Nôkố, [ă 8 sào tơnêi pêt plâi ktui, plâi kuit, rơpo\ng pôa Huỳnh Hữu Vân, a thôn Hòa Thanh, cheăm Ea ~uôl, tơring {uôn Đôn, kong pơlê Dak Lak châ xo laih vâ chê 200 rơtuh liăn môi hơnăm. Pôa Vân ăm ‘nâi, tơnêi a Hòa Thanh kố cho tơnêi prêi, ôh tá ai trếo kơhiâm, mê hên mâu hdrê loăng pêt ôh tá kâi xông kân. Xua mê, hdrối nah maluâ hiăng mơ-eăm pêi la tơdroăng rêh ối rơpo\ng pôa xuân bu bê kâ plâ hâi tê.

Hơnăm 2012, pôa pơkâ hơ’lêh kơdrum, pêi tơnêi, chiâ klôh, roê hdrê plâi krui, plâi kuit ngeăm sap ing peăng mâ hâi lu vêh pêt mơnúa. Kơnôm ing tơdroăng ki rơkê ple\ng sap ing ối a pơlê xiâm Vĩnh Long, châ rak ngăn tro túa mê kơdrum plâi krui dêi pôa Vân hiăng ai plâi plâ hơnăm.

‘’Tơnêi kố tơtro [ă hdrê loăng ki mê vâ pin chiâng hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng ki ai pơxúa [ă ai yă kơnâ ‘na cheăng kâ ăm á. Pơtih, môi tiah nôkố môi xiâm loăng mơni ki le\m sap ing 50 – 70 kg, riân tiô yă tê tung kơchơ [ă kơlo 17 – 18 rơpâu liăn môi kg, tá hâi troh a kơlo 20 rơpâu liăn môi kg mê môi xiâm hiăng ăm pin châ lối môi rơtuh liăn. Riân tâi tâng ăm mâu hdrê loăng, ôh tá riân kơxo# liăn ‘no cheăng mê á xuân ối châ tơkâ 150 rơtuh liăn gá hôm, ôh tá pá’’.

Troh apoăng hơnăm 2017, rơpo\ng pôa Huỳnh Hữu Vân hiăng hluăn ing kơtiê krá ton, cha ngăn cho môi rơpo\ng ki djâ troăng ahdrối tung pêi cheăng kâ rơkê a cheăm. Ôh tá xê pơtê to a pêt plâi krui, pôa ối pêt mơnúa lối 100 xiâm loăng plâi treăng ngó Siam [ă hiăng pơxiâm va krí rôh ki apoăng.

Pôa Vân tơmiât tê tơ’nôm hdrê loăng [ă kum vâi krâ nho\ng o tung thôn ki ai tơdroăng rơhêng vâ hơ’lêh pêt hdrê loăng ‘na kih thuât vâ rơtế mơ-eăm hluăn ing kơtiê.

Jâ Lê Thị Bình Ly, kăn [o# Hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng cheăm Ea ~uôl, tơring {uôn Đôn tối, tơdroăng ki ai mâ dêi hdrê loăng plâi kâ kố a cheăm hiăng kum hên rơpo\ng mơ-eăm tơkâ luâ xơpá, tung mê ai pôa Huỳnh Hữu Vân, cho rơpo\ng ki djâ troăng ahdrối tung mơeăm tơkâ luâ xơpá:

‘’Nôkố [ăng tơnêi pêt plâi krui, plâi kuit tung cheăm Ea ~uôl rế hía rế hên. Ki xiâm môi tiah rơpo\ng mê kố, sap ing môi rơpo\ng kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng kơtiê, meh hiăng khên tơnôu hơ’lêh pêt hdrê loăng plâi kâ vâ mơdêk tơdroăng ki pêi lo liăn dêi tơná [ă hiăng mơ-eăm hluăn ing kơtiê. Tối tơdjuôm tơdroăng ki ai mâ dêi hdrê loăng plâi kâ mê hiăng kum ăm kuăn pơlê rế pêi lo tơ’nôm liăn ngân kum xut tah hrâ mơnguâ kơtiê xơpá [ă pro ăm tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê rế hía rế niân tâ’’.

Pôa Lê Văn Quyết, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Ea ~uôl, tơring {uôn Đôn ăm ‘nâi, tơnêi Hòa Thanh hdrối nah bu pêt to mâu hdrê loăng iâ hâi mê tơdroăng rêh ối [ă cheăng kâ dêi kuăn pơlê gá pá khât. Nôkố, hên rơpo\ng kuăn pơlê hiăng pơxiâm vâ hơ’lêh pêt hdrê loăng plâi krui, plâi kuit pro ai pơxúa ăm cheăng kâ.

Khu kăn pơkuâ [ă kơvâ cheăng ki ai tơdjâk troh cheăm hiăng tối tơbleăng, mơhnhôk vâi krâ nho\ng o kơhnâ xúa khoa hok kih thuât, hơ’lêh pêt hdrê loăng tơtro tiô túa pơkâ a cheăm. Tơdrêng a mê hnối hnê tối kuăn pơlê pôi tá tơbriât dêi rơpó pêt hên, kal riân ngăn tơdroăng ki tê ăm gá tơniăn vâ ví tơdroăng ki plâi hên luâ râ ôh tá ai tíu tê, yă kơdroh, pro pá ăm kuăn pơlê.

‘’Cheăm hiăng tối tơbleăng mơhnhôk mâu rơpo\ng kuăn pơlê ki ai tơnêi tơníu môi tiah a kơpong cheăm Hòa Thanh [ă [uôn Ea Mdhar mê xuân tơku\m po ăm vâi krâ tối tơbleăng pêt. {ă tơdroăng ki hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng dêi tơring, mâu ko\ng ti pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong lăm chu troh hnê mơhno vâi krâ nho\ng o pêt [ă rak ngăn hdrê loăng plâi krui tro tiô kih thua#t. Tơdrêng a mê hnối tối tơbleăng ăm vâi krâ nho\ng o ki pêt hên hdrê loăng plâi ki môi tiah kố vâ ai troăng hơlâ ăm vâi krâ nho\ng o xo ah hmôi ai hên luâ tâ mê nếo tơdroăng ki tê xuân cho môi tung mâu tơdroăng ki pá’’.

Po troăng vâ mơnhông [ă rah tíu pêt loăng plâi kâ a Tây Nguyên

Hlo tơdroăng ki ai khât kố ‘na yă mâu hdrê loăng pêt ki xiâm môi tiah kơphế, tiu ôh tá tơniăn mê tung to lâi hơnăm vêh ngi kố, mâu hdrê loăng plâi kâ môi tiah [ơr, sầu riêng châ ngăn cho hdrê loăng pêt ai pơxúa khât, kum hơ’lêh tơdroăng ki pêi lo liăn ăm kuăn pơlê. Laga, vâ rak tơniăn ăm tơdroăng ki pêt tơniăn kơdrum loăng, vâi krâ nho\ng o kal ‘nâi nhên mâu tơdroăng ki kal ‘na xông kân dêi hdrê loăng va rah xo hdrê loăng pêt tơtro [ă kong prâi, tơnêi tơníu a cheăm. Tie#n sih Hoàng Mạnh Cường, kăn ngăn pêt kong [ă loăng plâi kâ, Vie#n Khoa hok Kih thua#t Pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên kô pơchân vâi krâ nho\ng o mâu tơdroăng drêng pêt [ă rak ngăn loăng plâi kâ.

Êng: Ô tie#n sih Hoàng Mạnh Cường, nôkố loăng plâi kâ dế mơnhông mơdêk môi tiah lâi a kơpong Tây Nguyên?

Tie#n sih Hòang Mạnh Cường: Loăng plâi kâ nếo mơnhông mơdêk kơtăn dâng chât hơnăm kố. A tâi tâng mâu kong pơlê Tây Nguyên ki hên tơku\m a mâu hdrê loăng plâi ngăn cho loăng plâi bơr [ă loăng plâi sầu riêng. La to lâi hơnăm achê kố dâng pơtăm hơnăm troh tơpah hơnăm mê ngin xuân ai mâu hdrê loăng ki nếo mê cho krui kuit [ă krui [o\ng. Kố cho mâu loăng plâi kâ ki ai hni rôh apoăng pêt pro pơxúa hên.

Nôkố tiô ngin hlo mâu kơpong ki dế pêt hên loăng plâi kâ dế trâm pá pái tơdroăng, má môi cho tíu tê plâi dế trâm pá kân. Má péa, cho trâm pá tung pêi pêt. Akố [ă rêm hdrê loăng plâi kâ phá dêi rơpó mê kal châ rak ngăn pơrá phá há. Malối nôkố pin dế trâm pá la hâi ai môi tơdroăng pơkâ ki nhên vâ mơnhông mơdêk kơpong hmâ pêi pêt tiô troăng hơlâ tơniăn le\m.

Êng: Ê, tie#n sih nếo tối troh tơdroăng ki pá apoăng cho tơdroăng tíu tê. Tiah mê pro ti lâi vâ châ tê mơdró tơ’lêi ô tie#n sih?

Tie#n sih Hòang Mạnh Cường: Tơdroăng ki tăng tíu vâ tê pá ôh tá xê to [ă plâi kâ cho môi tơdroăng ki pá tơchoâm dêi mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng pin. Pin xuân hiăng ‘nâi nôkố tơnêi têa, Chin phuh xuân hiăng ai tơdroăng pơkâ nhên. Akố Khu xiâm ngăn ‘na pêi chiâk [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê hiăng pơcháu ăm ngin hnoăng cheăng tí tăng ‘nâi ple\ng vâ pơtối mơnhông ‘na cheăng kâ troh hơnăm 2020.

Á xuân tơbleăng ăm kuăn pơlê ‘nâi 4 tơdroăng ki ki xiâm [ă loăng plâi kâ mê cho bơr, sầu riêng, priât [ă krui ngeăm. Pak^ng tơdroăng pơkâ tơchoâm ăm 5 to kong pơlê kơpong Tây Nguyên mê Dak Lak xuân hiăng ai pơkâ pơtối ‘mâi mơnhông pêi chiâk deăng troh hơnăm 2020 [ă ai môi troăng hơlâ pơkâ vâ pêi pro tê mơdró loăng plâi ton hơnăm loăng plâi kâ xuân hiăng châ Vi [an hnê ngăn kong pơlê Dak Lak k^ pơkâ.

A kố pin xuân ‘nâi tiah kố, vâ tăng troăng xiâm tê mê pin thế pâ tiah kố, tâng pin bú pêt iâ tê mê pin kố ôh tá châ tê [ă tơdroăng tê ăm kong têa ê pin thế ai pơkâ nhên khât, mâu kơpong ki nếo pêt, deăng pêt rơdâ to lâi, pêi tiô túa ki lâi. Kố cho mâu troăng hơlâ pêi pro tơdâng [ă má lối a kố á tối nhên tiah kố, tơdroăng mơnhông mơdêk tơku\m châ pêi pêt tơniăn krúa [ă châ tăng tíu xiâm vâ rôe drêng tê ăm kong têa ê.

Êng: Ê, ‘na tơdroăng pêt gá ti lâi ô tie#n sih?

Tie#n sih Hòang Mạnh Cường: Akố vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng rêm túa loăng ai tơdroăng kal vâ phá dêi rơpó [ă tơdroăng rak ngăn phá tơ ê há.  Pin thế ‘nâi nhên a mâu kơpong pêt mâu hdrê loăng môi tiah bơr [ă loăng plâi sầu riêng mê pin thế pêt a mâu kơpong tơnêi khêi bazan [ă ma lối pêt tơvât mê kố cho troăng hơlâ pêi tơ-[rê [ă nôkố pin hlo tiah kố hiăng pro pơxúa tơ-[rê.

To [ă hdrê loăng plâi ki ai hni môi tiah krui pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng gá bú vâ pêt a mâu tơnêi ki hơpok [ă mâu tơnêi ki châ toh têa. Malối loăng plâi kâ ki môi tiah krui kô xông rơdêi tâng pêt a mâu kơpong tơnêi ki hngiú tô phá dêi rơpó [ă kơmăng rế ton loăng plâi kố rế le\m. Tâng pin pêt hên mê pin thế ‘nâi nhên pêt môi hdrê loăng tung môi [ăng tơnêi. Tâng pin pêt tơvât kô ôh tá kâi séa ngăn trếo pơkeăng ki xôh a loăng xuân môi tiah phon rơvât [ă ki ‘mêi dêi trếo pơkeăng mot tung plâi.    

Êng: Môi tơdroăng ki vâi krâ nho\ng o tơmâng vâ ‘nâi nôkố cho tơdroăng pơkâ. La oh tá xê ngế ki lâi xuân chiâng vâ tí tăng ‘nâi ple\ng ‘na tơdroăng pơkâ pêt hdrê loăng klâi, pêt ulâi. Tiah mê, tie#n sih hôm ai hnê tối tơdroăng ki lâi há ăm kuăn pơlê.

Tie#n sih Hòang Mạnh Cường: Ki hdrối, á xuân tối pơchân ăm vâi krâ nho\ng o môi tiah kố vâ nôkố kuăn pơlê kal thế rah xo hdrê loăng plâi ki lâi vâ mơnhông mơdêk ăm tơtro [ă tơrêm kơpong tơnêi. Akố ai péa hdrê loăng ki hmâ hlo hên kuăn pơlê vâ pêt mê cho loăng plâi sầu riêng [ă loăng plâi bơr, gá vâ a mâu kơpong tơnêi khêi [azan. ‘Na mâu kơpong ki phá oh tá xê tơnêi [azan pin xuân chiâng vâ pêt mâu hdrê plâi ki ai châ lu\m kloăng gá.

Má péa, mê cho tíu tê hdrê a Tây Nguyên pin hiăng rah xo Vie#n khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng loăng kong Tây Nguyên. Ngin hiăng tí tăng ‘nâi ple\ng ton hơnăm ‘na mâu hdrê loăng plâi ki tê lo liăn xuân môi tiah plâi kâ. Mê kuăn pơlê thế kơ-êng tơdrêng [ă Vie#n a tíu kơxo# 53 troăng Nguyễn Lương Bằng, pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak.

Malối a kố ngin ai mâu ki rơkê kô chiâng êng vâ tiâ tơdrêng ăm kuăn pơlê [ă mơnhông mâu hdrê loăng ki lâi, loăng ki lâi ăm tơtro tiô troăng hơlâ dêi tơnêi têa. Ki ê nếo, a mâu kơpong tơnêi dêi kuăn pơlê môi tiah mê ngin kô hnê ăm kuăn pơlê pêt hdrê loăng plâi ki lâi [ă pin kô mơnhông tơtro.

Hôm mơnê kơ tie#n sih Hoàng Mạnh Cường.

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng