Niêv lâul Tôngx xơưs uô, đros por hưv tsês tsôngv pox niêv Hmôngz têx tsôngk yo tiêz

Iz txưv zos tsôngv box Hmôngz lênhx tuz nhuôs, pâuz jông lok luôs hâux lưv xơưs uô têx tsôngk yo hnar, shông 2019 niêv lâul Tôngx Xênhv Muôk tưz quyết tinhv yưv muôx 20 tsov đeiv chiê krêz uô qơư xơưs pox niêv Hmôngz têx tsôngk yo tiêz hnar. Xuz thơưx niêv lâul phênhv ntâu zos xơưs uô trâu zuk hnar thiêz muôs iz kro mê njik trâu chor pox niêv vir ndâuk hâur jok.

Niêv lâul Tôngx heik pâuz: Thâuv ntêx, pox niêv Hmôngz têxtsôngk hnar li: Tril yo, tiêz tâu muôz ntâuz max uô, xơưs têk, tsi xơưs uô ntâu zav, tsi muôx têx ntâuz xor jông li nhiv no. Taz sik, tsưr ziv xơưs uô li no tsuv pôngz ntâu six hơưv, hnuz nhôngs, côngz đas jos (tas nhos 4, 5 luz hlik) xuôk têk xơưs uô iz kro jux juk thiêx uô tâu tiêr iz chêr tsôngk pox niêv, têx chêr lav xơưs uô zôngx ziv hnar uô liêx têz ntơư, zos yo, tiêz, sêr, gri muôs txix 500-600 cxênhz đeiv, hok têx chêr tsôngk yo tiêz jông, nriê uô ntâu ntâuz xor tsơưs tsơưs tsuv tas iz shông, gri muôs txix 1-2 tsov đeiv.

Txix têx phiv liv li heik sâuv, niêv lâul tưz xar zuôr li chas cov txo grêk tsơưs tâu six hơưv hnuz nhôngs, côngz đas jos chiê uô tâu tiêr iz chêr tsôngk yo tiêz, cê khax jông jav trơưk li têx hluôk nhiv no siêz nhiêv, cê tuôr tâu tsês zuk Hmôngz têx txux chi xơưs uô tsông hnar, niêv lâul Tôngx tưz jux juk bax zuôr tâu têx yuôz nriê xor, chaz xor, xơưs têx tsôngk, zôngv Suôr têx ntâuz xor muôx muôs hâur ciêz đrôngs đros trâu nriê uô têx pax ntâuz, muôz chor xor liêz njuôz, ntâuz txêix lok siz fiv, xơưs uô cov khax jông. Niêv lâul Tôngx heik:

Luôs hâux lưv xơưs uô pêz Hmôngz têx tsôngk yo tiêz co tsuv gruôs thiêz moz siêz uô tsi so hlo, huôk njôngr six hơưv uô zav no tas uô ciês zav tov, uô li ntơư lơưv yênhx hnuz tsi tâu so hlo. Chiê  xơưs uô tâu têx chêr tsôngk yo tiêz jông, tâu trơưk li chor pox niêv vir ndâuk siêz nhiêv mak kaz côngz tsuv gôngr, pâuz muôz têx ntâuz xor txêix jông lok siz fiv xơưs uô yo, tiêz, câuk mov, lar heik zos têx chêr zuôr hnar muk siz tưr uô si lov jêv hâur hnuz ntênhs, hnuz tsiêz  ntơư tsuv xơưs uô lok six jông trơưk li cxênhx hluôk nhiv no siêz nhiêv. Iz zva li luz yo, xuz thơưx zos fuô plaz, xơưs ntiês yo, têk yo txos trâu muôz têx ntâuz txêix jông lok siz fiv, xơưs lo uô cê, đhâu ntơư li ti têx hlơưs, nhiêx đei trâu ntiês yo, têk yo cov khax jông…. Chênhr viv max mav uô, xơưs tik iz kro jux juk li co trâu, viv li nhiv no iz cxiê têx zav mê li ntiês yo, têk yo txơưxtưz muôz yuôz xơưs, tsi thôngx li thâuv ntêx xuôk têk xơưs uô, taz chiê uô tier tâu iz chêr tsôngk yo tiêz pox niêv Hmôngz  lok hnar cux pôngz lok six ntâu six hơưv, hnuz nhôngs. Ciês têx kror xơưs uô zôngx ziv, iz chêr tsôngk yo tiêz tưz uô tas 2, 3 hnuz, hok nriê têx xor liêz njuôz, muôz têx ntâuz txêix uz no lok siz fiv, xơưs lo uô cê cux tas muôx 2 ciêz, têx chêr tưs xơưs uô jông mak cux yênhx hlik.

Taz sik, xơưs uô trơưk li tsưr ziv yiêz no, têx tsông yo tiêz niêv lâul uô tâu ho muôs pôngz đuô thiêz phênhv sâu tâu cux ntâu đuô pir li thâuv ntêx, xav kror đruôz đraz iz hlik niêv lâul muôs tâu nhos 25 chêr tsôngk yo tiêz, tâu xar muôx 20 tsov đeiv iz hlik. Tsi tiêk phưx vưv tsôngv pox niêv vir ndâuk sơưr đơưk hâur jok, niêv lâul Tôngx chuôz zis qơư xơưs uô têx tsôngk yo tiêz hnar co cux tâu ntâu tus chôngz pox niêv vir ndâuk hâur jok thiêz luôs 2 chas xã, jok txơưr đuô pâuz txos, đas cir zuôr ntâu. Iz txix thâuv muôx moz Covid-19 huôv xênhz phiv liv, tsi yuô muôx kruô muk lol đhâu, têx lênhx tuôx zuôr tsôngk yo tiêz hnar lok cux tsi yuô pov tuôx, niêv lâul ho xar tsưr ziv tsiv uô, xơưs têx yo tiêz nhuôv zâu, xơưs uô tsês yênhx pơưs chiê trâu ntơư lok sik têx chêr hnar muk uô liêx têz phưx vưv tsôngv box sơưr đơưk. Niêv lâul Tôngx Xênhv Muôk heik pâuz nzir:

