Môi tiah hên mâu vâi pú hơnăm ối nếo Rơteăng, klêi kơ’nâi chiâng on veăng, A Thư̆ prế Y Gôh, pơlê Tu Thoh, cheăm Măng Ri, tơring Tu Mrông pơxiâm mơjiâng tơdroăng rêh ối bu ƀă to lâi to tơmeăm xúa tung pêi chiâk ƀă ivá. Hdrối nah tâng bu pêt báu, pôm loăng a ƀăng tơnêi ki nôu pâ axoăng ăm on veăng A Thư̆ prếi Y Gôh xuân môi tiah mâu on veăng ki ê chiâng pá puât tung tơdroăng ki ôu kâ rêm hâi tung pơla ki ton hơnăn. Mê nôkố hiăng tơ-ê, tung hơnăm ki apoăng vêh ối tơdjuôm môi hngêi, prế on veăng mơngế Rơteăng hơnăm ối nếo hiăng ai liăn mot lo kơnôm ing sâm kơxái, môi túa pơkeăng ki xiâm dêi cheăm. A Thư̆ ăm ‘nâi, rêm rôh cheăm, tơring tơkŭm po mâu tơdroăng, po kơchơ ‘na pơkeăng, on veăng ngoh djâ sâm kơxái dêi rơpŏng pêt mơđah tơbleăng, tê mê châ xo liăn xuân chía hên tâ rơpŏng kuăn pơlê ki ê tung pơla Tu Thoh:

“On veăng má nếo xo dêi rơpó, kơhnâ pêi cheăng mê tơdroăng rêh ối gá chía tơniăn. Vâ ai mâu tơdroăng ki tơná vâ tung rêh ối xo ah hmôi á mơ-eăm pêt sâm kơxái, malối cho sâm Ngọc Linh nếo vâ pêi lo liăn tơ’nôm”.

Troh nôkố tâi tâng ƀăng tơnêi pêt pơkeăng dêi kong pơlê Kon Tum mê tơkŭm pêt ki hên a 3 tơring kơpong kong a ‘ngêi cho: Tu Mrông, Đăk Glei ƀă Kon Plông hiăng châ po rơdâ troh 11.200 ha, tung mê krê Sâm Ngọc Linh lối 2.400 ha. Pôa Võ Trung Mạnh, Kăn hnê ngăn Vi ƀan tơring Tu Mrông, ăm ‘nâi, khu kăn pơkuâ hiăng tơbleăng pêi pro hên tơdroăng vâ rơpŏng kơtiê xuân pêt loăng pơkeăng mơnhông cheăng kâ rơpŏng hngêi:

“Tơring hiăng mơjiâng tơdroăng tŏng gum kuăn pơlê ‘na túa rêh kâ ối xuân môi tiah mơjiâng mâu túa tơrŭm vâ tŏng gum kuăn pơlê pêt loăng pơkeăng. Krê ƀă sâm Ngọc Linh mê tơring pơtối pêi cheăng ƀă Hngêi rak liăn tŏng gum rêh ối pơlê pơla vâ gum kuăn pơlê mung liăn ing mâu kơxô̆ liăn phá dêi pó vâ pêt sâm Ngọc Linh, tơdrêng amê hlối krếo thế mâu khu mơdró kâ tơrŭm, tŏng gum kuăn pơlê pêt”.

Pakĭng tơƀrê ‘na cheăng kâ mê loăng pơkeăng ối pro pơxúa ăm ngế ki pêt, mâu hơnăm a chê kố pơreăng xuân hiăng lo kâ ‘nhiê a loăng pơkeăng. Ki lŭp hên má môi cho a hơnăm 2022 a kơpong ki pêt sâm Ngọc Linh dêi kong pơlê a tơring Tu Mrông ƀă Đăk Glei. Pôa A Hải, Kăn hnê ngăn kuăn pơlê pêi chiâk cheăm Tê Xăng, tơring Tu Mrông, tô tuăn drêng tơdroăng ki po rơdâ ƀăng tơnêi pêt tơkŭm hên hiăng pro pơreăng lo kâ ‘nhiâ a loăng pơkeăng kuăn pơlê ki pêt chiâng tro lŭp hên:

“Achê kố tơdroăng ki pêt hdrê pơkeăng tối tơdjuôm xuân trâm hên xơpá. Má môi pơreăng kâ ‘nhiê a sâm xuân chiâng tro lŭp. Hên vâi krâ nhŏng o tro lŭp hên ôh ti ‘nâi túa ki lâi vâ tơná pơlât gá xơpá khât”.

Ô vâi krâ-nhŏng o ƀă pú hmâ! Hneăng tơpui tơno dêi Ngế chêh hlá tơbeăng ‘na chiâk deăng hiăng êng pôa Bùi Đức Trung, Kăn phŏ ngăn ‘na Khu mơdâ pêt ƀă Rak vế hdrê pêt kong pơlê Kon Tum ‘na hbrâ mơdât, kơdê pơreăng ăm hdrê pơkeăng kô tối nhên tâ ‘na tơdroăng ki châ kuăn pơlê ki pêt loăng pơkeăng kong a kong pơlê Kon Tum kal vâ’nâi plĕng.

-Ô pôa, kong pơlê Kon Tum dế khŏm mơ-eăm mơjiâng chiâng kơpong ki pêt mơjiâng hên hdrê pơkeăng xiâm dêi tơnêi têa. Vâ veăng gum rak tơniăn ăm hnoăng cheăng ki kố, mê Khu ngăn ‘na Mơdâ pêt ƀă Rak vế hdrê loăng kong dêi kong pơlê Kon Tum hiăng ai mâu troăng hơlâ pêi pro tiah lâi tung tơdroăng hbrâ mơdât oâ hdrong a loăng pơkeăng?

Pôa Bùi Đức Trung: Tiô kơ hnoăng cheăng, ngăn tiô kơ tơdroăng ki pơhlêh dêi hyôh kong prâi, tơdroăng ki ai chiâng xêh, tơdroăng ki chiâng ai mâu oâ hdrong pơreăng pro ‘mêi a hdrê loăng xuân môi tiah mâu túa hmâ mơdâ pêt kế tơmeăm dêi kuăn pơlê ƀă hên mâu tơdroăng ki ê ing apoăng rơnó, Khu xiâm ngăn ‘na mơdâ pêt ƀă Rak ngăn hdrê loăng a kong pơlê Kon Tum hiăng ai hlá mơ-eá hnê tối hdrối tơdroăng ki oâ hdrong lo kâ ‘nhiê a mâu hdrê loăng pơkeăng, tung mê ai tá hdrê loăng pơkeăng ki hmâ pêt.

Pa kĭng mê, Khu ngăn ‘na mơdâ pêt hdrê loăng hiăng ăm mâu kăn ƀô̆ chu troh a pơlê cheăm tơrŭm ƀă kăn ƀô̆ ngăn ‘na kih thuât dêi râ tơring, râ cheăm lo lăm mơnhên ngăn, tí tăng ‘nâi plĕng ‘na oâ hdrong ki hmâ lo kâ ‘nhiê, vâ ing mê, ai troăng hơlâ ki vâ hnê tối, rĕng teăm mơdât oâ hdrong tâ tú, chiâng lân rơdâ tung lâp lu ƀăng tơnêi, kong kế.-Ƀă túa ki mơdâ pêt loăng pơkeăng tiah nôkố dêi kuăn pơlê, mê pôa ai tối pơchân ki klâi ‘na tơdroăng hbrâ mơdât oâ hdrong, pơreăng?

Pôa Bùi Đức Trung: Klêi kơ’nâi tí tăng ‘nâi plĕng, vêh séa mơnhên ngăn a mâu kong pơlê, tơring, cheăm a kơpong ki hiăng pêt hdrê loăng pơkeăng, dế nôkố tơdroăng ki mơdâ pêt loăng pơkeăng ối trâm hên ki pá. Kố cho môi tung tơdroăng ki xiâm vâ pro mâu oâ hdrong chiâng thăm rế hên, chiâng tâ tú.

Tung pơla mê, tiô Tơdroăng pơkâ kơxô̆ 09, hâi lơ 24/10/2023 dêi Khu xiâm ngăn 'na Chiâk deăng mơ’no tối inâi pơkeăng ki rak vế hdrê loăng pêt ki chiâng dâi a Việt Nam ƀă inâi pơkeăng xôh kơdê oâ hdroang ki ôh ta khoh chiâng dâi a Việt Nam, mê xuân ta hâi teăm ai hên túa pơkeăng vâ xúa xôh ăm hdrê loăng pơkeăng, xua mê, tơdroăng ki pêi pro tiô túa ki mơdât oâ hdrong cho tơdroăng cheăng ki kal, ki tơƀrê, môi tiah: Rah mâu hdrê loăng pơkeăng ki dâi lĕm; Kring vế rak ngăn grup ki ‘nâi xúa oâ hdrong ki ai pơxúa, tung mê, ai mâu: xot ki vâ kâ ‘nhiê oâ hdrong ki ‘mêi, jâ pơchâu, mâu oâ ki ai pơxúa ki ê; Pin kal athế lăm ngăn dêi chiâk deăng, hdrê loăng ki mơdâ pêt đi đo ƀă hnối hnê hriâm ăm mâu kuăn pơlê vâ kuăn pơlê rế hiá rế rơkê plĕng tung tơdroăng ki ‘nâi nhên mâu oâ hdrong ki ai pơxúa.

-Tung mâu hơnăm hdrối mê hía nah, a mâu hdrê loăng pơkeăng ki pêt mơjiâng a kong pơlê Kon Tum, ki nhên môi tiah loăng pơkeăng Ngọc Linh hiăng hlo ai mâu xiâm ki tro tâ oâ hdrong, lơ pơreăng, Khu ngăn ‘na mơdâ pêt ƀă rak vế hdrê loăng dêi kong pơlê Kon Tum hiăng ai pơkâ pêi pro tiah lâi tung hnoăng cheăng hbrâ mơdât oâ hdrong, pơreăng ăm loăng pơkeăng?

Pôa Bùi Đức Trung: Xua ai tơdjâk dêi hyôh kong prâi ki hmâ pơhlêh, tung hơnăm 2022 a tơring Tu Mrông ƀă tơring Đăk Glei hiăng hlo ai hên kong mêi príu, ai inoâ lâm pro ‘mêi ăm mâu xiâm loăng pôm pơkeăng Ngọc Linh dêi kuăn pơlê a 2 tơring kố. Drêng hlo ai tơdroăng mê, Khu ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê, Khu ngăn ‘na Mơdâ pêt ƀă Rak vế hdrê loăng hiăng pơkâ mơ’no hên hlá mơ-eá hnê tối, tơdjâ thế vâ mâu tơring, cheăm hlê plĕng vâ teăm hbrâ mơdât oâ hdrong, pơreăng ki kâ ‘nhiê hdrê loăng pơkeăng, ki malối cho pôm pơkeăng Ngọc Linh.

Khu ngăn ‘na mơdâ pêt ƀă Rak vế hdrê loăng pêt tơrŭm ƀă Tíu xiâm Rak vế hdrê loăng kơpong Tơdế Tơnêi têa, mâu khu râ ki rơkê ‘na tơdroăng mơdâ pêt-rak ngăn hdrê loăng pơkeăng a tơring Tu Mrông, Đăk Glêi tơkŭm po séa ngăn, xo túa ki vâ mơnhên xiâm rêi khoh chiâng ai mâu oâ hdrong, pơreăng châ tâ tú, lo kâ ‘nhiê; tơdrêng amê, hnối hnê mơhno, mơhnhôk, tơdjâ mâu kăn pơkuâ ngăn kơdrum deăng pêt pôm pơkeăng vâ pêi pro mâu tơdroăng, môi tiah: rak vế krúa lĕm ăm kơdrum deăng, kong kế; rôu tah lôi mâu mâu xiâm loăng pơkeăng ki tro tâ pơreăng lo ing kơdrum ƀă hnối ai túa ki pêt ‘măn a pêng tơdrá vâ oâ hdrong, pơreăng ôh ta châ tâ tú; ‘mâi rơnêu, lêm, hding hlâm, ƀaih ki vâ pro rơngiâp ăm loăng pơkeăng, lơ lâm ƀaih vâ drêng kong mêi, têa mêi ôh ta châ ruih klêh tro pro tơ’nhiê xiâm loăng pơkeăng, mơdât oâ hdrong, pơreăng lo kâ ‘nhiê; tơvât ăm tơnêi ƀă tơnêi hơpok lĕm ki po xo ing ngo, ki hiăng châ tơvât puâ pro mơgrúa lĕm ƀă ai mâu tơmeăm ki pro ing sinh hok môi tiah Trichoderma ing 3 troh 6 khế 1 xôh, vâ ing mê thăm mơdêk trếo lĕm ăm xiâm loăng ƀă kơdê oâ hdrong pơreăng.

Pakĭng mê, Khu ngăn ‘na mơdâ pêt, rak ngăn hdrê loăng, khu ki ngăn ‘na nhâ loăng kong kế xuân hiăng po 11 to lâm hnê ‘na kih thuât mơdâ pêt, rak ngăn ƀă mâu túa ki pơkuâ ngăn vâ teăm mơdât oâ hdrong, pơreăng lo kâ ‘nhiê a pôm Ngọc Linh a mâu cheăm dêi tơring Tu Mrông ƀă Đăk Glêi.

-Loăng pơkeăng Ngọc Linh ga kơnâ ó, pơreăng, oâ hdrong tâng lơ tâ tú, pro ôh ta mơhúa ăm mơngế ki pêt loăng pơkeăng. Krê ƀă mâu hdrê loăng pơkeăng kố kal athế châ rak ngăn tiah lâi ăm mơngế ki pêt tung tơdroăng hbrâ mơdât ăm xiâm loăng pơlkeăng?

Pôa Bùi Đức Trung: Tơdroăng ki hnê tối dêi khu mơdró kâ, khu pêi cheăng tơrŭm, kuăn pơlê ki pêt loăng pơkeăng Ngọc Linh châ rak vế, pêi pro tiô tơdroăng ki hnê tối ‘na kih thuât pêt, rak ngăn hdrê loăng pơkeăng Ngọc Linh châ Khu ngăn ‘na chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê mơ’no tối a Tơdroăng pơkâ kơxô̆ 676, hâi lơ 27/12/2022. Pakĭng mê, kal athế rak ngăn mâu túa ki pêi pro vâ khoh kâi châ mơdât ki tâ tú, kâ pro tơ’nhiê dêi oâ hdrong, pơreăng.

Ƀă tơnêi ki kal athế po kơlâk, tơvât puâ hdrối vâ mơdâ pêt, vâ ing mê, khoh kâi châ kơdê oâ hdrong, pơreăng ki ối tung tơnêi; ƀă hdrê loăng ki mơdât kloăng, lơ tâp kông: kal athế rah xo kloăng ki kân piê rơ’mok, kông ki dâi lĕm, ôh ta ai tro oâ hdrong, pơreăng kâ ‘nhiê. A roh ki rak ngăn dêi hdrê loăng pơkeăng kal athế pro mơgrúa tơnêi chiâk deăng ƀă rak ki bâ phuâng ăm kơdrum loăng; kơdrum loăng athế ôh ta tro toăng têa a rơnó mê hngê; Kal athế tơvât tơ’nôm trếo lĕm ăm kơdrum loăng  ƀă tơnêi ki hơpok chiâ xo ing ngo ƀă hiăng châ tơvât ƀă trếo Trichoderma vâ kơdê xiâm pơreăng; Apoăng ronó mê hngê pin xuân chiâng lêm, hding ƀă hlâm vâ rak ăm loăng pơkeăng Ngọc Linh ôh ta tro mâu kơtóu mêi príu, lơ mâu tơkâng loăng tơđôu ing ‘ngêi klêh pro tơ’nhiê xiâm loăng pơkeăng ki xiâm mơdâ pêt; Drêng hlo tung kơdrum ai mâu oâ hdrong, kâ ‘nhiê mê kal athế rĕng tah lôi mâu xiâm loăng ki tro tâ oâ hdrong, pơreăng kâ ‘nhiê hvât hơngế ing kơpong ki pêt vâ ga pôi ta châ tâ tú, lân troh a mâu xiâm ki ê; xuân chiâng xúa mâu kế kâ vâ prăn kơnái, rup kơdê khu kơnăi.

-Mơnê pôa hiăng tơpui tơno ƀă ngin ‘na tơdroăng kố!