Zoz zux tox siêz Sơn La sir jos hla đhâu têx phiv liv

Shông cơưv nhiv kruôr đhâu, Tsêr cơưv cxênhx pêz Chuyên Sơn La-luz tsêr cơưv sơưr thơưx hâur nganhx zoz zux tỉnh no tror muôx 100% chor shux xênhz thik tưr tâu cơưv tiêr ntơưr cxênhx pêz; muôx 8 lênhx shux xênhz tax tâu giải shux xênhz cơưv txơưx têz qơưk. Tiv zix, nhiv kruôr no, tsêr cơưv muôx shux xênhz Bùi Anh Đức, shux xênhz lớp 12A tưz thik tâu muk thik tưr chung kết Olympia thiêz tax tâu giải pêz hâur jiês thik… Cưk kriê ntơưr ưu tú Trần La Giang, Hiệu trưởng tsêr cơưv ntơưr puz pâuz:

“Xav jênhv tsưr ziv cxiv tsa Tsêr cơưv ntơưr cxênhx pêz Chuyên Sơn La zos yênhx luz tsêr cơưv zozz ux cxix cxuô sơưr thơưx nhoz tỉnh, tsêr cơưv kriz uô cxix cxuô hâux lưv cxiv tsa chor canr bôv, cưk kriê ntơưr, tsov cưv txos kruôz kriê hâux lưv uô, txix chi; nriêr pâuz, buôs ti thiêz kriz uô tsaz yênhx zoz zux phôv thông tsơưr lươngv siêz. Thôngx cxix, cxiv tsa vax tsêr cxuô zav, tax tâu ploz tsênhr tsưr ziv tsêr cơưv ntơưr sir zôngv công nghệ thôngz mông”.

Đros zos luz tỉnh tos siêz, chor tsêr cơưv cxênhx iz ntơưv Sơn La muôx ntâu luz tsêr cơưv zâu nhoz kuôk đêz tsênhv qơư, nhoz thax tsav tox siêz, đêz đrôngs, thax tsav ntus đriv. Chor cưk kriê ntơưr ntơưv no tsênhv yênhx hnuz sir jos, nhoz ntơưv têx tsêr cơưv, jêx jok, cê paz trâu chor shux xênhz tuôx cơưv ntơưr cxix cxuô, cê paz trâu chor shux xênhz muôx nzir txux chi jông thâuv ndê muk cơưv trâu thênhv cơưv siêz đuô. Cưk kriê ntơưr Bá Hòa Xênhv Shôngx, tsêr cơưv jok Háng Lìa, tsêr cơưv cxênhx iz Mường Cai, huyện Sông Mã (Sơn La) phêiz kênh, zos lênhx nênhs xênhz zus thiêz hloz lox ntơưv thax tsav ntus đriv no, viv li pâuz lok six tsênhz txos chor shux xênhz ntơưv no li têx phiv liv. Tix lâus tưz sir jos chiê zos yênhx cưk kriê ntơưr thiêz tror lok kriê ntơưr ciês ntơưv jok, paz kruôz kriê ntâuz ntơưr, txux chi trâu chor shux xênhz:

“Kror jông zos chor cưk kriê thiêz shux xênhz puôr lênhx pâuz hêik iz zav luk, taz sik phiv liv tiv zix zos shux xênhz niêv txir nhoz ntơưv no ho tsik pâuz ntơưr, tsik tâu tsov cưv txos chor shux xênhz li cêr cơưv ntơưr. Viv li, cur tsuv kriê nzir trâu chor shux xênhz; iz hnuz kriê oz jiês mak cur sir jos kriê nzir trâu chor jiês cơưv cxaz nzir co, 5 six tas six hơưv cơưv mak cur kriê nzir txos 6-7 six thiêx tâu so. Shux xênhz so ntơưr mak cưk kriê muk ti gâuk ntơưv tsêr chiê sêiz shuôk, hêik shux xênhz niêv txir chox chor nhuôs tror tuôx cơưv ntơưr…”.

Txix nganhx li têx tsưr ziv uô tsênhv tsênhz, đros yênhx tsêr cơưv, yênhx lênhx cưk kriê ntơưr li têx sir jos, tsơưr lươngv zoz zux nhoz tox siêz Sơn La tưz jux juk khav tênhv tâu têx kror truôx jông. Đhâu qênhz shuôk, chor shux xênhz lớp 5 tas nro tỉnh tâu ntâuki gri cơưv tiêr tsaz yênhx tror sâur đros môn Toán, Tiếng việt txix 2020-2022 tax tâu muôx 99% ntâu; jiês thik cơưv tiêr ntơưr cxênhx pêz têz shông 2022, chor shux xênhz cơưv thik tưr tâu tas nro tỉnh tax 99% ntâu; Sơn La sơưr  tiv 49/63 tỉnh, thành phố lok điểm xav luz đraz chor môn thik, ndê 10 thênhv pir li shông 2010… Iz chas co, nganhx zoz zux Sơn La tsênhv paz thox cxov pênhr jos trâu thax tsav Tây Bắc thiêz têx tỉnh Bắc Lào đhâu cxiv luôs 6 tsêr cơưv đại học, cao đẳng, trung cấp sâuv thax tsav. Zơưv Quàng Văn Lâm, Phưv Giám đốc Sở Zoz zux Sơn La puz pâuz:

“Tsưr ziv ntu xuôr txos zos chox Sơn La zos yênhx iz hâur têx tsênhv qơư zoz zux thox cxov pênhr jos ntâu nganhx thax tsav Tây Bắc, đros luz tsêr cơưv chênhr zos Tsêr cơưv Đại học Tây Bắc; muôx cxiv luôs zoz zux nhuôs zâu, phôv thôngz, zoz zux thường xuyên thiêz zoz zux hâux lưv uô, đại học thiêz têx nganhx thox cxov huv đros, tax tâu zoz qơưx cơưv ntơưr. Tror hlôngr yiêz chiê gra siêz tsơưr lươngv zoz zux, chiê huôv tsar cxix cxuô lok txux chi, tsưr ziv uô nênhx, uô hâux lưv trâu cxênhx hluôk, tax tâu tỉnh li zoz qơưx huôv tsar”.

Txơưv tiêk tsênhv yuôr ntâu kror txov nhêv, taz sik têx kror tưz tax tâu co chênhr zos kror paz trâu chor cưk kriê ntơưr thiêz shux xênhz nhoz tox siêz Sơn La sir jos hlôngr yiez, xar tơưv, đros tsưr ziv “cơưv tiês, thik tưr tiês thiêz muôx tâu chor nênhs txơưx njê tiês”./.

(Lê Hạnh-Lik Thox cxêik nhênhv)

HEIK KRIÊ TSƯR ZIV CHOS TÂUZ TƯS CHIV TSÂUX

Chiv cheix chos

- Nôngz tâuz tưs số 1 zos Viện tsoz chos kôngz krâur thiêz tsoz chos uô zav nox xeir tsov, hloz lox jông, sâu đê tâu txir đhâu 75-80 hnuz chos. Tâuz ntêr muôx nhos 4-6 đok, lox 10-20cm, tơưr njuôz jông, plơưr tuôz, muôx tsơưs nôngz, nox tsi kâuz.

          - Nôngz tâuz tưs Thiên thanh 5 zos Viện tsoz chos kôngz krâur thiêz tsoz chos uô zav nox xeir tsov, hloz lox, huôv tsar jông, sưv đros cxuô zav ar. Tâuz ntêr 6-7 đok, lox 6-8 cm, tơưr njuôz, plơưr tuôz, tsơưs muôx nôngz, nox tsi kâuz...

Tsưr ziv chos thiêz tsoz phưz

* Tsưr ziv chos:

- Muôz nôngz tâuz tsâu 4-6 six hơưv hâur chor đêx hur, liv chor nôngz lok thiêz muôz vâuv cov qir tuôx câus txơưv chox muk chos.

- Chor nôngz zuôr trâus trâu 1,0 hecta zos 8 las txos 1 cir nôngz.

- Chos tsoz chos uô nôngz: Uô qơư chos nôngz, 50-80 tsoz iz qơư, chos 530 tsoz lok sik 800 tsoz iz yiv ndis. Nôngz mak zôngv meir lok sik lênhx nênhs chiv chir tsêz, 1 njiêr iz kror, tsêz tas mfông ar trâu sâuv, tso ntơưv qơư pov cêr thiêz zưs đêx 1-2 jiês iz hnuz, ar tsuv nông txix thâuv tsêz txos thâuv chos tâu.

* Tsưr ziv uô ar:

- Xeir ar: Zôngv chor ar shơư mê njik môngr jêz, jông chiê zưs đêx.

- Uô ar: Ar tâu leix cov jông, luôv cov tiêx thiêz uô yênhx hax. Chos tâu sâuv ar nông.

* Tsưr ziv chos thiêz tsoz phưz:

Chiv tsâux chos chiê chaz hmaz sâuv ar. Chos 2 hax, chos 1,9 vav tsoz sâuv iz hecta.

*Zuôv qir: Zôngv 5 tênhr qir hữu cơ+ 260 cir qir urê+ 600 cir lân supe+240 cir kali (chiv ntux tsâus).

* Tsưr ziv zuôv:

- Zuôv uô ntêx thâuv chos: zôngv tas nro qir hữu cơ thiêz 60% qir lân zuôv kuôk qơư chos 1 txos 2 đok, muôz qir hâux sik shơư đros ar uô ntêx thâuv chos 4-5 hnuz.

- Zuôv jiês 1: chos tâu 18-20 hnuz zuôv ¼ qir đạm thiêz ¼ qir kali.

- Zuôv jiês 2: thâuv chos tâu 40-45 hnuz zuôv ½ đạm thiêz ½ kali.

- Zuôv jiês 3: thâuv chos tâu 75-80 hnuz zuôv chor qir tsênhv yuôr.

*Tsoz phưz:

-Thâuv chos tsuv zưs đêx cov ar nông, tsoz chos hlar chas sei, hloz lox sei. Fênhx yax tsoz chos tơưs pax, txi tâuz mak zuôr zưs ntâu đêx.

- Tsoz tâuz tưs chos chiê hlar hmaz hâur chiv tsâux. Thâuv nthuô jiês 2 mak zôngv cxaz hnhaz blêk tso sâuv hax chos tâuz chiê hmaz muôx qơư hlar, txi txir trâu sâuv chor hnhaz blêk co.

Iz cxiê zav caz uô hiêv thiêz tsưr ziv phax tuô.

Caz njuôz: thâuv tsênhv zâu mak nox car, blôngx, thâuv tưz lox mak nox blôngx, pax thiêz txir. Zôngv Xentri 35 WDG, Pegasus 500 SC....tsuôk phax tuôx.

Caz hmoz: grus têx đêx muôx hâur blôngx, pax thiêz tâuz. Zos huôv ntâu zuôr mak zuôr uô ruôr hiêv lox. Zôngv Oncol 20EC 0,3%; Marshal 200EC 0,2%, yuôx HCD 25 BHN...chiê phax tuô.

Trâus lưx chas tiv ndêz uô tuôs tsoz chos. Zôngv Viben C BTN 0,2% lok sik Validacin 0,2% tsuôk thâuv zar hnuz keix, ntux tsi lok nas.

4. Sâu đê tâuz thiêz por coar tsês chiê.

Thâuv txi tâuz 50-60 hnuz, zos sâu tâuz mos mak 25-35 hnuz. Thâuv sâu đê tsuv đê thâuv sơưr nzor. Uô jông đê tsi uô tâuz trâus liêv. Thâuv đê tas mak muôz uô jông tso tsês ntơưv têx qơư lax khiêv.

Ntơưr tsês trâu nôngx mênhx zos Đeix nta suôz VN thax tsav Tây Bắc đros tsênhv qơư cxiz kôngz têz qơưk uô./.

(Bích Thủy-Txâur Vax cxeik nhênhv)