Ntux yiêz ntơưv qơư nhoz yiêz Lọng Mương

Shông 2006, thâuv nhiv kruôr txar lok nhoz qơư yiêz Mường Giôn, jok Lọng Mương njiz lok sik ntâu phiv liv, tiv tsik muôx liêx, tsuôk muôx têz tox trôngz, chos poz cưk, kok ntông, sâu tâu tsơưs, tsik pâuz uô li chak hâur hlôngr yiêz tsoz chos, tsiêx tu zus. Đros qênhx shênhx no, chính quyền xar, jêx jok sêiz lax đros pêx xênhv lok tsưr ziv huôv tsar kinh têr, tsov cưv txos huôv tsar tu zus tsiêx cxu thiêz hlôngr chiê chos ntông nox txir sâuv ar têz tox nxaz ntơưv têx qơư chos poz cưk, kok ntông sâu  tsik tâu ntâu. Đros co zos uô đuô têx vax têz, chos jâuz njuôz  chiê muôx nox trâu luz nênhx yênhx hnuz. Zơưv Quàng Văn Thuận, Bí thư Chi Bộ jok Lọng Mương, xar Mường Giôn, huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La puz pâuz:

“Iz hli pêz cơưv chi bộ iz jiês chiê hêik pâuz Đảng li têx chi thị, nghị quyết lok huôv tsar chos kôngz lôngk, tu zus. Iz hli iz jiês muk njiz pêx xênhv iz jiês chiê hêik pêx xênhv sik côngv siêz, sik paz chiê huôv tsar kinh têr”.

Đảng tsưr ziv huv pêx xênhv siêz, đros chính quyền thiêz pox nhuôs ntơưv qơư li têx paz, chính quyênv tiv phaz thiêz pêx xênhv li têx sir jos, txos nhiv no, pox nhuôs jêx jok Lọng Mương tưz chos tâu xar muôx 10 ha tâux nxư chiê muôx jâuz tâux nox trâu chor tsiêx cxu zuôr xar 500 tuk, phênhv ntâu zos nhux tưv, buô, yil…Ntâu ziv chuôz zis tưz hla đhâu cêr pluôs txix tu zus chor tsiêx cxu. Zơưv Lò Văn Mấng, iz hâur chor chuôz zis tu zus nhux đas ntâu tiv zix ntơưv jok Lọng Mương puz pâuz:

“Đrâuv muk zok txiêr jâuz hâur har jôngr lok trâu nhux tưv nox, mak chuôz zis tsênhv chos nzir jâuz tâux chiê uô zav nox trâu nhux tưv. Chêix ntux no mak thêir vor têx tsêr guôx cov chuô tsik yâu, chêix ntux sor muôz têx tax thêir vor yêv muk, tsêr guôx tsuv tâu uô vêv xênhz cov hur si, cux xưk li cxax yuôx phax moz tsik so trâu chor tsiêx cxu. Qir tsiêx cxu mak zuôv trâu chor jâuz tâux, ntông nox txir, poz cưk. Zus nhux đas muôx liv đuô pir li chos poz cưk, chos kok ntông thâuv ntêx no”.

Ndêiv qơư nhoz kuz chiê uô tsêr mêir đêx tênhv Sơn La, lok nhoz ntơưv jok yiêz Lọng Mương tưz 10 ntâu shông, txos nhiv no, 85 ziv chuôz zis luz nênhx, đros muôx 390 ntâu lênhx tsôngv box Thái nhoz ntơưv no tưz muôx ntâu kror hlôngr yiêz, phênhv sâu xav luz đraz tâu muôx 26 triệu lênhx nênhs iz shông; tas nro jok tsuôk yuôr muôx 7 ziv chuôz zis pluôs; ngaz tuk tâu tuôr truôx, jêx jok ntâu phongx cxưx jông tưz tâu tuôr tsês thiêz phuôx huiz. Zơưv Mè Văn Đay, tsưr jok Lọng Mương hêik:

“Zuôr txos no thâuv txos chêix uô kôngz, pêz zuôr hêik pox nhuôs uô cov huv chêix chiv. Têx kror tưs uô tsik tâu tâu mak sir jos nriêr pâuz qir tiv, cơưv shâuv têx tsưr ziv uô jông, muôx chêx cur mak zuôr tror sik paz chiê sik đros huôv star kinh têr ziv chuôz zis”.

Txos tsiêz ntux yiêz lok, xưk li cxiê shông, Ban sêiz car jêx jok cux tsưr tsix cơưv jêx jok, xêir tsov chiê paz trâu chor chuôz zis txov nhêv cov cxuô chuôz zis puôr lênhx muôx tsiêz nox. Đuô li, chor đôiv vênhx nghệ cux bax têx jax đhiê pax vuôs xòe, têx zav uô si cxôngx nzor xưk li lêiv poz, sik lâuz pak…chiê pox nhuôs tok tsiêz lov jêv sâuv qơư nhoz yiêz, sor so, uô truôx jông đuô cêr sik côngv siêz. Lơưr zơưv Hoàng Văn Học, Phưv chủ tịch UBND xar Mường Giôn puz pâuz:

“No cux zos jok pêz pêz xêir uô siv xuz thơưx ciês chiê têx jêx jok txơưr đuô cơưv shâuv uô trơưk chiê huôv tsar tu zus tsiêx cxu. Tiv zix zos tu zus nhux tưv, tsuv zus cơưv hâur tsêr guôx, uô huôv tsar kinh têr đros tsưr ziv lok tênhv qơư hâur cxiv tsa jêx jok yiêz. Zuôr txos no, pêz zuôr kriz uô tsênhv njiêz no txos tas nro 19 jêx jok hâur tas nro xar”.

