mak muôz ntâuz, pav têx câur sor trâu nhux tưv./.

(Thanh Thủy-Lik Thox cxêik nhênhv)