Yên Bái: sir jos taz por ngaz tuk vêv xênhz zav nox

Chiê gra siêz jênhv pâuz trâu pêx xênhv lok ngaz tuk vêv xênhz zav nox, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái tsik so uô uô cê têx tsênhv njiêz taz por ngaz tuk vêv xênhz zav nox hâur cxuô jiês cơưv jêx jok lok sik hâur cxuô jiês cxax yuôx phax moz. Hâur co, tsov cưv txos têx kror chênhr uô muôx yưv trâus tsơưr tưx zav nox li: Zav nox tsư kâuz, chơưr tsâu têx yuôx tsik pâuz tsênhz, chơưr tor hóa chất, cồn công nghiệp…Txix co, chiê pêx xênhv chiv chir pâuz tâu hâur xêir tsov zav nox trâu zuk chuôz zis. Pos Nguyễn Thị Lý, jok 8, xã Mậu Đông, huyện Văn Yên puz pâuz:

“Cur chuôz zis cux nyêi trâus tưx lok sik moz plaz viv li tsuôk chos jâuz chiê nox. Grêix mak têx thâuv thiêx zuôr xưz, zuôr lok cux xêir zuôr txix chor nênhs zuk pâuz”.

Đrâuv tâu kruôz kriê tsưr ziv xêir tsov, tsês chiê zav nox taz por ngaz tuk, pêx xênhv nhoz chor huyện tox siêz li Mù Cang Chải, Văn Chấn, Trạm Tấu…tsênhv tâu yax kriê tsưr ziv jênhv pâuz cxuô zav ndêz, jâuz hâur har jôngr. Pox nhuôs tâu kriê tsik nox têx zav ndêz, jâuz kuk zuk tsik pâuz. Zơưv Đào Xuân Ngọc, phưv giám đốc tsênhv qơư y tế huyện Trạm Tấu puz pâuz:

“Pêz kriê trâu pêx xênhv tsik đêx têx jâuz hâur har jôngr lok sik têx ndêz zuk tsik pâuz tsênhz lok nox. Đros chor nênhs tsik tâu muk đê iz jiês hlo mak zuôr đê tâu zuôv cêr, viv li thâuv lok txos tsêr chor nênhs pâuz tsênhz tsuv sêiz shuôk jông sêz puôk đê tâu têx zav tsik jông nox chiê muôz por tsês uô ntêx thâuv zuôr uô nox”.

Shông 2017,  nhiv kruôr đhâu, tỉnh Yên Bái tưz muôx yưv oz txuz trâus tsơưr tưx zav nox đros muôx 56 lênhx nênhs tsuv muk tsêr kho moz, kror no puz pov tiêk tsik ngaz tuk zav nox thâuv tưs cux zuôr muôx. Viv li, đros côngz xưv yã xkriê, tỉnh Yên Bái cux tsov cưv txos yax qênhz yuôx têx qơư uô chơưr, hax huv kôngz nuv, qơư uô zav nox sâuv thax tsav chiê pov thiêz xưv lik sêiz têx qơư uô zuôv lok ngaz tuk zav nox lơưr cuiz tênhv. Shông no, jiês qênhz yuôx zuôr tsêx trung uô txix iz đraz hli 4 txos iz đrz hli 5. Zơưv Quản Chí Đức, Phưv chi cục trưởng Chi cục ngaz tuk vêv xênhz zav nox tỉnh Yên Bái puz pâuz:

“Đhâu tsênhv tsênhz ntâu shông têx kror uô cxâuv tiv iz zos vax tsêr cxuô zav; tiv oz zos têx zav zuôr lok uô nox; tiv pêz zos nênhs uô, kinh doanh li tsar tov tsik tâu taz por lok ngaz tuk vêv xênhz zav nox. Hâur qênhz yuôx zuôr khov trâu têx uô cxâuv chiê xưv lik; têx zav nox, hax huv tas six hơưv sir zôngv lok sik tsik taz por tsơưr lươngv zuôr trâus sâu thiêz hlơưr por tsês”.

Uô ntêx zos sir jos tsik chiê trâus tsơưr tưx hâur chêix ntux sor, zos six hơưv cxuô zav nox zôngx ziv trâus tsư pok, tsư kâuz thiêz pêx xênhv nhoz tox siêz li jênhv pâuz lok ngaz tuk zav nox tsênhv kik. Chênhr viv li, đros ntâu faz tsưr ziv uô jông, tỉnh Yên Bái tsênhv sir jos uô cov hâur niêx shông tsik muôx lênhx nênhs tưs trâus tsơưr tưx zav nox./.

(Tuấn Xuân-Lik Thox cxêik nhênhv)

Iz cxiê zav moz khênhr njiz trâus hâur cheix ntux sor thiêz tsưr ziv  phax tar moz khâuz thuôs

1. Moz khâuz thuôs zos li chas?

Moz khâuz thuôs zos iz zav moz lok sâuv cêr uô pa txơưx siz cik, nưk muôx nưk iz zav caz moz uô huôv moz thiêz moz tsik so hâur niêx shông, khênhr njiz trâus yax zos hâur cheix ntux no thiêz chêix ntux yiêz, caz moz khâuz thuôs siz cik tâu txix lênhx nênhs moz trâu lênhx nênhs tsi tâu moz đhâu cêr uô pa.

Đhâu thâuv trâus cik tâu moz, lênhx nênhs moz zuôr pov muôx yưv têx li: Iz chêr uô cuz uô no, moz tâuz hâu, xar ntuôr, moz iz chêr, gênhs. Lok sik muôx têx li: Lol njưk, hnôngs cxav, cxơưl njưk, moz chax đaz, hnôngs....Moz li heik sâuv cux tsi riêz nênhs, taz sik cux muôx têx trâus moz hnhar thiêz lar heik đuô zos têx lênhx nênhs lâuk hnuz nhôngs siêz, têx nhuôv zâu tsi tâu muôx 5 shông thiêz chor pox niêv tsênhv xênhz tuz ci hâur chêr...... Moz muôx têx uô trâu moz njưk hnhar, uô têx siêz njưk o, uô trâu lênhx nênhs trâus  tuôs.

2.Yuôx kho moz.

Đros trâu chor nênhs trâul moz li heik sâuv mak tsuv tso nưk nhoz nưk iz kro, tsơưs nhoz jê đros luôs lưv tuk chiê txo grêk moz siz cik tâu. Chiê txo grêk uô cuz uô no, tsuôk zôngv yuôx Paracetamol thâuv iz chêr cuz lox 38 ntâu tưv, tsi zôngv chor yuôx Salicylate li: Aspiri viv tsi jông nox; taz por nox txâuk têx jâuz mor, hâuk ntâu đêx, nox têx txir ntông, cxaz nzir Vitamin.....

3.Têx yuôx kho jông moz.

Muôz têx yuôx tar tâu chor caz moz heik sâuv tâu zôngv trâu têx lênhx nênhs trâus moz têx moz txơưx siz cik lok sik zôngx ziv huôv uô moz lox. Tsênhv tsênhz li chor yuôx zôngv trâu têx lênhx nênhs trâul moz hnhar lok sik moz khâuz thuôs nhoz têx lênhx zôngx ziv trâus moz hnhar thiêz huôv uô moz lox li: Nênhs lâuk hnuz nhôngs siêz, têx nhuôv mok, pox niêv xênhz nhuôs hâur chêr, chor nênhs trâus moz tso kaz jiz, moz trâuv, moz trok maz.... Têx lênhx li heik co tsuv tâu chox muk chuôs cưk yuôx chiê chơưv kho.

  4. Phax tar têx moz sâuv li chas?

Tsuv chox ntâuz bos kror ndâux thâuv nhoz jê lênhx tiz nênhs tâu xav tiêk trâus moz khâuz thuôs, nzuôr têk tsi so, vêv xênhz hur si cêr uô pa thâuv hnôngs cxav; tsi cxoz nhoz chôngz  nênhs uô cê thâuv muôx moz huôv xênhz. Tsuv ndo njôngr, phax tar moz txix têx yuôx tir moz tsi zos iz kro hlôngr trâu cxax yuôx vắc xin phax tar moz; tsuv cxax yuôx vắc xin phax tar moz khâuz thuôs hâur niêx shông. Chor nênhs zôngx ziv siz cik tâu têx moz li heik sâuv tsuv tâu cxax yuôx vắc xin phax tar moz zos têx nhân viên y tế, nhuôs zâu txix 6 hli txos 8 shông, nênhs moz njưk, moz siêz thâuv tsênhv nhoz hâur đruôz thiêz, moz plơưr, moz tso jik kaz jiz.... thiêz nênhs lâuk muôx 65 shông tror zar sâuv./.

(Thu Thùy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)