Ntux yiêz sâuv qơư nhoz yiêz Lọng Mương, hâur chor tsêr lơưx vor vuôk liêz plôngs lox đar, pox nhuôs sơưr đơưk tsênhv sik đros cxiv tsa jêx jok cov ziv hnuz ziv truôx tuk, sir jos chiê zos yênhx kror qơư huôv tsar hênhr ntơưv têx jêx jok qơư nhoz yiêz no./.

(Tòng Anh-Lik Thox cxêik nhênhv)

Iz cxiê tsưr ziv bax tsês chiê têx jâuz tâux, krâur trâu tsiêx nox hâur cheix ntux no

1.Vâuv kâuz têx jâuz tâux.

Vâuv kâuz zos tsưr ziv tsês chiê, bax têx jâuz tâux trâu tsiêx nox hâur  iz ntu ntêr.

-Têx jâuz tâux njuôz: 100 cir têx tâux chos lok sik tâux nưk tuôx nưk, car, blôngx poz cưk đhâu ntêik sâu tas, têx tâuv cuôz xênhz, njik blôngx vơưk kok ntông....

Hmôngr poz cưk lok sik têx hmôngr krâur 1/2-3 cir (tsi tuôx pưv, tsi nông....)

Njêr nox 0,5 cir.

-Bax khơưz têx kror, hnaz vâuv têx jâuz tâux thiêz têx chuôz zênhx uz no zuôr trâul txos.

Cux seiz yênhx thax tsav, yênhx chuôz zis ntơưv qơư mak muôx têx zôngv têx kror cxiv puôz xi măng lok sik kror ar khơưz lok sik hnaz chiê vâuv.

Kror vâuv têx jâuz tâux: Xeir têx qơư kruôr, siêz, tsi tênhr đêx, zôngx ziv mul lok thiêz nhoz jê qơư khi têx tsiêx. Kror vâuv têx jâuz tâux muôx têx khơưz uô khênhx, lok sik xưv phaz xưv mênhv.... Luz kror khơưz cux seiz muôx pê tsơưs tuk tsiêx thiêz iz tuk tsiêx nox bâuv li chas jâuz hâur iz hnuz. Taz sik, tsuv khơưz uô têx kror muôx têx lox đar ntiv, vâuv tâuk 300-400 cir jâuz tâux. Chênhr zos li co, khơưz uô iz luz kror vâuv cov txâuk têx jâuz tâux trâu tsiêx nox hâur 15-20 hnuz.

Têx chuôz zênhx zuôr trâul txos: Zôngv meir tsuôr jâuz tâux chiê tsuôr. Ntâuz tax, hnaz trâu jâuz, hnaz tax, vuôk...chiê vor thêir luz kror vâuv jâuz tâux co.

-Tsưr ziv vâuv:

Têx jâuz tâux lêis tâu lok, muôz tsuôr uô têx zưz zar ntêr xar muôx 2 zak têl, đhâu ntơư gra muk jiêz yar ntux cov mêx njik njưs tuôs (lok sik muôz jiêz uô ntêx thâuv tsi tâu tâu tsuôr). Thâuv têx jâuz tâux nông txix 65-70% mak txơưv jông chiê vâuv. Chiê taz por têx jâuz tâux thiêz hmôngr krâur, njêr tor tâu siz shơưk uô cê, tsuv muôz têx njêr đo tor shơư cov cxuô trâu chor hmôngr poz cưk, đhâu ntơư li gra đo shơư trâu chor tâux.

Hnaz vâuv:  Têx jâuz tâux đhâu thâuv tưz đo tor siz shơưk tâu, muôz tso trâu hâur hnaz vâuv ziv sei mak ziv jông, muôz tso iz cxênhx tuôz xar iz đok, niêk cov chênhr trâu. Tsưv ziv thâuv niêk mal niêk cov cxuô, iz ndis têx ntus thiêz câuv, đhâu co tror muôz iz cxênhx jâuz trâu tax thâuv tưs pur hnaz mak mav muôz hluô lok khi, jơưv kho trâu; đhâu uô tas li no sđ ndo njôngr sâu mênhx luz hnuz nhôngs vâuv, gra lok tsês trâu têx qơư kruôr, lax nziês, tsi chiê nak, caz uz no tho nox uô hiêv, ntuôs têx hnaz, zos tsi li mak chor jâuz tâux hâur hnaz zuôr trâus tuôx pưv, tsi jông tas.

Kror vâuv: Vêv xênhz, qêz suô hur si têx luz kror vâuv jâuz tâux uô ntêx thâuv zuôr gra têx jâuz tâux muk vâuv. Muôz kuôr blêx kruôr lok puô hur si, têx ntus mak muôz ntâuz tax, hnaz tax lok thêir cov ntov jông. Gra têx jâuz tâux lok vâuv cux uô xưk iz zav li muôz vâuv hâur hnaz, thâuv tưs pur kror mak sđ muôz iz cxênhx kuôr blêx lok vor saz sâuv tox trâu thiêz muôz têx ntâuz tax, hnaz tax vor thêir cov ntov, tsi chiê điv pa thiêz ntuz nas.

-Tsưr ziv sir zôngv: Đhâu vâuv tâu iz luz hlik muôx têx jông muôz trâu tsiêx nox. Hnuz xuz thơưx tsuv muôz tsơưs mê njik trâu tsiêx nox, đhâu co mav iz hnuz muôz ntâu jux juk thiêz txos hnuz tiv 3-4 li muôz trâu nox txâuk. Nhux, tưv 7-12 cir iz tus iz hnuz; têx nhuôv nhux nhuôv tưv 4-7 cir iz tus iz hnuz. Iz chas co muôz trâu nox nzir têx jâuz tâux nhôngk thiêz kuôr blêx./.

(Thanh Thủy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)