Đhiê pax vuôs Xòe- paz heik tơưv têx muôx hâur luz nênhx

          Nghệ nhân ưu tú Lò Văn Biến, zuôr xar 90 shông hnuz nhôngs, nhoz jos Cang Nà, phường Trung Tâm, thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái tưz tsês iz tiêv nênhx chiê nhênhz chơưv, sâu tsês, hôx phưx 6 jax đhiê pax vuôs xòe trâur lâuk, tâu seiz zos hâur pâus trâu têx jax đhiê pax vuôs txơưr. Zơưv Biến puz pâuz, têx jax pax vuôs tưz muôx đros đreiv thiêz nênhs Thái đhâu ntâu cxênhx nênhs txos nhiv no. Thâuv uô tiêr iz luôk hâux lưv coaz tsôngv tưs, tir ntâuk zênhx tros châuz, tsiêx kuk, cxuô lênhx nênhs tsi phênhz pêx hluôk tuz lok sik hluôk nxeik, pox niêv lok sik txir nênhx, lâuk nênhs lok sik mê nhuôs zâu ho sik đros tuôr tês đhiê pax vuôs iz ndis chuz hluôr tơưs tsênhv chis lox. Huôx tôngv no tâu uô tsi so, jux jus yênhx iz cêr cor cav, thiêz yênh iz jax đhiê pax vuôs xòe jông. Viv li thiêx li heik, têx jax pax vuôs chênhr zos paz heik tơưv têx muôx hâur luz nênhx li lox tôngv tsiv uô, heik lok nênhs Thái li luz nênhx vênhx huôv chinhz yênhx. “Kror jông tiv zix zos txix cấp thênhv siêz, cấp kis, nênhs lâuk, nênhs hluôk xar siz jê đuô mak tsuôk đhiê pax vuôs xòe. No tso pov têx fênhx zav hâur luz nênhx, viv li nênhs Thái muôx jiês tsưr tsix thuôr cêr lov jêv, nox yôngz, cxênhv tsêr yiêz... mak tsi đhiê pax vuôs xòe mak tsi lov jêv, tsi yênhx côngz”.

          Nghệ nhân Điêu Thị Siêng nhoz xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ tỉnh Yên Bái puz pâuz: Xòe Thái muôx ntâu jax, taz sik tas nro puôr lênhx zos xar tơưv txix 6 jax pax vuôs xòe trâur lâuk. Thâuv đhiê têx jax pax vuôs no phênhv ntâu pox niêv nênhs Thái hnhar tsôngs yo mênhx cxưx Thái, ntông fuôv: “Têx jax pax vuôs xòe puôr lênhx zos cxênhx pos zơưs tsês chiê, co zos têx tsiv grê đros thiêz têx cxênhx nênhs. Đhiê pax vuôs xòe muôx đros đreiv cux xưk li tsuv nox mor, hâuk đêx hâur niêx hnuz”.

          Thax tsav Mường So thâuv ntêx (muôx têx xã Bản Lang, Khổng Lào thiêz Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu) cux tâu pâuz txos zos qơư muôx vênhx huôv đhiê pax vuôs xòe trâur lâuk. Lơưr zơưv Nông Văn Nảo, nghệ nhân nhoz Mường So, đhiê pax vuôs Xòe Thái tâu pâuz muôx txos 36 jax đhiê, taz sik khênhr đhiê tiv zix zos têx jax pax vuôs li: đhiê pax vuôs đros mov cuv zix, đros fuôv, đros tul nzuôv, tuôr tês đhiê iz ndis lox.... “ Thâuv ntêx đhiê pax vuôs xòe qir thơux zôngx ziv xưz, đhiê tsi lơưr tsưr ziv tưs, txơưv li đhiê xưz, taz sik jux jus tsôngv box txoưx xar tơuv têx jax đhiê jông. Khênhr tâu đhiê, lênhx tưs cux txơưx đhiê, viv li sik zâuv đhiê, đhâu co zaz zâuv tâu chôngz lênhx nênhs sik đros đhiê”.

          Chuôz zênhx phưx vưv đhiê pax vuôs xòe khênhr muôx: trax tính tâuv, kênhx, đruôs, nxêz tôngx....têx chuôz lov co đror lok six jông mnôngs thâuv đhiê pax vuôs, tsuôk li hu zâuv cxaz sđ sik đros đhiê pax vuôs. Zơưv Lừ Văn Bánh, nghệ nhân yuôz kênhx đhiê pax vuôs xòe, ntâuk đruôs, nxêz tôngx nhoz jos Nà Và, xã Viêng Lán, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La shir phaz heik: “Txix thâuv tsênhv zâu cur tưz shâuv ntâuk đruôs, ntâuk nxêz tôngx, yuôz kênhx, thiêz jux jus cur lok six nhiêv. Nhiv no txơưv tưz muôx hnuz nhôngs siêz, taz sik thâuv hâur jos muôx ntênhs phêv, shir phaz tos cheix ntux yiêz...cur cux xưk li pox nhuôs hâur jos ho sik đros ntâuk đruôs, ntâuk nxêz tôngx, yuôz kênhx chiê sđ đhiê pax vuôs xòe, tso tsês têx cêr khưr, cêr txov hâur luz nênhx. Thâuv đhiê pax vuôs xòe shir phaz tos cheix ntux yiêz thâuv tưs cux tsuv muôx đruôs thiêz nxêz tôngx, muôx kênhx”.