Niêv lâul Tôngx Xênhv Muôk cux tsês six hơưv, hnuz nhôngs kriê têx tsưr ziv xơưs uô pêz Hmôngz têx tsôngk hnar heik sâuv tâu trâu 5 lênhx pox niêv vir ndâuk hâur jok, hâur xã thiêz luôs 2 chas xã đrâuv cơưv shâuv, đros xơưs uô zuk heir nênhs têx tsôngk yo tiêz chiê muôx nzir phênhv sâu tâu têx thâuv luz six hơưv shênhx, tsi muôx đaz tsi uô ntơư. Niêv lâul Cơưv Xênhv Zax, nhoz xã Nà Ớt, huyện Mai Sơn, lênhx tâu niêv lâul Tôngx kriê tsưr ziv xơưs uô pêz tsôngv pox niêv Hmôngz têx tsôngk hnar, nhiv no tưz krêz uô tâu iz qơư xơưs têx tsôngk yo tiêz co ntơưv qơư muôs heik pâuz:

Đros trâu têx sir jos, moz siêz lus xơưs uô têx tsôngk yo tiêz, niêv lâul Tôngx Xênhv Muôk thiêz chor por niêv vir ndâuk Hmôngz nhoz cxuô jêx jok thax tsav tox siêz Sơn La tsênhv paz đas jos đros por hưv, tuôr tsês têx txux chi vênhx huôv jông thâuv nzor thiêz zuk heir nênhs têx tsôngk tril yo, tiêz hnar tsi chiê pôngz plox./.

(Lầu Chia-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Tsưr ziv chos thiêz tu têx poz cưk blâuv cov sâu tâu nju

Poz cưk blâuv cux chos tâu hâur yênhx shông ntơưv têx ar  muôx đêx zưs, taz sik chiê sâu tâu nju, tsuv xêir tsov six hơưv thiêz chêix chiv chos, thâuv poz cưk cxơưr thiêz uô poz tsik ndax trâu têx hli yar ntux cuz sor, kruôr gis lok sik no hênhr thiêz tsưr ziv chos, tu li đrav kaz:

1. Ar chos:

Poz cưk blâuv zos zav tsoz chos lur hnuz nhôngl, chos tâu trâu sâuv ntâu zav ar. Taz sik, poz cưk blâuv zuôr hloz lox jông thiêz muôx poz lox, tsuv chos trâu ntơưv têx ar têz muôx ar shơư suôz jêz.

Ar tâu lêix toz muôx iz nôngk txos trâu iz đok, uô cov ar nxênhr chiê poz cưk zôngx ziv huôv hloz. Nthuô têx đrox cov hur đu. Phax tar caz hmoz ruôr hiêv. Tsuv fông têx qir tsiêx, mfông hmôngr jêz siz uô ntêx trâu chor ar 15-20 hnuz, mav chos poz cưk trâu.

2. Xêir nôngz thiêz chos poz cưk:

Nhiv no sâuv ciêz đrôngs muôx lok six ntâu zav nông poz cưk blâuv li poz cưk blâuv nù, poz cưk blâuv Long Khánh, poz cưk blâuv xiêr Ban Mê Thuột… sơưr đơưk zuôr xêir tsov tâu zav nôngz chiê chos trơưk tsưr ziv.

Tsuôk chos 2-3 njiêr hâur iz luz kror; chos hax cêv kuôk hax txix 3 đok txos 5 đok.

Thâuv chos tas, muôz ar bôngs tuôz txix 2 txos 3 zas ntir têk. Zos chos trâu chêix ntux kruôr mak tsuv zưs đêx trâu cov poz cưk tuôx câuk sêi.

3. Tu têx poz cưk:

Muôx nhos 4-6 hnuz đhâu chos tas (poz cưk tuôx muôx iz đêiv blôngx) tsuv chos nzir têx tsoz tsik tuôx thiêz trâus tuôs. Yiz por tsês chor poz cưk tsik lox jông (tsês txix 1-2 tsoz hâur iz luz kror) cov huv zos li tsưr ziv chos.

Hâur ntu fông qir, tsuv fông 3 jiês qir râu poz cưk. Jiês xuz thơưx fông qir đhâu thâuv chos tâu 10 hnuz, jiês tiv oz tov kaz jiês 10 hnuz thiêz jiês tiv pêz cêv 30 hnuz. Fông qir urê, kali lok sik qir hữu cơ. Zos fông qir urê, kali mak tsuv tor đros đêx zưs trâu poz cưk lok sik thâuv trâu qir tas tsuv muôz ar phâuk trâu cov qir tsik chiê qir cxơưz trâu têx blôngx poz cưk.

4. Sâu poz cưk:

Poz cưk blâuv zuôr jông sâu đhâu muôx 60-65 hnuz xav txix thâuv chos tas. sâu poz cưk kruôr mak ntêik thâuv chor flâuz poz cưk tưz đax thiêz kruôr tas./.

(Baonongnghiep-Lik Thox cxêik nhênhv)