Luz tsêr shux xênhz nhoz niêv txir zus mor paz trâu chor shux xênhz nhoz tox siêz Sơn La sor đuô hâur chêix ntux no

Thâuv suôz đror hêik pâuz suôv câuv six hơưv cơưv ntơưr zar têis cik sơưr nzor, 110 ntâu lênhx shux xênhz nhoz hâur tsêr cơưv niêv txir zus mor Tsêr cơưv Cxênhx iz Phiêng Pằn, tỉnh Sơn La ho shir phaz, sêi đrơưv muk trâu qơư uô jâuz mor nor hâur tsêr cơưv ntơưr. Chor têik jâuz mor sor so, muôx jâuz, grêix njêl… tưz paz uô trâu sơưr đơưk luz plaz tsâu đuô, paz muôx đas jos jông, paz trâu chor shux xênhz nhoz thax tsav txov nhêv tiv zix no sir jos tuôx cơưv ntơưr đuô. Lầu A Phi, shux xênhz hâur tsêr cơưv hêik pâuz:

“Pêz lok six shir phaz thâuv tâu nox nhoz hâur tsêr cơưv ntơưr, yênhx hnuz puôr lênhx tâu nox tsâu plaz. Cur nhiêv tiv zix zos chor grêix kêiz, grêix njil nthênh thiêz tâu hâuk cuô mik… Nhoz hâur tsêr cơưv niêv txir zus mor pêz tsênhv tâu uô si đros chor fôngx zưs, cơưv ntơưr thiêz xênhz huôx lok six lov jêv”.

Tsuôk xar muôx 12 cxênhz đêiv iz pluôs nox, chor shux xênhz nhoz ntơưv no li chor zav nox muôx 2 zav nox chênhr đros cuô jâuz, jâuz, tâuv, cxix cxuô tsơưr pưr. Đrâuv tsưr tsix qơư uô jâuz mor nox tsêx trung ntơưv tsêr cơưv chênhr, chor cưk kriê ntơưr tsênhv uô nzir mor txix lok six nzor thiêz gra muk txos chor tsêr cơưv đêx tsênhv qơư nhoz têx jêx jok trâu chor shux xênhz nox.

Tiv zix, hâur têx hnuz muôx chuô txiêk, tưz tsik zos muôx chor jâuz mor sor, muôx nzir đêx sor chiê hâuk thiêz vêv xênhz tiz nênhx, qơư uô jâuz mor thiêz qơư nhoz so su hâur tsêr cơưv ntơưr cux tâu thêir têx tax cov ntov nti, thêir chiê paz trâu chor shux xênhz muôx đas jos jông. Cưk kriê ntơưr Cà Văn Hưng, Hiệu trưởng tsêr cơưv Cxênhx iz Phiêng Pằn, xar Phiêng Pằn, tỉnh Sơn La puz pâuz:

“Chor cưk kriê ntơưr thiêz shux xênhz niêv txir tưz đros qênhz yuôx, kho đuô qơư nox, nhoz chiê muôx tâu tênhv qơư xênhz huôx hur jông, ngaz tuk, sor so trâu chor shux xênhz. Đros pluôs nox muôx txâuk tsơưr pưr, muôx ntâu zav nox sik txơưr, chor shux xênhz tsênhv tâu cxaz chuôz tu chor vax jâuz ntơưv tsêr cơưv chiê cê paz muôx ntâu zav nox, cê paz sưv đros uô lox tôngv paz trâu chor shux xênhz pâuz cxênhx txuôs thiêz nhiêv uô lox tôngv đuô”.

Chor jiês chuô txiêk thâuv hâur chêix lok txos ntơưv tox siêz Co Mạ cux tưz uô trâu jêx tưv grêk kik, ntux no, muôx têx hnuz tsêr cơưv ntơưr muôx huôz tsâuk nti… Chor shux xênhz hâur tsêr cơưv Phôv thôngz Mênhx cxưx Niêv txir zus mor Cxênhx oz Co Mạ mak puôr lênhx tuôx cơưv đêz tsêr, xênhz huôx uô cê ntơưv tsêr nhoz niêv txir zus mor thiêz chor tsêr trọ iz ndis tsêr cơưv, viv li, chor cưk kriê ntơưr tsik so tsês six hơưv txoz cxơưx, paz trâu chor shux xênhz cov muôx jông đas jos chiê cơưv ntơưr.

Liên Xênhv Zax, shux xênhz lớp 9B, Tsêr cơưv Phôv thôngz Mênhx cxưx Niêv txir zus mor Cxênhx oz Co Mạ hêik pâuz:

“Thâuv muôx ntux no mak pêz puôr lênhx tâu chor cưk kriê ntơưr hêik pâuz uô ntêx, chiê bax trik yo sor, nox hâuk lok cux tâu nox têx jâuz mor sor. Cưk kriê ntơưr tsênhv muk thor nzir têx trik yo sor, pav sor trâu pêz hâur chêix ntux no, pazcov  pêz muôx đas jos jông chiê cơưv ntơưr”.

Ntơưv thax tsav tox siêz, ntus đriv, đros phênhv ntâu zos têx tuz nhuôs tsôngv box mênhx cxưx tsơưs nênhs, zos chuôz zis pluôs, luz nênhx txov nhêv li Sơn La, chor tsêr nhoz niêv txir zus mor tưz paz trâu chor shux xênhz muôx tâu qơư xênhz huôx jông đuô; txo grêk tsơưs chor chuôz zis tsuv muk uô nox đêz lok sik khưr uô liêx têz li têx phiv liv lok kinh têr thiêz txoz cxơưx trâu chor nhuôv; chor shux xênhz so tsik tuôx cơưv ntơưr cux tâu txo grêk tsơưs ntâu…

Cưk kriê ntơưr Trần Thị Nga, Hiệu trưởng Tsêr cơưv Phôv thôngz Mênhx cxưx Niêv txir zis mor Cxênhx iz thiêz Cxênhx oz Nà Ớt, tỉnh Sơn La puz pâuz:

“Txix thâuv hâur shôngk shông chor shux xênhz tuôx cơưv ntơưr tâu chor cưik kriê txo cxơưx tu zus, chor nhuôv muôx jông đas jos thiêz shir phaz thâuv tâu nox nhoz hâur tsêr cơưv. Pêz pov côngz xưv tsưr tsix trâu chor shux xênhz nhoz hâur tsêr cơưv thiêz nox hâur tsêr cơưv tâu uô lok six jông, tưz muôx tâu chor pluôs nox txâuk tsơưr lươngv, txâuk zav nox, txâuk tsơưr pưr trâu chor shux xênhz…”.

Nhiv no, 75 tsêr cơưv phôv thông thiêz 46 tsêr cơưv nhuôv zâu tâu tsưr tsix nhoz hâur tsêr cơưv niêv txir zus mor, uô jâuz mor nox tsêx trung sâuv thax tsav tỉnh Sơn La tưz paz tâu jông trâu 70 cxênhz ntâu shux xênhz zos têx tuz nhuôs tsôngv box mênhx cxưx tsơưs nênhs li hâux lưv cơưv ntơưr, xênhz huôx. Iz hâur têx kror uô tâu jông zos chor shux xênhz so tsik tuôx cơưv ntơưr grêk tsơưs txix 4,24% shông cơưv 2020-2021 txos yuôr 3% txos tas shông cơưv 2023-2024; chox chor shux xênhz tsik tâu muôx 5 shông tuôx cơưv ntơưr xar muôx 99%, chox chor nhuôv muôx 6 shông tuôx cơưv lớp 1 tâu muôx 99,91%; chor nhuôv tsik txâuk tsơưr pưr shưz hnhar tsik txâuk cir tsuôk yuôr xar muôx 3%... Chor shux xênhz li hâux lưv cơưv ntơưr cux jông đuô, jux juk uô trâu hâux lưv cơưv ntơưr siz bâus đuô nhoz cxuô thax tsav, paz gra siêz đuô tsơưr lươngv zoz zux nhoz thax tsav txov nhêv ntơưv tox siêz Tây Bắc./.

Lê Hạnh-Lik Thox cxêik nhênhv

Têx tsưr ziv txu grês têx zav moz nội tiết thiêz moz cik txos luz chêr muôx tsi txâuk i-ốt

          1/ Tuyến nội tiết muôx pưs txux coaz tsôngv, uô muôx têx hormone paz trâu luz chêr...

          Thâuv hormone ndê siêz lok sik grês kis mak lênhx nênhs co zuôr zôngx ziv trâus têx zav mox cik txos nội tiết li tso jis thax, moz poz ka....zos tsi zênhx max tâu kho moz mak uô hiêv txos lênhx nênhs txox siê.

          2/ Qir tiv uô njiz trâus têx zav moz cik txos nội tiết: Muôx 2 qir tiv tsênhv:

          Iz tuyến nội tiết tưs hâur chêr uô trâu hormone muôx ntâu lok sik tsơưs, tsi huv đros.

          Têx trưx phax, têx poz huôv lox

          3/ Têx tsưr ziv txu grês moz nội tiết thiêz moz cik txos luz chêr muôx tsi txâuk i-ốt.

          1. Cxaz nzir i-ốt trơưk tsưr ziv

          Sir zôngv njêr i-ốt: Zôngv njêr i-ốt hlôngr trâu njêr fênhx yax thâuv uô jâuz mor niêx hnuz, tsâu njêr thâuv jâuz mor tưz siêr.

          Nox têx zav nox muôx ntâu i-ốt: Chuôz cxaz nox njês, shuôz, kê, cuô mis, têx zav jâuz njuôz...

          Tsuv cxaz nzir txix tsưr ziv hâuk yuôx: zos bác sĩ nội tiết heik kriê, tsuv hâuk njiêr i-ốt lơưr trơưk tsưr ziv.

          2. Hlôngr tsưr ziv nox hâuk

          Txu grês: Tsi nox hâuk ntâu têx zav nox kaz thax, muôx ntâu trox, zav nox tâu tsiv uô uô ntêx, cafein thiêz chơưr, bia....

          Chuôz tsar nox ntâu jâuz njuôz, txir ntông muôx ntâu vitamin C, têx txir ntông muôx ntâu vitamin A, B, C, kali thiêz magiê li (txir bơ, txir đuôx, lựu)...

          3. Hlôngr yiêz tsưr ziv uô nênhx

          Hâuk txâuk đêx: Taz por hâuk txâuk 1,5 txos 2 lir đêx iz hnuz.

          Pư txâuk đaz ntuz thiêx uô trâu lênhx nênhs nhoz uô nênhx shir phaz lul, tsơưs muôx moz muôx gênhs.

          Shâuv thiv thao: li muk tâus cêr, shâuv yoga, shâuv thể dục....

          Uô vêv xênhz tiz nênhs cov jông, tiv zix zos sâuv njêx muôs, pliêx flu, chax đaz, đrâuz kâuv chiê tsi tơưv têx poz sâuv tơưr greix tiv nội tiết./.

(Thu Thùy-Txâur Vax cxeik nhênhv)