          Ntơưv tỉnh Điện Biên, têx ntênhs phêv li xên bản, xên mường thiêz ntâu ntênhs phêv chax chês lox zâu txơưr cux puôr lênhx đhiê pax vuôs xòe, đros ntâu tsưr ziv đhiê txơưr....Pos Lò Thị Ơn, nhoz xã Noong Hẹt, huyện Điện Biên puz pâuz: “Đhiê pax vuôs xòe zos đhiê hâur têx hnuz lov jêv, hnuz tsiêz hnuz ntênhs. Pêz tuôr tsês tsưr ziv đhiê pax vuôs txix thâuv ntêx txos nhiv no. Iz jax đhiê nưs muôx nưs têx kror txơưr, taz sik cux muôx tul tsi hlôngr yiêz lơưr six hơưv. Thâuv tsênhv zâu đhiê têx jax pax vuôs co, txos nhiv no tưz muôx 60 shông cur tsênhv six fênhx đhiê têx jax pax vuôs xòe li co”./.

VOVTB-Txâur Vax cxeik nhênhv

Tox siêz  Mộc Châu hâur 4 chêix muôx txir ntông siêr

          Tox siêz  Mộc Châu hâur têx hnuz no, zos chêix txir thênhx caz, txir hồng siêr đax nhoz trâu cxuô đêiv ar têz chos tsoz chos ntông txi txir hâur thax tsav, pov njôngr chôngz lênhx ntâu tus tsênhv taz tov shir phaz lul đê têx txir thênhx caz, txir hồng muôs trâu chor tuz luôv tsar yêz tuôx thâux zuôr ciês ntơưv qơưs. Zơưv Hà Văn Chiến chuôz zis nhoz đrôngl Nông trường Mộc Châu luz vax chos chor txir thênhx caz tsik muôx nôngz, tơưr nhiêk, nox kaz. Zơưv Hà Văn Chiến  cux hêik pâuz tiêk: Cur chuôz zis chos 700 tsoz txir thênhx caz zos zav txir thênhx caz tsik muôx nôngz; hâur ntơư muôx 400 tsoz tưz txi txir tâu sâu đê muôs: “Shông 2011, cur muk zuôr txir thênhx caz Úc chox lok nox siv mak kaz hênhr, cur thiêx txiêr chês chox lok chos. Đhâu oz shông chos thiêx txi txir, nox kaz. Txix ntơư txos trâu nhiv no, cur chuôz zis tưz chos tâu 700 tsoz; zos chos shơư tsoz chos yuôx zêx, tsoz chos txir thênhx caz hloz lox jông. Xav hâur shông 2021, cur chuôz zis sâu tâu 10 ntâu tấn txir thênhx caz; njuôk xav shông no zuôr sâu tâu 15 tấn txir; grê nhiêx muôs 50-60 cxênhz iz cir”

          Chênhr zos li hêik ntơư, Mộc Châu hâur luz chêix no, tưz muôx chôngz lênhx kruô tuôx ndis shuôk têx txir siêr đax hâur thax tsav.  Pos Nguyễn Thanh Huệ, zos chuôz zis chos txir thênhx caz nhoz đrôngl Nông trường-Mộc Châu shiê phaz lul hêik: “Txix thâuv cur chuôz zis kriz luz vax txir no chiê tsôngv kruô tuôx sêiz shuôk, đê txir, chuôz zis cux muôx phênhv sâu tâu nhiêx txiêx cxaz nzir”

          Iz chas cxuô tsoz chos txi txir hâur 4 luz chêix, tox siêz Mộc Châu cux muôx tox trôngz câuv har jông jav đros trâu têx pax txir khơưz, txir đuôx tơưs hâur chêix ntux yiêz. Zơưv Nguyễn Thế Truyền, iz lênhx kruô nhoz đrôngl HCM tuôx sêiz shuôk têz qơưs hêik pâuz: “Jiês xuz thơưx cur tuôx txos trâu Mộc Châu-Sơn La, thax tsav qơư no jông jav hênhr, nziv tsôngv kruô siêz nhiêv. Hnuz no, cur tâu muk ndis uô si, sêiz shuôk têx txir hồng, txir thênhx caz thiêz lưv jiês cur tsênhv zuôr tror tuôx ndis uô si trâu Sơn La”

          Hâur têx shông đhâu, huyện Mộc Châu tưz huôv tsar chos tâu 10.300 ha tsoz chos cxuô zav txir ntông zos đrêiv tsưr ziv kriê thiêz cxiv tsa tâu ntâu HTX tsiv uô txir khơưz kruôr, chơưr txir khơưz…Pos Nguyễn Thị Hường, phưv phôngx kôngz nuv huyện Mộc Châu hêik pâuz: “Luôs hâux lưv huyện Mộc Châu njuôk xav zos tsênhv zuôr huôv tsar tsoz chos txuôk đros huôv tsar du lix. Viv huyện cxươz cxiz cxuô HTX, doanh nghiệp huôv tsar tsiv uô cxuô qơư du lix, paz phênhv cxươz cxiz huôv tsar cxuô zav tsoz chos cov ziv hnuz ziv muôx chôngz lênhx kruô tuôx sêiz shuôk txos Mộc Châu-Sơn La”

                                                (Tsu cxêik nhênhv-Thanh Thuỷ-Hạnh)