Ngăn kơdrum tiu rế ho\n tâi, ôh tá hếo kuâ krá xếo a trăng loăng, klêi mê hlâ hên h^n, bú ối hlo to trăng, pôa Trần Văn Hải, ối a thôn 6, cheăm Xuân Phú, tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak ối khéa hơ’nêng, xua kơxo## liăn pêi lo ki xiâm dêi rơpo\ng hngêi dế vâ hía, tung pơla mê che\n hngêi rak liăn hâi tơvêh tâi.

Kơdrum tiu dêi rơpo\ng pôa Trần Văn Hải (cheăm Xuân Phú, tơring Ea Kar) hlâ xua tro tâ pơreăng

Pôa Hải tối ăm ‘nâi, rơpo\ng hngêi pôa hiăng ‘no 1 rơtal liăn vâ mơhá vâi pêi, rôe phon pơkeăng ra ngăn dêi tiu mê, la 2 hơnăm pơla kố nah, yă tê tiu chu rơpâ ó, nôkố kơxái tiu hiăng tro pơreăng hlâ hiăng vâ tâi, pro rơpo\ng hngêi pôa trâm hên xahpá.

‘’Vâ pêt 1 hectar tiu ‘no dâng 1 rơtal liăn, tung mê kơxo# liăn mung dêi Tơnêi têa 500 rơtuh liăn, liăn dêi rơpo\ng hngêi 500 rơtuh liăn. Troh nôkố xua pơreăng kâ ‘nhiê pro re\ng hlâ, hrá hlâ a kơxái tiu dêi rơpo\ng hngêi hiăng hlâ 80% , ing 1000 xiâm nah nôkố bú ối 200 xiâm, la 200 xiâm mê xuân dế tro pơreăng kâ ‘nhiê mơni oh tá rêh ton. Mê chiâng trâm pá tung rơpo\ng hngêi vâ tơvêh dêi kơxo# liăn che\n’’.

Xuân môi tiah rơpo\ng pôa Hải, mê kơdrum tiu lối 1,7 hectar dêi pôa Vũ Đức Trịnh tung hơnăm hiăng luâ xuân hiăng tro pơreăng kâ ‘nhiê vâ tâi.  Mâu deăng pêt tiu hiăng hlâ tâi, pôa Trịnh văng tah dêi trăng tiu, vêh pơchoh nếo tơnêi vâ hơ’lêh pêt loăng plâi ki ê. A mâu deăng pêt tiu ki nếo xuân hiăng tro pơreăng kâ ’nhiê, pôa Trịnh  hiăng tăng túa xôh pơkeăng kơdê pơreăng la tiu xuân ối hlâ.

‘’Tiu hlâ ki hên cho tơruih hlá, tơruih tơxui klêi mê chôa hlâ i iâ, troh nôkố hiăng hlâ tâi. Ai mâu tíu ki ‘nâ nếo pêt, nếo pơxiâm krí hơnăm nah, cho hơnăm krí apoăng, mê hơnăm kố hiăng ôh tá dâi xếo mơni tiu kô hlâ. Ki lu\p gá hên ‘nâng, troh nôkố rơpo\ng hngêi ôh tá ‘nâi xo kơxo# liăn ing lâi  xếo’’.

Cheăm Xuân Phú, tơring Ea Kar ai vâ chê 1 rơpâu hectar tiu, troh nôkố hiăng hlâ luâ tơdế, deăng pêt tiu ki u ối pơtối hlo tiu hlâ nếo. Pôa Phạm Xuân Toàn, kăn [o# ngăn ‘na mơhnhôk pêi chiâk  deăng cheăm Xuân Phú ăm ‘nâi, ki xiâm tiu khoh hlâ xua tâ tú pơreăng pro tr^ng hlá [ă hên deăng pêt tiu dêi kuăn pơlê a mâu kơpong ki a ‘nâi, kơpong tung klong ôh tá tơtro pêt tiu, pro ăm tiu tro têa toăng u\m hlối hlâ. Nôkố tơdroăng rêh ối cheăng kâ dêi kuăn pơlê tung cheăm dế trâm hên xahpá, hên rơpo\ng thế lôi dêi kơdrum deăng lăm pêi cheăng vâi vâ tăng liăn tơvêh a liăn mung ki hngêi rak liăn.

‘’Tiô riân ngăn dêi Khu ngăn chiâk deăng cheăm tối, tâi tâng deăng pêt tiu dêi cheăm Xuân Phú vâ chê 1.000 hectar, la klêi rôh khía mơhot kân plong mot deăng pêt tiu hlâ lối tơdế, nôkố xuân ai tiu ki dế le\m rế vâ hlâ. Tiô riân ngăn dêi Hngêi rak liăn pơtroh ăm ‘na kơxo# liăn kuăn pơlê tung cheăm Xuân Phú  mung hngêi rak liăn la ối che\n châ lối 300 rơtal liăn, klâ riân tiô rêm ngế vâ tối môi rơpo\ng ai che\n sap ing 200 troh 300 rơtuh liăn. Nôkố, ai mâu kuăn pơlê, tiu hlâ tâi ôh tá kâi ai liăn tơvêh che\n thế lăm pêi cheăng vâi a hơngế vâ tăng tơ’nôm liăn vâ tơvêh ăm hngêi rak liăn’’.

Ôh tá xê to a cheăm Xuân Phú mê nôkố tung tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak ai lối 1.500 hectar tiu hiăng hlâ xua tro têa lu pro u\m, [ă tâ tú pơreăng pro tr^ng hlá re\ng hlâ, hrá hlâ. Tiô riân ngăn tung lâp kong pơlê ai lối 3.800 ha tiu hlâ. A hên tíu, kuăn pơlê hiăng ‘nhiê kơdrum tiu, tơku\m dêi trăng tiu, ăm rơxế pơchoh tơnêi hơ’lêh pêt hdrê loăng ki ê.

Jâ Vũ Thị Thanh Bình- Kăn pho\ ngăn ‘na pêt loăng plâi [ă ngăn ‘na pơkeăng xoh kơdế ôa hdrong kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, nôkố yă tiu dế chu rơpâ ó la kuăn pơlê pôi tá lôi tiah mê thế pơtối rak ngăn po văng ngăn dêi tiu a tơnêi ki tơtro.

‘’Mâu kơpong tơnêi tiu pơtối re\ng hlâ, hrá hlâ xua tro mâu pơreăng ki ê kâ ’nhiê, tiô hnê tối dêi kơ koan ngăn ‘na chiâk deăng, kơ koan rak ngăn tơnêi têa, maluâ yă tiu chu rơpâ la pin xuân pơtối rak ngăn dêi deăng pêt tiu ki dế ai plâi, ki pêt a tơnêi tơtro. Pak^ng mê, pin xuân thế ‘nâi ‘na kih thuât rak ngăn tiu, klêi mê kuăn pơlê thế pơtối tơkôm drêng yă tơniăn. Mâu deăng pêt tiu ki hiăng hlâ xua têa lu, pro u\m, ki pêt a klong oh tá tơtro lơ tơnêi pêt tiu hlâ, xua pơreăng pro re\ng hlâ hrá hlâ, mê pin pôi tá pêt xếo, thế hơ’lêh pêt hdrê loăng ki ê ai pơxúa tâ’’.

Mâu hơnăm hdrối nah, yă tiu a kơlo kơnâ, kuăn pơlê kơpong Tây Nguyên tối tơchoâm, Dak Lak tối krê xêh tơxup dêi rơpó po rơdâ deăng pêt tiu, pêt tá a mâu kơpong tơnêi ôh tá tơtro. Xua kâi rơhêng vâ hlo yă tê dế kơnâ, mơngế ki pêt tiu ôh tá tơmiât hên troh tơdroăng ‘na hdrê tiu mê hôm le\m  [ă ôh tá hlê kih thuât pêt rak ngăn.

Troh nôkố, yă tiu chu rơpâ kuăn pơlê oh tá vâ hmâng ‘na rak ngăn, pro pơreăng rế kâ ‘nhiê, pro tiu rế hlâ hên h^n. Maluâ hiăng châ kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng hnê tối hdrối tung hên hơnăm hiăng luâ, la kuăn pơlê xuân ối trâm ki tro lu\p [ă che\n hên h^n mê cho tơdroăng ki trâm, kô oh tá chiâng ví.

 Tuấn Anh chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng