Tung [ăng tơnêi ki lối 3 ha, pêt 5 rơpâu xiâm tiu, rêm hơnăm châ xo vâ chê 5 rơtuh liăn, ngoh Bế Văn Long, hdroâng kuăn ngo Nùng, kot mâ hơnăm 1985, a thôn Bình Lợi, cheăm }ư\ Mlan, tơring Ea Súp, kong pơlê Dak Lak sôk ro tối: Chôu vế mâu hâi ki apoăng djâ rơpo\ng mot tung kơpong tơnêi nếo vâ cheăng kâ, ngoh Long ăm ‘nâi, rơpo\ng ngoh cho môi tung mâu rơpo\ng ki apoăng lăm rêh ối, cheăng kâ a tơnêi ki kố. Drêng mê nah, tơnêi kố to kong ilâng, bu ai iâ tê mâu hơpăm ki pro pơtân. Tơdroăng rêh ối tơpá khât, kơklêa, tamo đi đo, kuăn pơlê bu ‘nâi pêi tơnêi kong kố vâ rêh.

Nôkố, ôh ti xê ai tơdroăng rêh ối tơniăn, châ tơdroăng tơmâng ngăn dêi mâu khu râ, kơvâ cheăng, mê tơná ngoh [ă rơpo\ng hngêi kơhnâ khât tung pêi cheăng kâ, hriâm [ối vâ mơ-eăm tơkâ hluâ xơpá mê hiăng ai mâu hngêi trăng ki kân le\m krip, tơdroăng rêh ối hiăng chía niân tâ:

‘’Hdrối nah, hlo tung kong ai xiâm tiu ki dâi le\m, á poê djâ vêh a hngêi pêt [ă pêt rế hía rế hên. Môi hơnăm pêt 200 – 300 xiâm, mê rế hía rế pêt hên tơ’nôm. Nôkố a hngêi ai dâng 5 rơpâu xiâm, la châ krí xo dâng 2.500 xiâm tê. Tâi tâng kơxo# liăn pêi lo klêi kơ’nâi ôh tá tá riân liăn ‘no hrê roê phon rơvât mê xuân châ dâng 400 – 500 rơtuh liăn tung môi hơnăm. Nôkố tơdroăng rêh ối xuân hiăng chía niân tâ, ai kế tơmeăm kâ, liăn ngân ‘măn tâng vâ pơchông [ă hdrối’’.

Xuân môi tiah ngoh Long, rơpo\ng ngoh Hoàng Văn Nghĩa, hdroâng kuăn ngo Tày, ối a thôn Bình Lợi, cheăm }ư\ Mlan xuân châ ngăn cho ‘’ngế ki mơdro\ng’’ dêi cheăm ki kố. Kơnôm ing tơdroăng ki kơhnâ hriâm [ối, xúa khoa hok kih thuât tung pêt [ă rak ngăn lối 3.800 xiâm tiu, tung mê, ai 2 rơpâu xiâm hiăng châ krí, ngoh Nghĩa châ xo dêi lối hr^ng rơtuh liăn rêm hơnăm.

Pá k^ng mê, ngoh Nghĩa ối poê, mơdâ xêh hdrê tiu vâ tê ăm mâu rơpo\ng kuăn pơlê ki ê tung kơpong, tơdrêng a mê hnối kơhnâ khât tơdroăng ki hnê tối ăm mâu kuăn pơlê túa ki pêt [ă rak ngăn tiu vâ châ tơ-[rê.

‘’Hơnăm 2009 nah á ‘no liăn pêt tiu, troh hơnăm kố rơpo\ng á xuân ai kơxo# liăn pêi lo tơniăn, tiu châ krí xo 5 troh 6 kg tung môi xiâm, môi hơnăm châ 4 troh 5 ta#n, ôh tá riân kơxo# liăn ‘no hrê ăm tơdroăng rak ngăn, phon rơvât xuân ối châ 400 – 500 rơtuh liăn tung môi hơnăm’’.

Pro kro ing kơpong tơnêi ''5 ôh''

Hlo hên rơpo\ng kuăn pơlê ki pêi hdrối nah hiăng ai tơdroăng rêh ối tơniăn tung kơpong tơnêi nếo, ngoh Triệu Văn Nam, hdroâng kuăn ngo Dao xuân lo dêi ing pơlê xiâm djâ rơpo\ng lăm troh a thôn Bình Lợi, cheăm }ư\ Mlan vâ pêi cheăng kâ. Ma luâ troh kơ’nâi tâ pú ki ê, la kơhnâ hriâm, pêi [ối tơdroăng ki rơkê ple\ng dêi mâu rơpo\ng ki ê mê klêi kơ’nâi lối 5 hơnăm pêt [ă rak ngăn, troh nôkố, kơdrum tiu lối 1 ha dêi rơpo\ng ngoh Nam xuân hiăng pơxiâm ai plâi [ă hiăng châ krí xo tơniăn.

Ma luâ ối trâm hên xơpá la ngoh Nam ăm ‘nâi, ngoh đi đo mơhnhôk rơpo\ng [ă vâi krâ nho\ng o kơdo mơ-eăm tung pêi cheăng kâ, vâ mơjiâng kơpong tơnêi ki tơná rêh ối rế hía rế tơniăn tâ.

‘’Sap ing hơnăm 2011 troh nôkố, ‘no dêi liăn iâ roê tơnêi vâi krâ nho\ng o ki lăm troh a kố hdrối. Á roê, á pêi, á pêt tiu troh nôkố xuân châ krí dêi tiu 5 hdroh, mê xuân châ pêi lo liăn iâ. Ngin mơ-eăm pêi cheăng kâ vâ xo ah hmôi, mơ-eăm tơkâ hluâ xơpá vâ tối tơbleăng ăm rơpo\ng hngêi, vâi krâ nho\ng o mơ-eăm pêi cheăng kâ vâ rế hía rế ăm thôn kố niân tâ’’.

Sap ing môi thôn ki châ ‘nâi troh ‘’5 ôh’’: ôh tá ai on tơhrik, ôh tá ai troăng prôk, ôh tá ai hngêi trung hriâm, ôh tá ai hngêi pơkeăng cheăm, ôh tá ai hlá mơ-éa chêh pơ’leăng mâ mơngế, troh nôkố ngiâ méa thôn Bình Lợi, cheăm }ư\ Mlan, tơring Ea Súp, kong pơlê Dak Lak hiăng rế hía rế hơ’lêh.

Tung mâu hơnăm hiăng luâ, Đảng, Tơnêi têa, mâu khu râ, kơvâ cheăng [ă khu tơru\m pơlê pơla hiăng pêi pro hên tơdroăng cheăng to\ng kum, ‘no liăn mơjiâng pro hên kế tơmeăm, troăng klông, on tơhrik a cheăm.

Rơtế a mê, mâu kuăn pơlê xuân kơhnâ hriâm tâp mâu tơdroăng ki rơkê ple\ng ing khoa hok kih thuât, veăng pêi cheăng, pro kơdro\ng ăm dêi rơpo\ng hngêi, kum mơdêk tơdroăng cheăng kâ a kơpong tơnêi ki ối hên xơpá kố.

H’Xíu Hmok chêh

Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng