Tsôngv box mênhx cxưx thax tsav ntus đriv Lạng Sơn uô bluô nux txix jôngr ntông chiêz

          Muk txos têx jêx jos nhoz xã Yên Khoái, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn nhoz tưs cux pov têx jôngr ntông chiêz njuôz jông. Co zos têx har jôngr ntông chiêz tâu pox nhuôs têx mênhx cxưx Tày, Nùng chos lơưr têz qơưk li têx dự án. Tix lâuk Hoàng Văn Bảy tơư tês lok hâur tơư trôngz Mẫu Sơn muôx thax tsav jôngr ntông chiêz njuôz jông thiêz heik tiêk co zos tix lâuk chuôz zis thiêz iz lênhx fôngx zưs bê hu Lê Văn Môn li har jôngr, đar zuôr xar 17 hecta. Uô ntêx shông 2002, tas nro mênhv chêx jôngr ntông chiêz no trâus tso tsês, ar nxaz thiêz ho nhoz jê ciês ntus đriv viv li chos tsi tâu tul tsi, tix lâuk tưz zâuv zuk fôngx zưs chos ntông chiêz. Đhâu 20 shông, mênhv chêx jôngr tưz qir sâu tâu cuô mis chiê muôs:

          “Cux tsi xar tiêk chos ntông chiêz zuôr sâu tâu chêx cuk li no. Qir thơưx cur tsuôk xar tiêk zuk zos nênhs nôngx cxênhz tsuv muôx har jôngr chiê muk txiêr tơưs zôngx ziv, tsi tsuv muk luôk têx li har jôngr. Viv li cur zâuv fôngx zưs muk chos jôngr nhoz buôk ntus đriv Trung Quốc, iz lênhx muk mak cux nyei viv li zâuv cxaz fôngx zưs sik đros muk chos. Cuô mis mak iz jiês sâu, iz luz hlik tâu 10 tsov đeiv ntâu”.

          Pox nhuôs nhoz jos Chi Ma ar têz tsơưs, phênhv ntâu zos har jôngr viv li chuôz zis tưs cux chos jôngr ntông chiêz, ziv chos ntâu mak cux muôx yênhx châuv hecta, ziv chos tsơưs mak 1-2 hecta. Khov hâux lưv sâu cuô mis ntông chiêz mak chuôz zis tix lâuk Hoàng Văn Bảy thiêz ntâu ziv chuôz zis txơưr hâur jos Chi Ma tưz cxiv tâu tsêr yiêz jông đuô, zuôr tâu ntâu chuôz zênhx xênhz huôx yiêz jông.

          Nhoz jos Nà vang, xã Bính Xá, huyện Đình Lập muôx chuôz zis pos Hoàng Thị Thân zos iz hâur têx ziv chuôz zis uô ntêx nyuôk hâur huôv tsar chos jôngr. 20 shông ntâu tov ntêx khov jênhv por vêv nông lâm trường 461, đoanx kinh têr-côx phax 338, pos chuôz zis jênhv tsoz phưz por vêv 30 hecta ntâu jôngr ntông chiêz, đrâuv co zos chuôz zis chiv chir chos cxaz 10 hecta, hâur co muôx 16 hecta ntông chiêz tưz sâu tâu cuô mis txix 2-3 shông no:

          “Kinh tế phênhv ntâu khov txos hâux lưv muôz cuô mis ntông chiêz, cux muôx iz phênhv zos uô liêx têz. Muôz cuô mis zôngx ziv đuô uô liêx têz, iz hnuz muk cok iz jiês, đhâu 20 hnuz thiêx li muk sâu cuô mis”.

          Ntông chiêz zos iz zav tsoz chos ntêr shông thiêx li sâu tâu (chos tâu muôx nhos 10 shông thiêx sâu tâu cuô mis). Xưk li têx tsoz chos txơưr, têx shông xuz thơưx thâuv chos cux tsuv tsoz phưz cov jông:

          “Shông xuz thơưx tsuv tsoz phưz 3 jiês muk nthuô, shông tiv 2 cux li ntơưv, shông tiv 3 mak nthuô 2 jiês, shông tiv 4 mak tsi zuôr nthuô thiêz. Tso tsês li ntơưv 2-3 shông ho muk nthuô iz jiês, jux jus đrox tuôx tsi tâu thiêz. Ntông chiêz mak thâuv jênhs blôngx trâu hâur hâur pâus mak đrox tuôx tsi tâus. Ar nhoz no cux txiêk thiêz tsi trâus caz tho nox”.

