Jok Cho huôv tsar uô bluô nux txix hlôngr yiêz zuz nôngz tsoz chos

Tir iz coz nas mê njik hloz tsơưr, muk đhâu ntuk cêr muôx nhos 5 cêik, tưz seiz njiê pov jok heir nênhs Cho Nà Nguộc têx vax tsêr cxiv uô jông 2, 3 yôngx, taz nhoz shơư hâur co cux tsênhv muôx 2, 3 luz tsêr ntông, vor vuôk xi măng. Shir phaz heik kriê trâu kruô ndis seiz jêx jok lol luz tsêr tâu cxiv uô jông 2 yôngx, đar pho, nhiv kruôr uô tâu 2 shông lok no, pos Triệu Thị Lành heik: “10 tơưv shông đrav ntêx, ntâu chuôz zis nhoz Nà Nguộc tsuv cxơưx iz pluôk nox jux juk, mak nhiv no tưz muôx txos iz đraz tsôngv niêv txir cưr tix nênhx tsa sơưr đơưk hâur jok cux muôx vax tsêr jông đros luôs lưv tus nhoz tas. Hur tiz si têx uô tâu li heik co phênhv ntâu zos khov têx vax txir khơưz đax xưz”:

“Nhoz no, tas nro jok lơưr cxiv uô tâu vax tsêr jông, khor truôx nhoz zos khov têx tsoz chos txir khơưz đax xưz. Chor txir khơưz no zôngx ziv chos, chos tâu zênhx hloz lox xưz, tsi tas zuôv qir, tsi tas tsuôs yuôx tuô lov caz hmoz, tsuôk luôx, nthuô đoz têx đrox. Nhiv no chuôz zis tưs cux muôx qơư tso yêz, ntiêr nênhs đê, thâux xa trâu đrav qơư tso yêz ho muôx yêz tuôx sâu zuôr ciês ntơưv qơư, tsi tâu thâux muk muôs hâur ciêz”.

Tsuôk 10 shông thâuv ntêx, Nà Nguộc zos iz hâur têx thax tsav đêz đrôngs, phiv liv muk lol yax hâur xã Cao Kỳ. Hur si jok 60 chuôz zis mak muôx txos ¾ zos chuôz zis pluôs. Cêr muk lol đêz, phiv liv; liêx têz uô blêx lok tsi muôx ntâu, tsôngv pêx xênhv luz nênhx pôngz kaz, txov nhêv viv li sir jos khưr tưz tsi txâuk nox đhâu shông, zênhx heik tsi txos zuôr muôx nhiêx tso têx tuz nhuôs muk cơưv ntâuz cơưv ntơưr, ziv xar tsi txos zuôr đros tâuk luôs lưv tus muôx vax tsêr jông nhoz. Uô ntêx shông 2000 ntơư, nênhs Cho nhoz Nà Nguộc  tưz qir huôv tsar chos tsoz chos txir khơưz đax-zav tsoz chos jông chos trâu thax tsav qơư no, tsi tas ntâu côngk đas jos tu taz cux uô tâu, muôx phênhv sâu siêz, txơưv li co taz sik cêr muk lol phiv liv viv li têx txir khơưz cux muôs tsi tâu, ntâu lênhx nênhs ho muôz chor txir khơưz ntor txiêr por tsês, hlôngr uô lưv zav kôngz li: Poz cưk, tâuv….. Pos Phạm Thị Phượng, nhoz jok Nà Nguộc tror ndo đuô: Thâuv ntu co, cux muôx têx chuôz zis lơưr tsi txiêr ntor têx txir khơưz, viv khur xiv côngk đas jos chos, tu tâu lox, iz kro zos viv lơưr chiê siêz tiêk, muôx têx tov kaz no ho muôx nênhs zuôr, muôs tâu gri…. Thiêz muôx nhos 10 shông tror lok no, thâuv cêr zôngx ziv muk lol đuô, têx txir khơưz heik sâuv tưz jux juk muôx grik hâur ciêz đrôngs, gra lok phênhv sâu tâu ntâu  đuô pir li têx tsoz chos txơưr.

“Thâuv ntêx tsôngv niêv txir cưr tix nênhx tsa sơưr đơưk hâur jok tsi pâuz uô zav tsoz chos tưs, iz chas uô blêx, poz cưk mak tas nro jok lênhx tưs cux mul zok khơưz têx kok tox grênhz, đê jâuz har jôngr uz no….lok nox, muôs zuôr nhiêx. Cux khov têx txir khơưz no, pêz jok tsênhv jux juk hlôngr yiêz. Têx ntông keo uz no cux ntâu taz sik ntâu đuô hur si cux zos chor txir khơưz đax ntơư, muôx kênh chuôz zis lơưr sâu đê tâu nhos 30-40 tênhr txir”.

Muôx têx jiês, gri txir khơưz chor tuz luôv tuôx zuôr ntơưv qơư txix 12 cxênhz txos 13 cxênhz đeiv iz cir, gra lok phênhv sâu tâu yênhx puô tsov đeiv iz chuôz zis. Thiêz têx vax txir khơưz, ziv hnuz tsôngv pêx xênhv ziv huôv tsar chos ntâu, uô trâu nênhs Cho Nà Nguộc luz nênhx iz hnuz hlôngr yiêz, vav mênhx jux juk đros trâu têx vax tsêr tâu cxiv uô jông, txoz cxơưx tâuk trâu chor tuz nhuôs muk cơưv txux chi, cxiv tsa luz nênhx truôx njês…..

Iz chas yênhx châuv ha têz txir khơưz tưz txi txir tâu sâu đê, nênhs Cho jok Nà Nguộc cux muôx yênhx puô ha jôngr ntông keo uz no. Co zos tsôngv box li cêr cxênhx txuôs, txoz cxơưx trâu luz nênhx, viv đhâu iz jiês tâu sâu txix 5-7 shông cux gra lok muôx nhos 60-70 tsov đeiv iz ha. Iz chas ntơư, iz cxiê chuôz zis huôv tsar chos nzir têx kriêr chiê muôs trâu chor qơư sâu zuôr kriêr hâur thax tsav cux muôx phênhv sâu tâu ntâu. Zơưv Đặng Phúc Dương, nhoz jok Nà Nguộc heik:

“Thâuv nhiv kruôr lok nhoz no mak tsi muôx đaz tsi hlo, nhiv nor tsi thôngx li thâuv ntêx lơưv, kênh chuôz zis mak lơưr chos txir khơưz, têx ziv lơưr chos ntông keo, chos kriêr….. Pir li thâuv ntêx nhiv no hlôngr yiêz ntâu hênhr, têx pluôk nox lok tâu nox kaz nox jông đuô, hnar cux hnar jông đuô, tsi txov li ntu thâuv ntêx”.

Txơưv têx tsoz chos txir khơưz gra lok phênhv sâu siêz li ntơư, taz sik tsôngv pêx xênhv Nà Nguộc cux tsênhv cxơưx, viv muôx kênh jiês tsi tâu gri; iz cxiê tsoz lâul, txi txir tsi lox, tsi jông gâux viv li tsôngv box tưz bax cơưv shâuv tsưr ziv uô ar, tu têx tsoz chos cov txi txir jông, lox siz luôs, muôs tâu gri.

Txix iz jok txov nhêv, Nà Nguộc nhiv no tưz yênhx jok bluô nux khov tsôngv pêx xênhv pâuz nzaz nzơưv têx ar liêx têz chiê hlôngr uô lưv zav tsoz chos trơưk tsưr ziv yiêz, muôs tâu nhiêx txiêx, cxiv tsa luz nênhx vav mênhx.  Têx vax tsêr tâu cxiv uô yiêz thiêz jông, chor chuôz zis nênhs Cho nhoz no luz nênhx tsâu sor cux zos khov lơưr sir jos hla đhâu têx phiv liv, cêr txov chiê huôv tsar uô bluô nux ciês sâuv zuk li thax tsav qơư nhoz./.

                                    (Công Luận-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Phênhv “Nôngx mênhx zuôr tsuv pâuz”

Tsưr ziv tu zus nhux tros

1. Xêir nhux tu zus cov tros:

Chor nôngz nhux txuôv, zos chox lok tu zus tros jông đuô chor nhux mê; lar hêik zos chor hênhr nhux, chox lok tu zus, puz jâuz, krâur tros jông đuô chor niêv nhux thiêz chor nhux ziv lâuk ziv tros  kênhz. Taz sik, tsuv xêir chor nhux zuôs thiêz tsik tâu lâuk pês tsơưs  chox lok puz jâuz, krâur thiêx tros jông.

Hâur hnuz nhôngs tu zus puz jâuz krâur zos 2-3 luz hli. Tus nhux co tsuv hnhar 500 txos 800 cir; iz luz hli tsar ndê 15-24 cir.

Uô ntêx thâuv zuôr chox tus nhux co chox lok puz jâuz krâur, tsuv muôz yuôx chox lok tsuôs tuô hur si têx tur, juôv, caz hmoz ntơưv tus nhux co.

2. Cxuô zav muôz jâuz krâur  trâu nhux nox:

Chiê nhux tros sêi, tsuv muôz cov txâuk cxuô zav jâuz, tâux; fuôk caz Tsiz, fuôk tâuv….chox lok trâu tus nhux co nox. Đros co, tsuv muôz cxuô zav Hmôngr tâuv, Hmôngr poz cưk trâu tus nhux co nox nzir.

3. Tsưx phưv tu zus:

Tsuv muôz cov txâuk đêx hur trâu nhux hâuk, zos tsik muôx txâuk đêx trâu nhux hâuk, tus nhux co cux zuôr tros tsik yuô jông.

Guôx tu zus, tsuv uô cov đar 4-5 thiêr thiêx txâuk cơư iz tus nhux thiêz luz guôx co thêir cov ntov, tsik chiê yâu chuô; taz sik luz guôx co tsuv sor hâur chêix ntux no; lar trâu chêix ntux sor thiêz luz guôx co tsuk kruôr tsik chiê vuôz tsuôz kiêk nênhs.

Lar hêik zos tsuv muôz yuôx tsuôs yuôx tuô lov caz hmoz oz ciêz iz jiês; Cxax cov txâuk cxuô zav yuôx tir thêir caz moz ơưk thiêz thâuv tu zus tus nhux co tros chiê muôs ciêz trâu tuz luôv ciêz đrôngl./.

                           Tsu cxêik nhênhv-Trung tâm khuyến nông

Phênhv ndis shuôk têz qơưk

Pêz Hmôngz uô du lix côngv thôngx nhoz mường Hoa, tuôr tsês hâux lưv ntok ntâuz cxôngx nzor

          Hâur 20 shông đhâu lok no, luz ntok ntâuz tưz zênhx đros đrêiv tus niêv hluôk Tẩn Thi Si, nhoz jos Hoà Sử Pán 1, Xã Mường Hoa, đrôngl Sa Pa, tỉnh Laox Cai. Iz chas ntok ntâuz xơưk tsôngk tiêz tsôngk yo cxôngx nzor trâu cxuô lênhx hâur chuôz zis trơưk li tsưr ziv huôv tsar du lix, iz luz hli,  niêv hluôk Si cux sâu tâu 3-4 triệu nhiêx muôs têx tsôngk tiêz, tsôngk yo cxôngx nzor.        Trơưk li pos Chảy x Zax, zos iz lênhx pos nhoz Mường Hoa, têx nxêik Hmôngz, thâuv muôx 14-15 shông cux zênhx pâuz chos max sơưk ntuôs ntok ntâuz, trâuk ntâuz thiêz pâuz xơưk cxuô zav pax ntâuz đuôr tưk, xơưk tâu têx chêr tsôngk tiêz, tsôngk yo txêix pax jông jav cxôngx nzor chox lok hnar.

          “Hâur ntu đhâu, viv caz moz Covid-19 uô ruôr hiêv, tsik muôx kruô tuôx ndis shuôk têz qơưs; taz sik txix hâur shôngk shông txos trâu nhiv no, cux muôx chôngz lênhx kruô tuôx ndis shuôk têz qơưs trâu Mường Hoa. Pêz cux tsênhv ntok ntâuz, xơưk tsôngk tiêz, tsôngk yo cxôngx nzor chiê muôs trâu tsôngv kruô sđ”

          Đros trâu luôs hâux lưv chos max, sơưk ntuôs, ntok ntâuz, nhiv no Mường Hoa cux tsênhv yuôr yênhx châuv chuôz zis uô luôs hâux lưv ntok ntâuz, ntâuk triêv, txuôk, hlâu…chox lok sir zôngv hâur luz nênhx niêx hnuz. Zơưv Châ A Gả nhoz Mường Hoa hêik pâuz nzir:

          “Cur uô hâux lưv ntâuk hlâu, triêv txuôk cxuô zav tưz tâu 30 ntâu shông, luôs hâux lưv np uô cux hnhar thiêz phiv liv cơưs, taz sik chor lâuk uô tsês chiê, thiêz cur cux kriê chor hluôk cơưv shâuv-huôv tsar uô, muôx hax huv muôs trâu ciêz đrôngl”

          Nhiv no, Mường Hoa muôx 70 ntâu luz tsêr tok kruô, huv đros pêz Hmôngz chax chêk cxôngx nzor; taz sik iz luz tsêr tok kruô, nhiêk jông txơưr tsik siz thôngx. Xav txix VN tror kriz kror trôngx-huôv tsar uô du lix, tsôngv kruô oz chas têz qơưs cux xêir tsov Mường Hoa tuôx ndis uô si. Tsu x Zax, chủ tịch uỷ ban xã Mường Hoa hêik pâuz:

          “Pêz tsênhv taz tov sir jos fuô yax kriê tsôngv px sđ tror cxiv kho đuô têx tsêr tok kruô cov huv đros zuk hêir nênhs hâur thax tsav qơư nhoz. Lar hêik zos tsôngv kruô oz chas têz qơưs cux xar pâuz txos zuk hêir nênhs tsơưs têx txux chi, vênhx huôv jông cxôngx nzor”

          Qơư ndis uô si côngv thôngx jông txơưr, tưz tâu tsôngv kruô xêir tsov tuôx ndis uô si, sêiz shuôk têz qơưs trâu cxuô luz jêx jos; pâuz tâu cxuô heir nênhs tsơưs têx hâux lưv uô cxôngx nzor, paz phênhv huôv tsar truôx qơư ndis uô si, sêiz shuôk têz qơưs  nhoz Mường Hoa./.

                                          Tsu cxêik nhênhv-An Kiên Tây Bắc