Rơpo\ng pôa Phạm Trung Tâm cho môi tung mâu rơpo\ng ki apoăng cheăng tung Kâu lăk [o# pêt nhâ păn ro ăm piê le\m a thôn Đoàn Kết, cheăm Ea Kmut, tơring Ea Kar. Lối 5 hơnăm ối tung khu, sap ing rơpo\ng kơtiê xơpá pôa Tâm hiăng mơ-eăm hluăn ing kơtiê, mơjiâng pro hngêi le\m, krá kâk.

Pôa Tâm ăm ‘nâi, sap ing apoăng hơnăm 2012, châ tơdroăng ki to\ng kum dêi Tíu xiâm hnê mơhnôk pêi chiâk pêi deăng tơring Ea Kar [ă mâu ngế ki hnê kơvâ păn mơnăn mơnoâ ối tung Hngêi trung Đăi hok Tây Nguyên to\ng kum, pôa hiăng khên tơnôu mung liăn pro kơdroăng, pêt nhâ vâ păn ro ăm piê le\m vâ tê hơ’nêh. Rôh apoăng pôa păn 4 to, kơnôm ing tơdroăng ki xúa tro mâu túa pơkâ, kih thuât pôa hiăng châ liăn laih dâng 20 rơtuh. Nôkố, tung kơdroăng la lâi xuân ai dâng 20 to ro păn kroăng tung kơdroăng vâ tê. Pôa Phạm Trung Tâm ăm ‘nâi:

‘’Ro drêng roê păn lối 1 tă mê ngin roê bu dâng 15 rơtuh liăn. Ngin păn dâng 10 – 12 khế mê tê châ dâng 25 rơtuh. Tiah mê, rêm to ro ngin păn châ sap ing 1 rơtuh tung môi khế, rơpo\ng hngêi á păn 6 to mê châ dâng 60 – 70 rơtuh liăn môi hơnăm. Tá hâi riân, ngin ối tê châ dâng 15 rơtuh sap ing liăn tê êak ro’’

Xuân veăng tung Kâu lăk [o# păn ro ăm piê le\m tê hơ’nêh sap ing mâu hâi ki apoăng mơjiâng, ngoh Dương Danh Hải, ối a thôn Đoàn Kết, cheăm Ea Kmut, tơring Ea Kar ăm ‘nâi, apoăng mâu ngế tung rơpo\ng tô tuăn khât xua tá hâi rơkê ple\ng, la kơnôm châ mâu kăn [o# dêi Tíu xiâm hnê mơhnhôk cheăng, mâu thái, cô a Kơvâ hnê păn mơnăn mơnoâ ối tung hngêi trung Đăi hok Tây Nguyên to\ng kum kih thuât môi tiah:

Túa ki pêt [ă rak ngăn nhâ VA06, kih thuât pâk pơkeăng hbrâ mơdât hơbáu, tơlo\ng kơchuôp chêng a ro, mê hlo ro re\ng kân le\m, ôh tá tro tâ pơreăng tâ tú. Xua mê, mâu ngế tung rơpo\ng hngêi khên tơnôu po rơdâ păn tơ’nôm vâ mơnhông mơdêk cheăng kâ. Pá k^ng mê, Kâu lăk [o# xuân rế hía rế ’mot hên ngế ki ki ê veăng. Ngoh Dương Danh Hải tối:

Sap ing rôh mot tung Kâu lăk [o# troh nôkố, ngin hiăng châ mâu kăn [o# hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng, mâu thái cô Kơvâ hnê păn mơnăn mơnoâ hngêi trung Đăi hok Tây Nguyên lăm troh hnê ăm kih thuât ki nếo vâ ngin xúa tung păn ro. Kơnôm mê, ro châ rak ngăn krâu, hngăm [ă ôh tá ai pơreăng. Drêng mê tê châ yă kơnâ, kơnôm ing păn ro kroăng tung kơdroăng, rak ngăn tro tiô kih thuât.

Tiô pôa Nguyễn Văn Đông, ngế pho\ pơkuâ [ơrô ngăn chiâk deăng tơring Ea Kar tối, mâu hơnăm hiăng luâ, tơdroăng păn ro a cheăm Ea Kmut tối phá [ă tơring Ea Kar tối tơdjuôm hlo mơnhông mơdêk tơniăn. Laga, bu tơdroăng ki păn ro kroăng tung kơdroăng tê hơ’nêh dâi le\m.

 Liăn tơkâ sap ing túa păn kố hlo tơ-[rê khât ăm tơdroăng cheăng kâ, tâi tâng ki kơnâ liăn tơkâ lối hr^ng rơtuh sap ing păn ro châ 15 – 20 rơtal liăn. Kơnôm mê, pêi lo liăn dêi kuăn pơlê tung cheăm châ tơniăn, ki hên mâu ngế ki veăng tung mâu Kâu lăk [o# pơrá châ mơjiâng pro hngêi le\m, ai liăn păn roăng kuăn ‘ne\ng hriâm. Tung la ngiâ, {ơrô ngăn ‘na chiâk deăng tơring kô tơru\m [ă kơvâ ki ai tơdjâk troh po rơdâ túa pơkâ, troăng hơlâ ăm kuăn pơlê vâ pêi chiâk pêi deăng krá tơniăn ton.

Sap ing ai tơdroăng châ tơ-[rê mê dêi kâu lăk [o#, ngin hiăng mơjiâng tơ’nôm mâu kâu lăk [o# ki ê a cheăm Ea Kmut tơ’nôm pá 2 to Kâu lăk [o# nếo, mê nôkố hiăng ai 3 to Kâu lăk [o#. Tá hâi tối, mâu kơpong ki achê môi tiah Ea Dar ngin xuân dế mơjiâng môi kâu lăk [o# ăm pơlê dêi hdroâng kuăn ngo a thôn }ư\ Kuk, môi Kâu lăk [o# a [uôn Gà, klêi mê ngin kô pơtối po rơdâ a mâu kơpong ki ê vâ mơnhông mơdêk tơdroăng ki păn mơnăn mơnoâ ăm tơring, cheăm.

Sap ing tơdroăng ki apoăng bu ai 1 to Kâu lăk [o# [ă 8 ngế veăng pêi, troh nôkố, lâp tơring Ea Kar hiăng ai dâng 10 to Kâu lăk [o# châ mơjiâng [ă tâi tâng mâu ro mê hiăng tâk troh 1.500 to. Kơxo# ro ki kố ăm kuăn pơlê châ liăn laih lối rơtal rêm khế, ing mê, kum lối hr^ng rơpo\ng hluăn ing kơtiê mơ-eăm pro kro mơdro\ng, kum kơhnâ tung tơdroăng ki tơ’noăng păn, tê mơdró rơkê [ă tơdroăng mơjiâng thôn pơlê nếo a tơring.

Kih thuât pêt nhâ păn ro i kân pro pơxúa hên

Hên hơnăm hiăng luâ, Kơvâ hnê păn mơnăn mơnoâ, Hngêi trung Đăi hok Tây Nguyên hiăng hriăn ngăn [ă mơnúa hên túa pêt nhâ păn ro ăm piê le\m pro ai pơxúa khât. Ngế chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jiu Việt Nam a Tây Nguyên ai kơ-êng Tie#n sih Trương Tấn Khanh, cho ngế pro pho\ hneăng hdrối nah Kơvâ hnê păn mơnăn mơnoâ, Hngêi trung Đăi hok Tây Nguyên ‘na tơdroăng kố.

Êng: Koh kô tie#n sih Trương Tấn Khanh, pôa tối tiah lâi ‘na ki mơdêk pêt nhâ păn ro piê le\m a kong pơlê Dak Lak?

Tie#n sih Trương Tấn Khanh: Môi tiah pin ‘nâi, nôkố iâ mơngế păn [ă tơdroăng kơ’nêi, tơdroăng ki tro thế pêt nhâ mê nếo ai mơdrăn che\m vâ păn hên. A kong pơlê Dak Lak xuân môi tiah a Tây Nguyên, ai tơnêi kân rơdâ ôh tá pêt kơphế xuân môi tiah loăng plâi ki ê, tơdroăng pêt nhâ vâ xo ăm ro rê a tơnêi ki mê ai pơxúa ‘nâng. Vâi krâ nho\ng o a Ea Kar vâi pro kơdrum ki mê ki hdrối nah ôh tá chiâng pêt loăng plâi ki klâi mê chiâng tơ-[rê drêng pêt nhâ vâ xo ăm ro rê. Kố cho tơdroăng ki tơ-[rê ăm mâu kơpong tơnêi ki oh tá dâi. Ki ăm hlo, mâu hơnăm hiăng luâ, ngin hiăng pêi cheăng [ă mâu tơring ki ai tơnêi oh tá ‘nhó le\m mơtiah MDrak, {uôn Đôn [ă Krông Bông vâ pêt nhâ xo ăm ro rê.

Êng: Pâ tie#n sih hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o ki pêi chiâk deăng mâu kih thuât nôkố tung păn ro vâ ăm ro piê, ai hên hơ’nêh?