          Xã Bính Xá, zos xã txov nhêv tiv zix, muôx 14 jêx jos, 600 ntâu ziv chuôz zis thiêz 3 cxênhz 200 ntâu lênhx nênhs, tas nro mênhv chêx jôngr lâuk hâur xã muôx 143 ntâu cei cêr, hâur co mênhv chêx liêx têz tsuôk muôx 200 hecta ntâu, chor tsênhv yuôr zos tox trôngz. Ntâu shông đhâu, xã tâu yưv pênhr txix têx tsaz yênhx dự án chos jôngr li: dự án Việt-Đức, 327, dự án 661... viv li trôngz jôngr ntông thâuv tưs cux njuôz jông, hâur co phênhv ntâu zos ntông chiêz. Zơưv Đặng Đình Đức, Bí thư, Chủ tịch UB xã Bính Xá puz pâuz, pox nhuôk li kinh têr nhiv no phênhv ntâu zos muôz cuô nis ntông chiêz zos tsênhv:

          “Tas nro xã muôx mênhv chêx ntông chiêz zos 8 cxênhz hecta, tsôngv box li phênhv sâu cux taz por, iz chuôz zis fênhx pheiz muôx 2-3 hecta, nhiv no tso lok phênhv sâu iz shông cux txix 200-300 tsov đeiv, cuô mis muôs tâu grê mak tsôngv box ziv sir jos uô. Cuô mis iz cxiê muôs trâu saz Trung Quốc, iz cxiê muôs trâu têx công ty nhoz Lộc Bình”.

          Nhoz Lạng Sơn nhiv no Lộc Bình thiêz Đình Lập zos 2 huyện muôx mênhv chêx jôngr ntông chiêz đar tiv zix, njuôs xav cuô mis ntông chiêz sâu tâu yênhx shông tax 4 cxênhz txos 4 cxênhz 500 tênhr./.

(VOV4-Txâur Vax cxeik nhênhv)

Kriê tsưr ziv phax tar caz hmoz tho nox uô ruôr hiêv kôngz cheix ntux tsâus

Caz tho nox uô ruôr hiêv kôngz cheix ntux tsâus nưk muôx nưk iz zav caz.

Chor caz heik sâuv li cêr huôv xênhz, hloz lox.

Chor caz tho nox uô ruôr hiêv kôngz cheix ntux tsâus huôv tsar, hloz lox đhâu têx ntu li: Uô kê, đâus uô caz mok, lox tiêr yênhx caz lâul.

Têx pâuz tâu zav caz no

-Chor caz hloz lox yênhx caz lâul: Tus caz txir mak xar ntêr li 2 zak ntir têk, muôx tik txêix đuz, mê njik đơưz liêk. Têx tus caz yênhx caz lâul co chiêx tâuk txix 12-14 hnuz, khênhr tho nox uô ruôr hiêv kôngz hâur hmo ntux, đruôz hnuz mak zok nriêr gâuv trâu têx qơư mê njik tsâus, tsi yuô pov cêr ntơư; muôx têx pov chor caz co đruôz hnuz nưk nhoz gâuv hâur luz poz cưk krưr plâuz.

-Kê: Ntêk kê uô yênhx pơưs, luz kê caz mê njik khênhx thiêz ntêr; thâuv nhiv kruôr ntêk, luz kê caz mê njik đơưz liêk, njuôz liêx, hok thâuv zuôr đâus ntơư mak mê njik đuz txis.

Têx pâuz tâu tus caz mok:

Thâuv tus caz mok mak seiz njiê luz tâuz hâu txêix 2 caz đax, đrâuz kâuv iz caz đuz. Thâuv tus caz co nưk uô lưk, zuôr flik uô caz bâux mak 2 đeiv tik mê njik đơưz liêk, đuz txis, chi.

