Đros đrêiv, hêik kriê chiê paz por vêv tâu jông chor nhuôv zâu sâuv không gian mạng

“Cur pov kriz sêiz mạng cux muôx ntâu kror liv, paz trâu pêx nriêr pâuz tâu ntâu xor mông, taz sik muôx ntâu trang web tsik jông, uô trâu chôngz lênhx nênhs kriz sêiz cơưv tâu têx kror tsik jông. Cur mak tsuôk xar cov kriz sêiz mạng internet zuôr paz tâu jông đuô trâu zuk kror hâux lưv cơưv ntơưr xưz”.Hoàng Bình An, shux xênhz cxênhz oz tsêr cơưv Nguyễn Trãi, tỉnh Sơn La tưz hêik pâuz li co thâuv hêik txos mạng internet thiêz shux xênhz sir zôngv mạng internet. Bình An puz pâuz, têx thâuv cux kriz sêiz mạng chiê nriêr pâuz têx xor mông lok kinh têr, xar hôiv lok sik iz cxiê kror paz trâu cơưv luk Anh tsênhv pâuz tsik tâu tsênhz chiê paz trâu zuk kror hâux lưv cơưv ntơưr. Thâuv kriz sêiz li co, paz trâu Bình An cơưv ntơưr tâu jông đuô.

Taz sik, sâuv mạng xar hôiv muôx tsik tsơưs têx video muôx tsênhv njiêz tsik jông, ntâuk tsiv zuôr uô phiv liv txos chor shux xênhz li huôv tsar, shưz xar thiêz luz nênhx; tsik tâu hêik txos sir zôngv mạng xar hôiv têx xor mông tsik tâu por vêv jông zuôr uô pôngz plox têx xor mông lok tiz nênhs, txix co trâus chor nênhs fêv liv zôngv, zuôv uô đaz uô tuôs… Niêv tix Nguyễn Thị Mai Hương, nhoz phường Chiềng An, tỉnh Sơn La hêik pâuz:“Cur pov chiê chor nhuôv sir zôngv mạng internet cux muôx ntâu kror jông taz sik iz chas co cux muôx ntâu kror tsik jông tsuv tâu phax tar. Viv chor nhuôv tsênhv nhoz ntu hloz lox, xar nriêr pâuz. Zos tsik phax tar thiêz kruôz kriê jông, chor nhuôv zuôr kriz sêiz têx kror tsik jông, cơưv shâuv lơưr têx kror tsik jông sâuv mạng. Viv li, cur pov thâuv chiê chor nhuôv sir zôngv mạng mak tsuv tâu niêv txir thôngx ziv thiêz muôx sêiz car tsik chiê chor nhuôv kriz sêiz tâu têx kror tsik jông sâuv mạng”.

Tỉnh Sơn La nhiv no muôx 390 cxênhz ntâu lênhx nhuôv zâu tsik tâu muôx 16 shông, tsav muôx 30% ntâu dân sôr tas nro tỉnh. Chiê chor nhuôv zâu tâu uô nênhx hâur tênhv qơư ngaz tuk, têx shông đhâu, cxuô cấp, cxuô nganhx hâur tỉnh tưz tsêx trung kriz uô cxix cxuô têx tsưr ziv por vêv, tsoz phưz, zoz zux chor nhuôv zâu.

Hâur 5 shông đhâu, tas nro tỉnh tưz tsưr tsix xar muôx 200 jiês yax kriê lok chor cêr chêi têz qơưk paz, phax tar nhuôv zâu trâus ntâuk tsiv, ruôr hiêv lok sik zuôr trâus ntâuk tsiv, uô hiêv trâu 54 cxênhz ntâu lênhx nênhs; đêi yênhx puô đêiv ntâuz ntơưr; uô thiêz muôz muôx 21 cxênhz ntâu ntâuz nơưr; 3 cxênhz ntâu fâu ntơưr yax mông; 51.600 ntơưr yax kriê lok chuôz zis thiêz phax tar ntâuk tsiv hâur chuôz zis, uô hiêv txos chor nhuôv zâu, por vêv chor nhuôv zâu sâuv tênhv qơư mạng…

Lơưr Tiến sĩ tâm lý Đoàn Anh Chung, Giảng viên tsêr cơưv Đại học Tây Bắc, hâur qênhx shênhx internet, điện thoại txơưx njê, mạng xar hôiv huôv tsar hênhr, chor nhuôv zâu zôngx ziv njiz trâus ruôr hiêv sâuv tênhv qơư mạng txix têx kror phiv liv mak chor nhuôv co tsênhv pâuz tsik tâu tas. Viv li, hâux lưv sêiz kaz, seiz car, por vêv chor nhuôv zâu sâuv không gian mạng hax zav tsuv tâu sir jos uô côv truôx jông đuô:“Tsuv muôx chor nganhx, chor cơ quan, taz viv cik txos sir jos đros uô. Tsêr cơưv, ziv chuôz zis thiêz chor đoanx thêv cux tsuv njuôk xav trâu chor nhuôv cov chor nhuôv pâuz tâu têx tsưr ziv sir zôngv công nghệ thôngz mông thiêz mạng xar hôiv cov ngaz tuk, muôx liv trâu chor nhuôv”.

Cux lơưr Tiên sĩ tâm lý Đào Anh Chung, kror zov chênhr hâur hâux lưv por vêv chor nhuôv zâu sâuv không gian mạng tsik zos txưr chor nhuôv kriz sêiz, mak zos tsuv đros đrêiv, kriê trâu chor nhuôv tsuv kriz sêiz li chak, kriz sêiz đaz tsi sâuv không gian mạng. Yênhx ziv chuôz zis tsuv kriê trâu zuk têx tuz nhuôs cov muôx tâu têx txux chi paz ngaz tuk jông thâuv kriz sêiz têx mạng; tsưr ziv pâuz tâu têx tsênhv njiêz tsik jông; tsưr ziv xưv lik thâuv trâus hêv, uô hiêv sâuv mạng.

Iz chas co cux tsuv cxơưz cxiz chor nhuôv zâu cxaz chuôz chor huôx tôngv nriêr pâuz, nhênhv sêiz têx ntâuz ntơưr, uô thể theo, nghệ thuật… chiê cê txo grêk tsơưs six hơưv trâu chor nhuôv kriz sêiz têx mạng xar hôiv, cê paz trâu chor nhuôv muôx nzir txux chi, tsưr ziv uô nênhx, txar đêz têx kror tsik jông thiêz huôv tsar tâu cxix cuô đuô./.

                                                                                                       TTTB-Lik Thox cxêik nhênhv

Yax kriê cxax yuôx phax phôngz moz thiêz cxax yuôx vắc xin nzir trâu têx nhuôs zâu nhiv kruôr muk cơưv ntơưr hâur tsaz yênhx cxax yuôx phax phôngz moz gênhk hâur thax tsav tỉnh Sơn La shông 2025

Tsôngv box...! Ntơưv tỉnh Sơn La tsaz yênhx cxax yuôx phax phôngz moz đêz đar tưz fuô uô txix shông 1985 txos nhiv no. Khov li co, ntâu zav moz zôngx ziv siz cik tâu muôx yuôx vắc xin cxax phax phôngz tưz txo grêk tsơưs ntâu, hur si lok chor nênhs trâus moz thiêz trâus tuôs. Lar heik iz cxiê zav moz tưz phax tir thêir hâur tas nro têz qơưk cux li hâur Sơn La, ntơư zos: Moz tuôs têk tuôs tơư txix shông 2000, moz njưx txiês thâuv mok liêz hâur tas nro huyện txix shông 2005.

Chiê txo grêk tsơưs chor trâus moz hâur côngv thôngx, lar heik tsưx phưv truôx têx uô tâu hâur cxax yuôx phax phôngz moz gênhk, txo grêk jux juk chor nênhs trâus moz têx zav moz zôngx ziv siz cik tâu hâur thax tsav, sơưr đơưk tsuv uô trơưk iz cxiê tsưr ziv li đrav kaz:

1.Cxax yuôx phax phôngz moz chênhr zos tsưr ziv jông đuô hur si chiê phax tir thêir têx moz zôngx ziv siz cik tâu.

2.Tsuv chox mê nhuôv muk cxax yuôx phax phôngz moz ntơưv têx qơư cxax yuôx hâur thax tsav chiê mê nhuôv tâu cxax yuôx phax phôngz moz gênhk trơưk cui tinhv, cxax txâuk yuôx, tsênhv tsênhz zos:

-Mê nhuôv mok tâu cxax vắc xin BCG phax phôngz moz kruô njưk thiêz vắc xin phax tar moz siêz B

-Mê nhuôv muôx 2, 3 hlik tâu hâuk 2 hưx yuôx vắc xin Rota phax phôngz moz trơưk plaz.

-Mê nhuôv muôx 2, 3, 4 hlik tâu hâuk 3 hưx yuôx vắc xin OPV phax phôngz moz tuôs têk tuôs tơư thiêz cxax 3 côngz yuôx phax phôngz moz njưk, moz hlưz hâu;

-Mê nhuôv muôx 5 hlik tâu cxax yuôx vắv xin IPV iz côngz phax phôngz moz tuôs têk tuôs tơư.

-Mê nhuôv muôx 9 hlik tâu cxax iz côngz yuôx vắc xin phax phôngz moz kruô piêk, cxax vắc xin IPV 2 côngz phax phôngz moz tuôs têk tuôs tơư.

-Mê nhuôv muôx iz shông tâu cxax 2 côngz yuôx vắc xin moz hlưz hâu Nhật Bản B (côngz tiv 2 cxax kuôk côngz tiv iz txix 1-2 ciêz). Cxax côngz tiv 3 kuôk 2 côngz heik sâuv tsơưs tsơưs iz shông.

-Mê nhuôv 18 luz hlik tâu cxax iz côngz yuôx vắc xin DPT phax phôngz moz hnôngk hơưz poz, moz njưx txiês thiêz cxax iz côngz vắc xin moz kruô piêk-Rubella phax phôngz moz kruô piêk-rubella.

3.Zos mê nhuôv zâu tsi tâu cxax chor yuôx vắc xin: OPV, IPV, moz kruô piêk, moz kruô piêk-Rubella, moz hlưz hâu Nhật Bản B cxix cxuô trơưk cui tinhv cxax yuôx phax phôngz moz li heik sâuv, thâuv nhiv kruôr muk cơưv cxênhx nhuôs zâu, cxênhx iz (lớp 1), cxuô chuôz zis tsuv heik pâuz thiêz hux jos đros tsêr cơưv ntơưr, qơư y tế hâur thax tsav qênhz shuôs thiêz cxax nzir yuôx phax phôngz moz trâu mê nhuôv ntơưv têx qơư cxax yuôx hâur thax tsav.

4.Nhiv no chor yuôx vắc xin hâur tsaz yênhx cxax yuôx phax phôngz moz đêz đar puôr lênhx tâu cxax tsi tas nhiêx txiêx ntơưv qơư y tế xã, phường hâur tas nro tỉnh têx qơư cxax yuôx phax phôngz moz gênhk lơưr Bộ Y tế cui tinhv.

Tsôngv box....! Tsưr ziv jông đuô chiê por hưv đas jos, lar heik zos têx nhuôs zâu cêr truôx tuk, txo grêk tsơưs phiv liv lok moz gênhk trâu chuôz zis thiêz xã hội zos cxax vắc xin phax phôngz moz gênhk, chênhr viv li cxuô lênhx cxuô tus niêv txir lax pêx xênhv muôx mê nhuôv zâu li heik sâuv tsuv chox mê nhuôv muk cxax yuôx vắc xin phax phôngz moz cxix cxuô trơưk cui tinhv ntơưv têx qơư cxax yuôx hâur thax tsav tỉnh, chiê paz tsưx phưv truôx tuk đas jos trâu pêx xênhv cxuô heir nênhs hâur thax tsav tỉnh Sơn la./.

                                                                                                                       Hồng Việt-Riê Lâux cxeik, nhênhv