Qơư tso chos pax lan nhoz Lai Châu

          Nhoz siêz 1.600 yiv, jos tox siêz ntus đriv Sin Súi Hồ, huyện ntus đriv Phong Thổ hâur têx hnuz no, thâuv tưs cux muôx chôngz tsôngv kruô nhoz cxuô qơư tuôx ndis shuôk têz qơưk, mul seiz têx liêx kêz nteir jông  jav. Tiv zix, têx lênhx kruô tuôx no puôr lênhx pov thax tsav qơư co lok six jông, viv têz qơưk jông jav, khôngz qiv lax khiêv nziês.

          Cxôngx hâur jos txos kaz jos, tsôngv kruô puôr lênhx pov têx fiêz chos pax lan, iz zav pax tsiv grê nhoz ntơưv no, tâu pox nhuôs chos lok six huôv tsar jông. Zav pax co, khênhr tâu pox nhuôs chos hâur six hơưv nox Tsiêz, zos zav pax tsiv grê yênhx châuv tỷ đeiv, zos phênhv sâu ngaz tul gra lol luz nênhx bluô nux trâu jêx jos hnuz no. Heik lok têx vax chos pax lan nhoz iz buôk ndis jêx jos, tix lâuk Bùi Thế Mạnh, iz lênhx kruô tuôx cxôngx tỉnh Sơn La shir phaz heik:

          “ Cur mul ndis shuôk ntâu qơư thiêz cux tưz ntâu jiês tuôx Sin Súi Hồ. Têz qơưk nhoz no lok six jông jav, tsôngv box nhoz no cux jông siêz. Nhoz ntâu qơư ju lix txơưr nhoz tox siêz khênhr muôx tuz saz tuz nhiês, txiv ngaz nhoz no mak ngaz tul. Têx fiêz pax lan tsiv grê 2,3 tsov txos yênhx châuv tsov đeiv, tâu pox nhuôs muôz tso đrâuv jôngr, cxuô qơư hâur jos mak tsi trâus tuz saz tuz nhiês, lok six jông”

          Nhoz jos Sin Súi Hồ chuôz zis tul cux chos pax lan, lênhx nênhs tưs cux chos pax lan. Pax lan tâu tso hâur vax, tov ntus cêr hâur jos thiêz pêv har jôngr…Txơưv pax lan ntâu li ntơưv, taz sik yênhx cxênhz fiêz pax jông ciês li iz zav. Taz sik, pox nhuôs tsi muôx jiês tưs jênhv cxâuv zuk li pax, cux tsi muôx jiês tul trâus tuz saz tuz nhiês. Tix lâuk Lai Xênhv Vax, tsưr iz chuôz zis chos pax lan ntâu tiv zix hâur jos Sin Súi Hồ puz pâuz:

          “ Shông xuz thơưz pêz chos pax lan mak cuxmuôx 2,3 lênhx tuôx nhiês chox mul muôs. Đhâu co pêz khiêz phêv jêx jos, tso tơưv cui ước, hương ước trâu tas nro jos chiê uô lơưr. Zos chuôz zis tưs trâus nhiês pax mak sâu trâu hâur ntơưr thiêz ntês tâu lênhx nênhs nhiês pax mak ciêv tas nro zos lênhx nênhs co”.

          Jos Sin Súi Hồ muôx 103 ziv chuôz zis thiêz 100% zos tsôngv box mênhx cxưx Hmôngz, chor ziv chuôz zis pluôs yuôr tsi nto 10%. Pox nhuôs nhoz no luz nênhx tsuôk khov njôngr txos hâux lưv uô liêx têz, uô ju lix côngv thôngx thiêz chos pax lan. 2,3 shôngk tror lol no, tsoz pax lan tâu nênhs uô luôv muôs đros grê siêz, chungz fênhx iz fiêz tsiv grê muôx nhos 5 tsov đeiv, tsov lơưr pax jông gâux lok sik tsi yuô jông. Muôx têx fiêz muôs tâu10 txos 20 tsov đeiv, ntâu ziv chuôz zis nhoz no tưz bluô nux tuôx thâuv iz shông muôs tâu yênhx puôk tsov đeiv. Tiv zix, hâux lưv coar lik têx vax pax lan tsi taz zos chuôz zis chiv chir uô mak khov txos tas nro côngv thôngx uô thiêz tâu pox nhuôs hâur jos uô trơưk cui ước, hương ước. Zơưv Lý Quốc BÌnh, Tsar công an xã Sin Súi Hồ, huyện Phong Thổ puz pâuz:

          “ Sin Súi Hồ six hơưv đhâu taz por jông lok txiv ngaz jêx jos, tsi muôx tuz saz tuz nhiês.Phuôx huiz phongz yaox tas nro tsôngv box por vêv txiv ngaz têz qơưk, Sin Súi Hồ tưz yax mông, vênhv tôngv tsôngv box uô jông Đảng li cêr chei, têz qơưk li pháp luật”.

          Têx fiêz pax lan tsiv grê co tưz tâu lênhx tsưr tsêr chox muk muôs, thâuv chor pax co sâu tâu. Tsi muôx qênhx shênhx tuz saz tuz nhiêx, sđ muôx cêr côngv siêz, siz chos huôv tsar cêr uô nox uô hnar, cxiv tsa jêx jos tox siêz Sin Súi Hồ ziv hnuz ziv jông jav thiêz zos iz thax tsav qơư chiê tsôngv kruô hâur pêz têz qơưs cux li đrâuv luôk oz chas têz qơưk tuôx ndis shuôk./.

(Khắc Kiên-Txâur Vax cxeik nhênhv)

Nênhs lâul hnuz nhôngs siêz, trâus moz gênhk ntâu

         Lơưr Tổng cục dân số tsưr ziv xênhz zus nhuôs hâur chuôz zis li thôngz sâu, txơưv tiêk nênhs Việt Nam li hnuz nhôngs nhoz lâul ziv hnuz ziv siêz, taz sik cux trâus moz gênhs ntâu. Iz lênhx nênhs lâul muôx 3 kror moz gênhk. Hâur co, tưz muôx chor moz txix siz cik hlôngr trâu chor moz tsik siz cik, chor zav moz mãn tính thiêz chor zav moz yiêz li trưx phax, tsik xar đros đuô thav luk…thiêz têx nhiêx txiêx chơưv kho tsik so trâu iz lênhx nênhs lâul siêz đuô 7-8 jiês pir li nhiêx txiêx chơưv kho trâu iz tuk nhuôs zâu. Hnuz nhôngs ziv siêz, phiv liv lok trâus sêv khiz luz chêr ziv chuôz ndê, lok sik chor hnuz pư kho moz ziv ntâu đuô. Hâur chor nênhs muôx hnuz nhôngs siêz tsênhv njiz phiv liv yênhx hnuz, muôx 90% nênhs  ntâu tsuv muôx nênhs paz. Iz zav zơưv Trần Mạnh Thục nhoz Nam Định zos iz kror jông li. Uô nênhx đros moz gênhs muôx 10 ntâu shông lok no, zơưv Thục kror nhiêx hli so lâul phênhv ntâu zos chiê zuôr yuôx kho moz. Zơưv Trần Mạnh Thục puz pâuz:

“Muôx têx kror tsik jông nhoz, moz plaz, xênhr siêz. 4,5 hli mak cur muk njuôk shuôk moz iz jiês. Cur muk trâu tsêr kho moz tỉnh, huyện. Hêik cxuô mak muôx ntâu zav moz hênhr, tiv zix zos lok nox hâuk, lênhs plơưr, siêz, trâuv thiêz poz cxa đraz kâuv cux moz thiêz. Trâus moz ntâu jiês cux phiv liv taz sik tâu chor tuz nhuôs paz viv li nox hâuk, nhoz so, muk lok zuk max mav uô jông cux tsik phiv liv luôx tưs”.