Tie#n sih Trương Tấn Khanh: Kih thuât păn ro ăm gá piê vâ xo hơ’nêh gá tơ’lêi tê, ngin hmâ hnê ăm pó vâi krâ nho\ng o pêi 2 tơdroăng ki xiâm: Má môi, cho păn ăm piê le\m, tơkéa vâ tối thế đi đo hbrâ rơnáu nhâ vâ ăm ro rê, má péa, ăm ro kâ phâi, kâ tu\m trếo kơhiâm. Tơkéa vâ tối vâi krâ nho\ng o thế rah túa hơ’lâk 1/3 nhâ dạ thảo, 2/3 nhâ hdrê prá ăm ro rêi, la lâi xuân ai nhâ ăm ro rê vâ ro re\ng piê. Pak^ng mê, vâi krâ nho\ng o vâ ăm ro kâ hên thế tơ’nôm ăm ro kâ Urea, tơpoăng ká, kơtâk phái, kơtâk alâi vâ ro re\ng piê tâ.

Êng: ‘Na túa rah mâu hdrê ro vâ păn ăm piê vâ xo hơ’nêh châ tê, xuân môi tiah tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng ăm ro mê thế pro môi tiah lâi, ô pôa?

Tie#n sih Trương Tấn Khanh: Drêng mâu ki vâ rôe vâi vâ rôe ro ki kân, mê pin thế rôe ro lai, tâng mâu ki rôe vâi vâ ro hdroâng ku\n mê pin rôe păn ro hdrông ku\n ngăn tiô mơngế vâ rôe. A tơring Ea Kar nôkố, hên kuăn pơlê păn ro lai xua tê châ xo liăn hên, tê kơnâ liăn tâ ro hdrê ku\n. ‘Na ki pơkâ rak ngăn, vâi krâ nho\ng o drêng rôe ro troh a hngêi thế pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng môi tiah mơdât pơreăng, tơhe\n hơbáu mông tơlo\ng kơchuôp chêng, klêi mê pâk pơkeăng tah ôa ‘mêa. Pơtối mê, kuăn pơlê păn ro pơtâp ăm ro kâ, pơtâp ăm ro hmâ ối tung kơdroăng, hmâ [ă hdrê nhâ ki pêt. Klêi mê, pơtâp ăm kâ vâ piê mê ăm kâ tro chô, tro kih thuât, ăm kâ tu\m trếo đăm ah ro kô re\ng kân piê le\m.

Êng: Môi tơdroăng ki kal cho mơdrăn che\m ro, tiah mê tiô tie#n sih thế rah pêt mâu hdrê nhâ ki lâi, ai trếo đăm tơtro [ă păn ro ăm piê le\m?

Tie#n sih Trương Tấn Khanh: Sap ing hơnăm 2000, tơdroăng dêi Kơvâ păn mơnăn, ngin hiăng pêi cheăng [ă mâu tơdroăng tơkêa bro tơdjâk troh tăng hlo mâu hdrê nhâ tơtro [ă tơnêi ki ôh tá dâi dêi tơrêm kong pơlê ki pơrá phá dêi rơpó. Ngin ai môi hdrê kô chiâng pêt a tơnêi chôu môi tiah MDrak, Ea Súp mê cho hdrê Padrumaratume, nhâ hdrông prá ai (sti-lô) Stylo 1084 vâ pêt a mâu kơpong ôh tá chiâng huăn nhâ, mê hdrê nhâ ki kố chiâng pêt tá a tơring tuy Đức, kong pơlê Dak Nông.

Klêi mê, mâu hdrê nhâ ki le\m mê nhâ VA06, nhâ Stylo chiâng pêt a kơpong Ea Kar, Buôn Ma Thuột [ă hên tíu ê. ‘Na kih thuât pêt tơ’lêi hlâu tê, pơtih mơdâ kloăng mê pó vâi krâ nho\ng o thế tâm kloăng tung têa tô dâng 1 phut klêi mê mơdâ a tơnêi. Drêng mơdâ  kloăng, vâi krâ nho\ng o thế po tơnêi ăm hơpok môi tiah tơnêi vâ pêt kơchâi hơpê mê kloăng nhâ kô tơ’lêi mot tung tơnêi tơ’lêi, tâng pêt tơku\m, pêt hên môi tíu mê pó vâi krâ nho\ng o thê rôe hdrối môi iâ kloăng hdrê, klêi mê djâ troh a hngêi mơdâ.

Túa pêi pro kố tơtro tâ, xua ga kơdroh kơxo# liăn ‘no [ă kô tơ’lêi re\ng châ hdrê. ‘Na phon rơvât ăm nhâ, pó vâi krâ nho\ng o thế rơvât phon êak ro hên iâ dâng 10 ta#n tung 1 ha vâ rơvât hdrối mơdâ, tung péa khế apoăng thế po nhâ môi troh 2 hdroh. ‘Na toh têa ăm nhâ mê sap 7-10 hâi toh môi hdroh hiăng hôm.

Hôm, mơnê kô tie#n sih Trương Tấn Khanh!

Tuấn Long rah chêh

Gương prếi Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng