Tsi tâu tso plis tso tâu tâu muk zuôr txir, zuôr pox niêv

Hêir nênhs Gia rai lơưr chox chei trơưk li chuôz xênhv. Lơưr cêr chei, đaz kruôs, têx lênhx nênhs zos niêv iz chuôz xênhv mak tâu phâuk, tso đros uô cê trâu hâur iz luz xaz. Zơưv Ksor Nang, nhoz jok Pôn toong se, huyện I A Pa, Gia Lai heik pâuz, thâuv tưs luz kror nza co pur, lơưr thiêx uô ntênhs tso chor nênhs tuôl co plis.

“Hâur luz xaz, lơưr zuôr muôz tuk tuôs uô ntêx tso trâu hâur kaz, mav jux juk tso chor tuôs tov kaz yông trâu sâuv tox, iz tuk yôngx iz tuk li ntơư. Lênhx tuôs uô ntêx mak tso li co, tso siz yôngx trâu iz luz xaz. Tuk tov kaz tuôs, lơưr muôz iz đeiv lêr puô trâu sâuv tuk tuôs uô ntêx,mav li muôz tuk tuôs tov kaz tso trâu siz yôngx li ntơư tax thâuv tưs pur luz kror nza, lơưr mav tso plis”.

Ntênhs tso plis ntơư zos xa chor nênhs tuôs njux đuôz njux plis muk chuôs pox côngz zơưv côngz, muk thơưx thiêz lơưv zar tov ntêx. Tsuôk đhâu thâuv tưz tso plis tas, lênhx nênhs tuôl thiêx tâu muk chuôs pos zơưs, pox côngz zơưv côngz. Viv trơưk li nênhs Gia Rai, mak lênhx tiz nênhs muôx njux plis. Thâuv tuôs lơưv njux plis cux muk uô đaz nzôngs. Chênhr viv li, hâur niêx hnuz, têx nênhs tuôl li chor nênhs hâur tsêr tsuv xa jâuz mor muk tov nza trâu nox, qêz suô hur si luz tsêr uô xor thêir nza, trâur tơưk trâu đaz ntê. Têx jâuz mor uz no zuôr tâu muôz tso đhâu iz luz kror tos trax shôngz muk trâu hâur xaz tuk tuôs nox. Lơưr heik, ntơư zos zus njux plis.  Lưu Hùng, kuz phưv giám đốc  qơư por hưv tsês chiê cxuô heir nênhs VN lok zos qơư bảo tàng Mênhx cxưx VN têx txux chi vênhx huôv jông heik:

“Pêk tsơưs shông cux li ntơư, zos tsi tâu tso plis, niêx hnuz, tuk đrâul njuôs, pox njuôv, chuôz zis muôx nênhs tuôl co ho gra têx jâuz mor muk trâu tuk tuôs ntơư njux plis nox, muk qêz suô, muk trâur tơưk trâu ntê. Gra têx jâuz mor muk tso đhâu iz za tos trax shôngz trâu hâur xaz tuk tuôs njux plis nox, lơưr tiêk no zos zus njux plis. Tsênhz đuô, têx li heik no zos tuk nênhs tuôl thiêz chuôz zis, nưk txix gơưv tsênhv uô nênhx nhoz ntơư cux tsênhv six nhoz đreiv uô cê tsi tâu tâu ndêiv. No tưz tsi tâu heik txos, tsôngv cưr tix nênhx tsa sđ hâur jok, thâuv tưs txos hmo hli đra siz zâuv muk trâu thax qơư nza ntơư, nhoz lov jêv ntưk iz ndis chiê hâuk chơưr, thav pêv thiêz tror ndo txos lênhx nênhs tưz tâu tas siv nênhx co li têx côngz, txiêx njis. Thiêz côngv thôngx sđ muôx cêr thôngx siêz, ziv hnuz ziv siz hluz siz paz thôngz đhâu têx jiês xênhz huôx li ntơư thiêz chor nênhs tuôl lok lơưr cux muôx cêr thôngx siêz li co thâuv hâur ntu tsi tâu tso lơưr plis”.

  Trơưk li TS Lưu Hùng, zos tsi tâu tso plis mak tul nênhs tuôl ntơư pox niêv, lok sik tul txir tsênhv uô nênhx nhoz tsi tâu muk zuôr đuô iz tuv txir lok sik pox niêv tov ntêx.

“Muôx têx 2-3-4 shông, muôx kênh thâuv 10 tơưv shông, 20 shông lơưr thiêx tsưr tsix tso tâu plis. Iz kro lar heik ntơưv nênhs Ja Rai zos thâuv tưs tưz tso plis tas thiêx tas hâux lưv. Tsi tâu tso plis mak tul pox niêv lok sik tul txir muôx txir, muôx pox niêv tuôs ntơư tsênhv tsi tâu chêik zuk txix gơưv, tsi tâu muk zuôr đuô lưv tuk txir, pox niêv. Zos tsi tâu tso plis mal zuk cux tsênhv zos tuk nênhs tuôl ntơư txix gơưv, tsi tâu tso plis tsi tâu tso chei muk zuôr đuô lưv tuk”.

Taz sik, cux muôx iz chei ntơư zos, têx tuk luôs xar muk uô đuô iz tov nênhx mak tsi tâu tso tuk tuôs ntơư plis, lơưr cux uô iz trôngx jâuz mor thor tuk tuôs co tso chei trâu lơưr muk uô đuô luz nênhx yiêz tov ntêx.

“Nhiv no, muôx kênh  lênhx xar muk zuôr txir, zuôr pox niêv nzor thâuv tsi tâu tâu tso tuk nênhs tuôl ntơư plis, mak lơưr tso chei trâu tuk txir, tuk pox niêv tsênhv uô nênhx nhoz co tuô iz tu keiz lok sil ok thor tuk tuôs ; tiv 2 cux zos thor têx cưr tix nênhx tsa, têx đros zuk iz chuôz xênhv tso chei trâu zuk muk uô đuô lưv tov nênhx. Ntơư xưk li iz kro thor chei uô ntêx”.

Uô ntênhs tso plis, tsôngv box sđ hâur jok hnuz ntơư puôr lênhx nhoz tsêr chiê tuôx đros chuôz zis co uô têx nuv uz no. Lênhx nênhs tuôx đros tso plis mak lơưr gra chơưr, gra buô, gra keiz  lok sik kê tuôx paz. Tuôx tso plis tsi tiêk zos tuôx nox hâuk, mak tsênhv tuôx đros côngv cêr lov jêv li: Heik gâux, đhiê pax vuôs chiê xa tuk tuôs njux plis muk chuôs pox côngz zơưv côngz, muk thơưx thiêz. Tuk pox niêv lok sik tul txir muôx txir muôx pox niêv tuôs ntơư tsuv tâu jâuv ntơưv iz saz nza kuôx nhiêr jâuv cơưk xa lênhx nênhs tuôl muk thơưx thiêz, muk nriêr đuô txix gơưv. Thâuv uô kaz ntênhs tso plis co, sđ chox tuk pox niêv lok sik tul txir muôx txir thiêz pox niêv tuôs ntơư muk trâu tov ntus đêx chiê ntor đêx zưs. Đhâu co, tuk pox njuôs, zơưs njuôs ntơư mav hlôngr trik yo thiêz lok đros tsôngv cưr tix nênhx sđ nox grêix, hâuk chơưr. No zos iz chei nzuôr, suô hur si têx tsi jông por tsês, suôx câuv iz ntu nênhx tsi nto njik, chiê qir uô đuô luz nênhx yiêz. Txix jiês no muk, chuôz zis muôx lênhx nênhs tuôl co li tas hâux lưv.

“Hâur ntênhs tso plis xưk li tsôngv box sđ hâur jok iz hnuz hội lox, muôx yênhx puô lênhx nênhs tuôx đros dự. Muôx kênh jâuv muôx txos yênhx cxênhz lênhx nênhs, zos lênhx tuôs co thâuv uô nênhx nhoz muôx côngz to bê hâur côngv thôngx. Têx lênhx tuôx pov plis lok six chôngz, đros thiêz suôz đruôl tôngx, cxênhz tôngx đror, đhiê pax vuôs lov jêv ntưk mul lok iz ndis qơư nza, hnuz no đhâu hnuz tov thiêz hâur têx hnuz tsưr tsix tso plis mak lov jêv xưk gâuk li têx hnuz ntênhs hội. Muôx zav nox kaz, muôx nthuôr uô cêr lov jêv, muôx hnar tsôngk trik yo yiêz.... Muôx têx hâur hnuz no muôx hur tiz si nênhs Ja Rai têx txux chi vênhx huôv jông”.

          Taz sik, zơưv Ksor Nang heik pâuz, nhiv no mak nênhs Ja Rai tưz tso tsês tal têx txux chi cêr nênhx vênhx huôv heik sâuv.

“Nhiv no tưz tsi thôngx li zar thâuv ntêx, tuôs nhiêk tso nhiêk iz kro  xưz, tsi muôz phâuk tso uô cê lơưv. Chênhr viv li, tsêr xor thêir nza nhiv no lơưr cxiv puôz hur si. Lơưr cux uô trơưk nênhs Choz Tsiz, muôz poz jêz, muôz vuôk luôx cxiv uô. Chuôz zis tưs bluô nux mak cxiv uô lox thiêz jông, chuôz zis tưl pluôs, lơưr cux uô mê”./.

 (Lâm Thanh VOV4-Riê Lâux cxeik, nhênhv)