Têx pâuz tâu tho nox uô ruôr hiêv kôngz:

Têx caz mok nhiv kruôr đâus mak nox tsơưs, taz sik zos lox, lâul mê njik cux nox uô ruôr hiêv tas kôngz. Chor caz mok tso kuôr ntâu thiêz pov lo chuôs tsi sâuv têx blôngx kôngz, hâu poz cưk viv li zôngx ziv seiz njiê pov.

-Têx tus caz mê njik lâul khênhr nox zêiv uô ruôr hiêv chor blôngx mok, uô têx blôngx txêix, đơưz. Zos chor caz mok tưz mê njik lâul ntơư, zuôr pov nox têx blôngx, car blôngx khis chuôs tsi.

Chor caz mok nox uô ruôr hiêv kôngz cheix ntux tsâus muôx têx nox uô hiêv tas ntâu têx kôngz li: Nox njik, nox pax, nox tâuv pâur, blêx, caz tsiz, jâuz tâuv…., taz sik phênhv ntâu zos nox uô ruôr hiêv têx njik jâuz, poz cưk.

Têx caz huôv xênhz, siz cik đêz đar

Chor caz heik sâuv muôx têx huôv xênhz, siz cik đhâu li:

-Caz mok: Nox txix tsoz no gak trâu tsoz tov, txix kror liêx têz no trâu kror liêx têz pêv. Têx caz mok, kê muôx têx cik tâu đhâu zav kôngz no trâu zav kôngz tov txix têx poz cưk trâu jâuz tâux, blêx….hâur ntu fax thâux chor kôngz heik sâuv muk lol đriv têz lok sik zuôr muôs hax huv txix saz têz qơưk đrâuv lok hâur Việt Nam lok sik txix luz xã no trâu lưv luz xã, huyện, tỉnh txơưr đuô hâur têz qơưk…..

-Hok têx caz lâul mak cik tâu trơưk chuô yuôz, muôx têx chuô tril za tâu đêz muôx yênhx puô cêik cêr.

Phax tar caz tho nox uô ruôr hiêv kôngz cheix ntux tsâus txix qênhz shuôs njôngr li:

1. Tsưr ziv uô liêx têz: Sir zôngv chor nôngz cưk tsơưs trâul caz hmoz tho nox uô ruôr hiêv hâur cheix ntux tsâus; Đoz, nthuô uô hur têx đrox hâur liêx têz chiê tsơưs muôx qơư trâu caz hmoz nhoz gâuv. Tsi so muôz hlôngr uô blêx, poz cưk chiê tuô, lov chor caz mok, têx kê caz.

2.Tsi so qênhz shuôs têx liêx têz, lar heik zos thâuv ntu têx poz cưk muôx 3-6 đeiv blôngx ntơư chiê qênhz pov  têx kê caz, tuô lov caz hmoz. Sir zôngv yâur lok sik đêx cuô xaz phôngx nquôr trâu têx hâu poz cưk chiê tuô lov chor caz mok nhoz gâuv hâur co tho nox uô ruôr hiêv poz cưk.

3.Chuôz tuô têx caz: Sir zôngv têx jiê lok sik yuôx, tênhz chiê chuôz, tuô têx caz lâul. Tsuôs yuôx tuô, lov têx caz lâul, kê caz, caz mok….

4.Tsơưs sir zôngv têx yuôx uz no tsuôs tuô caz.

5.Sir zôngv têx yuôx tâu tso chei por hưv đrox tsuôs, tsuôs tuô têx caz hmoz (thâuv ntu poz cưk muôx 3-6 đeiv blôngx), tsuôs hur si cov cxix cxuô trâu têx blôngx, car thiêz luz poz thâuv tas cik sơưr nzor lok zar zuôr tsâuk ntux ntơư.

Phênhv kriê pêx xênhv tsưr ziv uô kôngz no zos Đeix nta suôz Việt Nam nhoz faz Tây Bắc đros tsênhv qơư cxiz kôngz têz qơưk uô./.

(Bích Thủy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)