Nênhs Xơ Đăng siz zuôr uô txix gơưv thiêz seiz jông cêr siz hluz

          Đros thiêz tsôngv box Xơ Đăng têx hluôk tuz, hluôk nxeik thâuv hloz tiêr nênhs (muôx nhos 18 shông) muôx qênhx tâu muôx fôngx zưs. Zos thôngx ziv siz hluz, lơưr pov trâu niêv thiêz txir pâuz, lơưr tưz siz hluz siz nhiêv, heik niêv thiêz txir puz siz zuôr uô txix gơưv.

          Tsov lơưr yênhx chuôz zis li theox chênhv mak hluôk tiz muôx qênhx “ nox tơư yôngz” lok sik hluôk nxeik muôx qênhx “ nox tơư yôngz”. Pos Y Yêm, nhoz jos Deak Lơ Leang Hai, xã Ea Uy, huyện Krông Păch ( tỉnh Đăk Lắk) puz pâuz:

          “ Lơưr pêz mênhx cxưx Xơ Đăng li phongz cxưx mak tsi xưk li iz cxiê mênhx cxưx txơưr, hâux lưv uô ntêx thâuv siz zuôr mak tâu sik nriêr pâuz fênhx zav. Tsov lơưr theox chênhv chuôz zis mak chuôz zis lênhx hluôk tuz lok sik hluôk nxeik puôr lênhx tuôx txeik tâu. Hâur pêz jos, muôx têx lênhx hluôk tuz mul heik zuôr hnhaz, muôx têx zos hluôk nxeik mul heik. Lênhx tưs heik zuôr cux tâu, tsuôr zos sik đros nhoz uô nênhx shir phaz, siz siz hluz txơưv tâu. Nhiv no ntâu chuôz zis muôx luz nênhx ngaz tul thiêz lơưr muôx txơưx jênhv tsoz phưz niêv thiêz txir 2 saz lok six jông”.

          Lơưr zơưv A I Hat, nhoz jos Kon Wang, xã Ea Yiêng, huyện Krông Păch ( tỉnh Đắc Lắc), nênhs Xơ Đăng li phongz cxưx siz zuôr mak tsi phưx txuôx li têx mênhx cxưx txơưr. Viv li, hluôk tuz hluôk nxeik txơưv siz hluz siz nhiêv txơưv sik zuôr uô txix gơưv, txơưv chuôz zis bluô nux lok sik txov nhêv cux tsi coaz tsôngv:

          “ Lơưr pêz mênhx cxưx li phongz cxưx cxôngx thâuv ntêx txos nhiv no mak zôngx ziv, pêz mênhx cxưx li phongz cxưx tsi xưk li têx mênhx cxưx txơưr. Vênhv thix coaz tsôngv zos 2 lênhx siz hluz, siz nhiêv, thâuv co mak pov trâu niêv thiêz txir 2 saz, thâuv niêv thiêz txir thôngx ziv mak txeik trâu mê nhuôs xưz”.

          Hnuz nox tơư yôngz, chuôz zis hluôk tuz gra cxuô zav tuôx chuôz zis hluôk nxeik, lok sik chuôz zis hluôk nxeik gra tuôx chuôz zis hluôk tuz. Têx zav gra lơưr zos iz tul keiz, iz huz chơưr, iz traz tâuk, iz traz triêv, iz đeiv pax ntâuz, 2 luz pâus tôngx. Chuôz zis jênhv tâu thiêz côngz jênhv trâu 2 lênhx nhuôs. Cxôngx hnuz nox tơư yôngz, gơưv hluôk tuz hluôk nxeik tâu seiz zos niêv txir taz sik tsi tâu txeik. Lok tsưr ziv hâur hnuz nox tơư yôngz, zơưv A I Hat puz pâuz, nênhs Xơ Đăng tsov cưv tiv zix zos gơưv tuz nhuôs li cêr siz hluz, viv li têx tsưr ziv uô cux zôngx ziv:

          “ Thâuv niêv thiêz txir 2 saz thôngx ziv, lênhx nênhs paz txeik zuôr mul nus lênhx hluôk tuz: - cox pok thôngx ziv zuôr nưs uô pox niêv? Lênhx hluôk tuz heik trâu niêv txir pâuz: - Cur tsênhz tsênhz xar zuôr nưs uô pox niêv. Cxôngx thâuv hloz tiêr nênhs, cur tưz hluz nưs thiêz tâu nưs thôngx ziv thiêz hluz cur....”

          Ciês đhâu hnuz nox tơư yôngz, txơưv 2 saz seiz zos niêv pos zơưv txir, lênhx hluôk tuz thiêz hluôk nxeik tâu seiz zos niêv txir tsi tâu txeik. Six hơưv cxôngx thâuv nox tơư yôngz txos thâuv txeik, tsov lơưr yênhx chuôz zis li theox chênhv, 1 txos 2 luz hlik taz sik tsi cxoz tsês đhâu 1 shông. No zos six hơưv tsês chiê gơưv tuz nxeik khav tênhv zuk, tsi uô têx tsi huv đros jêx jos li cêr chei. Zơưv A Djoa, nhoz jos 3, xã Tân Cảnh, huyện Đắc Tô tỉnh Kon Tum puz pâuz: Zos iz hâur 2 lênhx tuz nxeik uô cxâuv cui tênhv uô ntêx thâuv txeik mak zuôr trâus jêx jos xưv phuôv lok six hnhar:

          “ Têx tsưr ziv cxôngx thâuv nox tơư yôngz txos thâuv txeik mak tsuv uô trơưk jos li phongz cxưx. Lơưr nênhs Xơ đăng li phongz cxưx, gơưv tuz nxeik zos uô cxâuv tul tsi li muôx mê nhuôs uô ntêx thâuv txeik mak lâus jos zuôr ntiêz mul tsi puz nhoz hâur jos thiêz. Thâuv lơưr ntês buô, ntês keiz txi côngv Yàng mak lơưr thiêx tâu tror lol nhoz hâur jos”.

          Phongz cxưx no cux zos iz tsưr ziv chiê txu grês qênhx shênhx tuz nxeik muôx mê nhuôs uô ntêx thâuv siz zuôr uô txix gơưv, taz por đas jos xênhz zus mê nhuôs trâu lênhx niêv thiêz tuz nhuôs tov kaz no.

          Lok nox yôngz, 2 saz chuôz zis xeir hnuz tsưr tsix ntơưv tsêr côngv thôngx. Lơưr pos Y Yêm, nhoz jos Deak Lơ Leang Hai, xã Ea Uy, huyện Krông Păch tỉnh Đắc Lắc, nox yôngz zos six hơưv tas nro cưr tix nênhx tsa thiêz côngv thôngx li hnuz lov jêv:

          “ Lơưr nênhs Xơ đăng li phongz cxưx, nox yôngz ntơưv tsêr RÔNG, tas nro têx zav nox hâuk 2 chuôz zis gra tuôx ntơưv tsêr. Kruô mak khênhr gra chơưr, keiz tuôx chiê nox yôngz, lơưr muôz trâu niêv pos zơưv txir txeik têx xiv huv co. Chuôz zis 2 saz jênhv thiêz sik đros nox hâuk, heik cưr cxiêx, ntâus đruôs tôngx nxêz tôngx phôngv gơưv niêv txir hluôk nhoz uô nênhx shir phaz tas tiêv nênhx”.

          Mênhx cxưx Xơ Đăng li kror jông zos uô ntêx thâuv nox yôngz, chuôz zis hluôk tuz, hluôk nxeik sik đros seiz lax lok yênhx chuôz zis luz nênhx, theox chênhv kinh têr....Chuôz zis tưs txov nhêv đuô mak gơưv niêv txir hluôk tsuv lol nhoz chuôz zis co 2-3 shông, paz uô lox tôngv chiê chuôz zis hla đhâu têx phêv liv uô ntêx, yênhx trul ngaz tul luz nênhx. Đhâu co, gơưv niêv txir ho hlôngr mul nhoz chuôz zis tsênhv yuôr. Li ntơưv, thâuv muôx txâuk theox chênhv 2 niêv txir thiêx pheiz mul nhoz iz qơư txơưr.

Nhiv no, ntơưv nênhs Xơđăng li têx jêx jos nhoz Tây Nguyên, phongz cxưx no tsênhv tâu tuôr tsês jông, gôngr phênhv uô muôx têx chuôz zis truôx vênhs siz hluz, nhoz uô nênhx shir phaz thiêz têx xênhv nênhs thiêz côngv thôngx ziv sik côngv siêz đuô./.

(TTTN-Txâur Vax cxeik nhênhv)