         Việt Nam nhiv no muôx 10 triệu ntâu lênhx nênhs lâul, tsav muôx 11% tas nro dân số, hâur co muôx 2 triệu ntâu lênhx nênhs muôx 80 ntâu shông. Hnuz nhôngs siêz trung fênhx zos (73 shông) taz sik hnuz nhôngs lâul muôx jos kik đuô (64 shông). Việt Nam zos luz têz qơưk muôx chor nênhs lâul hnuz nhôngs siêz sêi tiv zix sâuv ntiêx têz. 65% ntâu nênhs lâul uô nênhx nhoz têx jêx jok, zos pêx xênhv thiêz uô kôngz nuv. Hok, cxiv luôs ngaz tuk xã hội tax tsik tâu tâu nênhs lâul li zoz qơưx, tsik tâu muôx cxiv luôs tsoz phưz muk ntêr trâu nênhs lâul. Lơưr zơưv Lê Ngọc Trọng, kuz thứ trưởng Bộ y tế, chủ tịch Hội cưk yuôx Việt Nam, tsuv chuôz cxaz dịch vụ tsoz phưz đas jos, tsêx trung trâu sêiz car muôx moz gênhs trâu nênhs lâul. Tiv zix zos gra siez cưk yuôx chuôz zis li pưk txux; kruôz kriê, paz hlôngr yiêz luz nênhx thiêz qơư njuôk shuôk moz, paz trâu nênhs lâul muôx jos …

“Đros thiêz nênhs lâul muôx ntâu zav moz viv li tsuv tsoz phưz ntơưv tsêr zos kror zov chênhr, pưk txux trạm y tế xã zos kror zov chênhr. Tsuv tsov cưv yưv pênhr trâu y tế tiv phaz muôx txâuk tsar tov chiê tsoz phưz nênhs lâul hêik taz thiêz pêx xênhv hêik cxuô txos ziv chuôz zis thiêz côngv thôngx”.

         Giáo sư-tiến sỹ Phạm Thắng, giám đốc tsêr kho moz Lão kha Trung ương cux xar li no. Nhiv no, chuôs li nếnh slâul nhoz ntơưv côngv thôngx. Viv li, kror zov chênhr zos gra siêz tsơưr lươngv cxiv luôs y tế tiv phaz. Ntiêx têz kror cxuô zos sir jos sêiz jor nênhs lâul ntơưv chuô zis, côngv thôngx ziv ntêr mak ziv jông tsik zos tuôx muk tsêr kho moz. Chiê uô tâu kror co, tsuv huôv tsar dịch vụ cxiv luôs y tế nhoz côngv thôngx:

“Bộ y tế tsênhv muôx kruôz kriê chiê uô jênhv vưv yiêz, cuiz tênhv chor tsưr ziv njuôk kho moz nhoz tiv phaz, chiê lơưr tâu chêi njuôk kho moz trơưk tsưr ziv, bảo hiểm y tế thêv li chak; nhiêx txiêx li chak cov huv đros. Đros co zos tsưr ziv sik côngv, txar nênhs moz txix tiv phaz muk trâu tsêr kho moz tỉnh, trung ương. No zos kror uô tsik zos iz oz hnuz zuôr uô tâu, taz sik pêz nhiv no tsênhv uô li co thiêz cur xar mak no zos kror uô huv đros”.

         Huiz tôngv cxênhx cxênhx nênhs xã hội cxaz chuôz zos chiê chuôz cxaz chor dịch vụ tsoz phưz đas jos trâu nênhs lâul; sik côngv tsoz phưz ntơưv tsêr, nhoz côngv thôngx, đros tsoz phưz ntơưv têz qơưk li chor qơư tsênhv zos zoz qơưx sêi đrơưv tsuv tâu cêir chêx, tiv zix, hâur qênhx shênhx pêz têz qơưk tsênhv muôx nênhs lâul hnuz nhôngs siêz sêi xưk li nhiv no./.

                                               (TTT-Lik Thox cxêik nhênhv)