Mộc Châu, Sơn La: Heik tsôngv box sđ uô jông seiz thâuv sir zôngv têx đêx

Xav txix thâuv muôx txuz kâus tưx chôngz lênhx nênhs uô zuôr xar 80 lênhx hâur jok Suối Khoang, xã Tân Hợp, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La tsuv chox muk chơưv kho trâu tsêr kho moz txos nhiv no, phênhv ntâu têx lênhx nênhs trâul kâus tưx tưz chơưv kho tâu jông, tơưv tsêr kho moz, yuôr iz cxiê lênhx tsênhv tror nhoz kho moz thiêz qênhz shuôs đal jos trâu tsêr kho moz. Taz sik, tsôngv box nhoz co nhiv no tsênhv cxơưx lok sâuv sir zôngv têx yuôx tuô đrox, yuôx por vêv đrox tsuôs, zos qir tiv uô tsi jông txos lơưr luz nênhx nox nhoz hâur niêx hnuz. Bác sỹ Phạm Hồng Sơn, Phưv Giám đốc tsêr kho moz Đa khoa Thảo Nguyên, Mộc Châu heik:

“Têx nênhs moz tuôx nhoz no chơưv kho moz puôr lênhx pov muôx têx li: Moz plaz, xar ntuôr, gênhs. Txos nhiv no mak lơưr cux nhoz khênhr mê njik, phênhv ntâu tưz tơưv tsêr kho moz, pêz tsênhv tso iz cxiê lênhx tror nhoz kho moz thiêz sox seiz sêz li chas. Pêz tror hu trâu têx lênhx nênhs moz tưz tơưv tsêr kho moz ntơư muk tsêr seiz pok pov li chas thiêz pêz tror muôx tsưr ziv chơưv kho”.

Ntơưv jok Suối Khoang, qơư muôx txuz kâus tưx, tas nro têx ziv chuôz zis tsôngv box zôngv uô cê iz luz hâur đêx co, tưz tâu tsaz yênhx đêx hur tox siêz yưv pênhr cxiv uô rơưr lok zos bể trâu đêx ciês pêv hâur đêx thiêz muôx car đêx tok lol trâu têx chuôz zis tsôngv box têx qơư trâu đêx. Txix ntâu shông lok no, luz hâur đêx heik co tưz tsi pov muôx li chas yưv siv. Taz sik, ntu thâuv muôx txuz kâus tưx hêik sâuv mak iz ndis thax tsav hâur đêx ntơư lok six kiêk nênhs thiêz pêv têx liêx têz muôx ntâu hnar yuôx tsuôs tuô, lov caz, yuôx por vêv đrox tsuôs, no zos têx yuôx tưz tâu tsôngv box zôngv chiê tsuôs tuô đrox, tuôx têx caz uz no tho nox kôngz. Thâuv đoanx qênhz yuôx qir uô hâux lưv qênhz njuôk shuôs têx đêx ntơưv hâur đêx heik co thiêz tsôngv box têx qơư trâu đêx mak grul ntơưv luz hâur đêx co lok puôr lênhx pov phênhv ntâu chor đêx no muôx yuôx tsuôs đrox shơư têx đêx. Ntâu lênhx tsôngv box nhoz jê hâur đêx heik pâuz, co zos six hơưv tsênhv lêix uô têz chiê bax chos poz cưk, blêx viv li tsi so pov muôx lênhx  nênhs tuôx tsuôs yuôx tuô đrox, muôx têx no zos qir tiv chênhr uô trâu hâur đêx kiêk nênhs vuôz tsuôz, uô muôx txuz kâus tưx heik li sâuv. Zơưv Zax A Phành, phưv tsar jok Suối Khoang, xã Tân Hợp, huyện Mộc Châu, cux zos iz hâur zuôr xar 80 lênhx trâul kâus tưx hâur jok heik:

“Kuôk no iz hnuz uô ntêx, lênhx nhuôv muk chê tâu iz cak đêx 20 lir lok, pov chor đêx njuôz njuôz, li ntơư iz cxiê lênhx lơưr tiêk zos đêx, kênh lênhx mak lơưr tiêk zos trox yêz. Cur chuôz zis tiêk co zos đêx, nhiv kruôr muk chê lok, txơưv muôz cak đêx ntơư uô jâuz mor nox tas, thiêx pâuz co zos đêx muôx yuôx tuô đrox”.

Zav yuôx tuô đrox muôx Paraquat tưz trâus txưr, tsi puz sir zôngv ntơưv VN, lar heik zos uô ruôr hiêv txos lênhx nênhs li đas jos, xav kror đruôz đraz tsuôk iz kro mê mê xưz cux muôx têx uô tuôs nênhs. Zav yuôx no muk tâu lok six sei trâu hâur têx siêz njưk thiêz uô tsi jông txos njưk, zos lênhx nênhs nox thiêz hâuk tâu zav yuôx co zuôr uô tsi tâuk pa, uô ruôr hiêv, tsi jông txos têx siêz njưk. Zos trâul kâus lox mak zuôr uô tuôl nênhs sei. Têx nhiêx txiêx yưx trâu kho moz tiv kâus zav yuôx heik sâuv, hur si lok sâuv liv têx nyar thiêz sir zôngv yuôx kho moz muôx têx tas txix 50-100 tsov đeiv, taz sik cux tsi tâu nhav tiêk zuôr chơưv kho tâu jông. Bác sỹ chuyên khoa I, Nguyễn Văn Sỹ, Giám đốc tsêr kho moz Đa khoa Thảo Nguyên, Mộc Châu heik:

“Đros thiêz pêz zos lênhx nênhs car uô đreiv têx hâux lưv chơưv kho moz trâu lênhx nênhs moz mak pêz heik trâu sđ pâuz, jông đuô hur si zos pêz sđ tsi cxoz zôngv, lar heik zos đhâu thâuv zôngv tas têx yuôx tsuôs tuô đrox mak sâu hur si lok tso trâu iz kro chiê hlơưr por tsês trơưk cui tinhv”.

Riêz nênhs zos li heik ntơư, taz sik têx yuôx tuô đrox Paraquat cux tsênhv tâu tsôngv box, lar heik zos têx tsôngv box nhoz tox siêz đêz đrôngs sir zôngv chuôs tsi tsik trơưl chei, cui tinhv. Tsôngv box sđ tsuv gra siêz txux chi tsưr ziv jênhv pâuz chiê por hưv zuk tiz nênhs cux li côngv thôngx sđ, txar jav tsi chiê muôx yưv têx tsi jông./.

(Hoàng Long-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Phênhv nriêr pâuz lok chei têz qơưs

          Chei siz zuôr thiêz cxiv tsa chuôz zis shông 2014 tưz tâu Côx hôiv têz qơưk Việt Nam khóa 13, jiês khiêz phêv tiv 7 thôngz đhâu lok hnuz 19/6/2014, muôx 9 yôngx, 133 grê thiêz muôx txux zôngv cxôngx hnuz xiêz 1/1/2015.

          Đros têx hlôngr yiêz, cxaz nzir coaz tsôngv, huv đros thiêz tsênhv tsênhz luz nênhx KTXH Việt Nam, Chei no cux huv đros luz nênhx thiêz siz zuôr thiêz cxiv tsa chuôz zis hâur qênhx shênhx yiêz; taz por uô jông đuô qênhx lênhx nênhs hâur vênhv thix siz zuôr thiêz chuôz zis; pox niêv, txir nênhx vax huôv siz luôs; sâu jênhv thiêz phuôx huiz cxuô mênhx cxưx Việt Nam li têx tsiv grê vênhx huôv, phongz cxưx, cêr uô nênhx jông. Tsênhz mênhx li đrav kaz:

          1. Chuôz ndê txir nênhx thiêz pox niêv li hov hnuz nhôngs tâu siz zuôr uô txix gơưv:

          Lơưr cui tênhv hâur Chei siz zuôr thiêz cxiv tsa chuôz zis shông 2000 ;txir nênhx cxôngx 20 shông tror sâu, pox niêv cxôngx 18 shông tâu siz zuôr uô txix gơưv. Lơưr cui tênhv no mak txir nênhx tưz txưv 20 shông, pox niêv txưv 18 shông thiêx tâu siz zuôr zos đrêiv cui tênhv. Taz sik đros cui tênhv yiêz lơưr Chei siz zuôr, cxiv tsa  chuôz zis shông 2014 mak txir nênhx thiêz pox niêv li hov hnuz nhôngs siz zuôr uô txix gơưv tâu hlôngr yiêz xav thâuv txir nênhx cxôngx txưv 20 shông tror sâu; pox niêv txưv 18 shông thiêx tâu siz zuôr uô txix gơưv.

          2. Tsi côngz jênhv txir nênhx zuôr txir nênhx, pox niêv zuôr pox niêv:

          Chei siz zuôr, cxiv tsa chuôz zis 2014 tso tsês cui tênhv “txưr txir nênhx zuôr txir nênhx, pox niêv zuôr pox niêv” taz sik cui tênhv tsênhz mênhx “tsi côngz jênhv txir nênhx zuôr txir nênhx, pox niêv zuôr pox niêv trơưk li ntu 2-grê 8”.

          3. Tso chei paz xênhz zus mê nhuôs:

          Paz xênhz zus mê nhuôs zos iz kro jông: Zos iz lênhx pox niêv txưv zênhv tsi zos muôv muôs tul tsi mak paz gơưv niêv txir tsi muôx pênhr xưv xênhz zus tâu mê nhuôs mak tsuv zôngv kỹ thuật paz muôz gơưv niêv txir co chor jâuk kê chox lok tso trâu đuô tus pox niêv co kror qơư xênhz zus mê nhuôv chiê paz xênhz zus mê nhuôv trâu zuk oz niêv txir.

          Luôs hâux lưv paz xênhz zus mê nhuôs tâu cui tênhv ntơưv Grê 95 Chei no:

          - Hâux lưv paz xênhz zus mê nhuôs zos iz kro  jông thiêz tsuv tâu oz tos jông siêz, uô ntâuz ntơưr cov tsênhz mênhx.

          - Gơưv niêv txir muôx qênhx heik lênhx pox niêv txơưr đuô chiê paz xênhz zus mê nhuôs thâuv muôx txâuk têx ntâuz ntơưr li no: Muôx tsưr tsix y tế xav jênhv lok lênhx pox niêv co tsi muôx pênhr xưv xênhz zus tâu mê nhuôs; niêv txir tsi muôx mê nhuôs; tưz tâu heik kriê lok y tế, chêi têz qơưs.

          - Lênhx nênhs tâu heik paz xênhz zus mê nhuôs tsuv muôx têx li đrav kaz: Zos 2 niêv txir li lênhx nênhs cxênhz jê paz xênhz zus mê nhuôs; tưz muôx jiês xênhz zus mê nhuôs thiêz tsuôk tâu paz xênhz zus mê nhuôs 1 jiês; nhoz hov hnuz nhôngs huv đros thiêz muôx tsưr tsix y tế xav jênhv lok pênhr xưv paz xênhz zus tâu mê nhuôs; zos lênhx pox niêv paz xênhz zus mê nhuôs muôx txir mak tsuv tâu tul txir thôngx ziv cxôngx ntâuz ntơưr; tưz tâu heik kriê lok y tế, chei têz qơưs.

          - Hâux lưv paz xênhz zus mê nhuôs viv cêr jông siêz, tsi uô cxâuv chei têz qơưs cui tênhv lok paz xênhz zus mê nhuôs.

          * Li ntơư, vênhv thix paz xênhz zus mê nhuôs viv cêr jông siêz zos Chei siz zuôr, cxiv tsa chuôz zis shông 2014 li cui tênhv yiêz, đros cui tênhv no tưz heik tơưv tâu qênhx shênhx nhiv no thiêz tuôv zênhv qênhx shênhx huôv tsar têx cêr coaz siv hâur siz zuôr uô txix gơưv thiêz cxiv tsa chuôz zis./.

( Tuyết Lan-Txâur Vax cxeik nhênhv)