Qir zuôv ndê grê, chôngz pêx xênhv nhoz tox siêz Lào Cai tso liêx têz tsês tsik uô

Kaz chêix chos kôngz chiv ntux yiêz, pos Vàng Chiếu Mẩy ziv chuôz zis nhoz jok Van Hồ, xar Phìn Ngan, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai li chor liêx cux tsênhv tso tsês tsik uô. Qir tiv zos ntu đhâu grê qir zuôv ndê siêz. Pos Mẩy hêik:

“Tsik pâuz uô li chak, zuk chos blêx tsik muôx qir trâu mak blêx cux tsik jông, viv li tso tsês tsik uô, txơưv chos cux sâu tsik tâu”.

Nhoz đros pos Mẩy jok, tix lâus Lai Xênhv Vax cux njiz trâus phiv liv li co. tưz zênhx chos blêx txix ntêr shông lok, hlôngr chos têx zav tsoz chos txơưr, zos iz kror tsik zôngx ziv uô tâu. Tix lâus Lai hêik:

“Chos blêx tsuv muôx têx qir li: lân, đạm ndê grê siêz hênhr, zos chos ntông mak tsuôk uô đrox xưk zôngx ziv đuô, tsik tas ntâu nhiêx txiêx chiê zuôr qir lok zuôv trâu”.

Ntơưv têx thax tsav qơư tox siêz Lào Cai, grê qir zuôv tưz ndê siêz tiv têx phiv liv lok zoz thôngz, nhiv no tas nro Kali, Ure, DAP, NPK… puôr lênhx ndê grê siêz đuô oz jiês hâur iz ntu lur tưz tsik zos uô trâu nênhs sir zôngv mak cux  tsênhv uô trâu chor nênhs muôs cux njiz trâus phiv liv. Tix lâus Nguyễn Công Bằng, zos lênhx nênhs muôs qir zuôv ntơưv thax tsav qơư puz pâuz:

“Thâuv ntêx mak iz hnuz pêz kror qơư muôs tâu muôx 3, 4 tấn qir taz sik nhiv no tsuôk muôs tâu iz tấn txos iz tấn ntâu xưz. Grê muôs shông no cux ndê siêz, txơưr txar pir li tsêiz no lok six ntâu, chôngz lênhx nênhs tuôx zuôr tsik muôx nhiêx, tsuv muôs nzir blêx chiê muôx nhiêx zuôr qir, xav mak grê qir siêz, taz sik grê blêx, poz cưk ho tsik ndê grê hlo”.

Pêx xênhv nhoz tox siêz phênhv ntâu zos khov trâu blêx thiêz poz cưk; têx qơư qiv hơưv phiv liv mak iz shông tsuôk chos tâu iz chiv. Kror pox nhuôs tso têx liêx têz tsês tsik uô, zos phiv liv txos ngaz tuk kôngz krâur. Zos zuôv tsơưs têx qir cux uô trâu chor tsoz chos hloz lox tsik jông, zôngx ziv trâus caz hmoz ruôr hiêv thiêz tsơưr lươngv trâus txo grêk kik. Zơưv Hảng Seo Quang, Phưv Chủ tịch Ủy ban xar Lùng Thẩn, huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai hêik:

“Phiv liv trâu thax tsav qơư nhiv no zos grê qir zuôv cux li têx zuz nôngz kôngz chuôz ndê siêz, pox nhuôs muôx tsik txâuk nhiêx zuôr lok paz trâu luôs hâux lưv huôv tsar cêr uô  nox. Hâu nov ntơưv pêz xar  cux vav tiêk cxuô cấp muôx vax huôv zuôr sêiz shuôk, paz trâu pêx xênhv”.

Thâuv grê têx qir zuôv tsênhv tsik tâu txo grêk, hâu nov ntơưv qơư tsênhv hêik pêx xênhv sir zôngv têx qir zuôv hữu cơ. Taz sik, no cux tsuôk zos kror tsưr ziv uô xuz thơưx xưz./.

(An Kiên-Lik Thox cxêik nhênhv)

Phênhv “Nôngx mênhx zuôr tsuv pâuz”

Tsưr ziv chos kriêr

Six hơưv chos

Chos kriêr txix hli 1-2 lok sik hli 4-5 thiêz hli 10-11-12 hâur shông; txix thâuv chos, kriêr tuôx câuk, hloz lox txos trâu thâuv khơưz sâu zos 8-10 luz hlik.

1.Xeir kriêr chos

Chor kriêr tâu chos ntâu nhiv no zos têx kriêr sơưr đơưk khênhr chos hâur thax tsav qơư, kriêr txuôv (Tiền Giang),  kriêr zuôr saz đrâuv luôs 2 chas têz qơưk lol thiêz lar heik zos chor kriêr chos ntâu ntơưv Long An.

Xeir zuôr chor kriêr tưz lâul, txưv 9 luz hlik tror zar sâuv. Zôngv triêv txiêr, nyuô têx chas kriêr zuôr chos co, iz luz kror chos xeir iz zak kriêr muôx tsơưs tsơưs txix 3-4 tus câuk chiê hlar câuk, đhâu txiêr, yuô têx chas kriêr tas, sơưr đơưk muôz iz kro yâur lok plênhr trâu  kror hniêr triêv txiêr yiêz co cov zar kriêr tsi kruôr.

Đhâu txiêr tas 4-6 luz six hơưv: Sơưr đơưk muôz chor kriêr no khơưk tso trâu hâur tơưz, saz hâur kaz tơưz muôz hnaz puô trâu, saz sâuv sơưr đơưk cux muôz đaz tsi têx lok vor hur si. Đhâu co 2-3 hnuz, sơưr đơưk zôngv têx kuôr blêx hur lok bos trâu thiêz zưs đêx cov nông, vor ntov tsês li no muôx nhos 1-2 ciêz. Thâuv tưs muôx nhos 10-15 hnuz ntơư, chor kriêr mê njik hlar câuk tuôx, li gra muk chos.

2.Bax ar chos

Têx ar têz tâu khơưz, ndơưk, lêix cov nxênhr, suô hur si têx đrox por tsês. Đhâu co li muôz thoz huk uô têx hax cov siêz 15 phênhz, đar iz thiêr. Chos iz hax kuôk iz hax muôx nhos iz đok ntâu.

Uô ntêx thâuv zuôr chos, sơưr đơưk tsuv ndơưk ar  jiêz yar tsês txix 20-30 hnuz thiêx tsi yuô trâul caz hmoz tho nox uô ruôr hiêv. 

Nhạc cắt

3.Tsưr ziv chos

Sâuv iz hax huk tâu zuôr bax chos kriêr co, sơưr đơưk chos uô 2 caz, iz caz kuôk iz caz muôx iz đok ntâu thiêz iz tsoz kuôk tsoz muôx iz đok txos iz đok ntâu. Muôz zar kriêr zuôr chos co tso trâu hâur kror, muôz têx ar mok cxuz trâu cov mê njik tuôz tsơưr, siêz iz zav li sâuv bông ar. Thâuv chos, sơưr đơưk muôz saz zuôr tuôx câuk ntơư tso tis trâu saz sâuv, têx câuk thiêx hlar tuôx jông.

Tu têx kriêr

1. kriêr tir tsi yuô tâuk đêx ngaz. Chênhr viv li, sơưr đơưk tsuv thoz cưx cov đêx ntưk tâuk, tsi chiê đêx tênhr ntêr ngaz têx kriêr.

Chiê kriêr huôv thiêz hloz lox jông, khơưz sâu tâu nju, thâuv kriêr tuôx câuk, hloz lox ntơư, sơưr đơưk tsuv zưs đêx tsi so trâu cov têx ar nông tâuk. Thâuv nhiv kruôr chos, iz hnuz zưs 1-2 jiês đêx  trâu, têx hnuz ntux lok nas mak tsi tas zưs đêx.

Đhâu chos tas muôx 7-8 luz hlik, uô ntêx thâuv zuôr khơưz sâu têx kriêr ntơư, sơưr đơưk tsi cxoz zưs đêx. No zos ntu têx kriêr tưz jênhs blôngx thiêz zuôr qir khơưz sâu.

Nhạc cắt

2.Zuôv qir

Têx qir zuôv lok six zov chênhr trâu kriêr hloz lox thiêz khơưz sâu tau nju, sơưr đơưk zôngv têx yâur, xuô blê, kuôr blêx lưx ntơư muôx nhos 2 tênhr shơư trâu 2 tênhr qir hữu cơ zuôv trâu iz cxênhz xưv phaz ar têz chos kriêr.

Zuôv qir cxiz: Đhâu thâuv chos tas txix 20-30 hnuz, zuôv 250-300cir qir NPK 15-9-17+TE, đhâu co zuôv cxiz trâu chor kriêr thâuv kriêr tưz muôx 90-100 hnuz đhâu chos tas, đros thiêz iz jiês zuôv 250 cir NPK trâu iz ha.

3.Phax tuô têx caz hmoz tsik chiê uô ruôr hiêv

Têx caz tho nox car zos chor caz phênhv ntâu uô ruôr hiêv têx kriêr. Zav caz no muôx trâu thâuv ntu chor kriêr tưz hloz lox txix 7 luz hlik txos 10 hlik. Thâuv qênhz pov têx kriêr trâul caz hmoz tho nox, sơưr đơưk tsuv muôz têx caz tuô thiêz txiêr zar car caz tho co por tsês.

4.Khơưz sâu têx kriêr

Cux seiz zoz qơưx sir zôngv li chas, sơưr đơưk khơưz sâu li ntơư. Zos zuôr kriêr mok cux muôx têx qir khơưz sâu txix thâuv đhâu chos tas 4-5 luz hlik.

Fênhx yax mak têx kriêr jông khơưz sâu xav txix hnuz chos txos trâu hnuz sâu muôs, tsuv  muôx 10-12 luz hlik./.

(KT Viện Nghiên cứu giống cây trồng T.Ư-Riê Lâux cxeik, nhênhv)