Djâ ngin troh ngăn tíu ki kân rơdâ lối 20 ha, tung mê ai 13 ha pêt măng cụt, ngoh Trần Quang Đông, a cheăm Dak Nia, pơlê kong krâm Gia Nghĩa ăm ‘nâi, hơnăm 1997 ngoh sap ing pơlê kong kan Hồ Chí Minh lăm troh a Dak Nông pêi cheăng, hlo kơpong tơnêi kố ai hên tơdroăng ki tơ’lêi hlâu vâ pêt mâu hdrê loăng plâi kâ, mê hiăng pơkâ ‘no liăn cheăng. [ă 20 ha, pôa pêt hên túa hdrê loăng plâi kâ môi tiah sầu riêng, [ơr, plâi ói tung mê ki hên cho plâi măng chụt.

{ă kong prâi tơnêi tơníu tơtro, tơ’nôm [ă tơdroăng ki xúa khoa hok tung pêt mơjiâng, tíu ki pêt loăng plâi kâ dêi rơpo\ng Trần Quang Đông hiăng pro ai pơxúa, tơ-[rê khât. Nôkố [ă 8 ha măng cụt pêi lo liăn tơniăn, krí xo plâi rêm hơnăm dâng 60 ta#n. Vâ mơdêk ki dâi le\m ‘na kế tơmeăm [ă tơ’lêi hlâu tung tơdroăng ki tê roê, pôa hiăng chêh inâi pêt mơjiâng tiô pơkâ VietGap, Global Gap [ă châu kơ koan ki ai tơdjâk troh mơnhên. Kơnôm mê, loăng plâi kâ dêi rơpo\ng pôa ôh ti xê tê tung kơchô tê tung tơnêi têa mê ối châ tê ngi kong têa ê.

Troăng prôk á tiô [ối cho Global Gap mê kô kum kế tơmeăm ki á pêi lo gá hngế tâ, môi tiah hơnăm kố nah á hiăng tê hên ngi châu Âu, ki nhên gá cho Hà Lan. Yă ki á châ gá kô tro tâ, kong têa kân tâ, pro chiâng tơdroăng ki tơniăn ‘na pêi lo liăn. Má péa á pêi châ mơdêk tâ cho Global Gap tâng vâ pơchông [ă VietGap mê ivá dêi rơpo\ng hngêi á ối tung [ăng deăng, [ă ko\ng nhân ối tung [ăng deăng ai hên tơdroăng ki pơxúa tâ ‘na ki tơniăn ‘na ivá châ chăn.

Hlo plâi [ơr Cuba cho hdrê ki nếo, kơnâ ‘na cheăng kâ, hơnăm 2013, pôa Lê Văn Hưng, a thôn Tân Phú, cheăm Dak Rmoan, pơlê kong krâm Gia Nghĩa hiăng pêt tơmó 300 xiâm tung kơpong kơdrum ki rơdâ lối 3 ha 5 deăng kơphế. Klêi kơ’nâi 5 hơnăm pêt tơmó [ă rak ngăn tiô tro kih thua#t, rêm xiâm loăng plâi [ơr hiăng ai plâi krí xo châ lối tă. Rêm hơnăm, a rơnó plâi kơ’mu\n, khu ngế ki roê hiăng troh a kơdrum vâ pơkâ roê. Troh rơnó krí, plâi châ tê tung kơchô tê mơdró tung lâp tơnêi têa. Pôa Lê Văn Hưng ăm ‘nâi, kơnôm ing pêt tro tiô pơkâ VietGAP, mê plâi châ tê yă kơnâ [ă tơniăn.

Vâ ăm ai kế tơmeăm ki dâi le\m, pêi pro châ tiô tơdroăng ki rơhêng vâ dêi mâu kơchô tê mơdró mê pin athế rah xo mâu hdrê ki dâi, má péa cho athế pêi pro túa pơkâ pêt mơjiâng tơniăn ăm mâu ngế ki xúa. Vâi krâ nho\ng o athế rak ngăn tro phon, tro pơkeăng, ai tu\m têa [ă trếo kơhiâm ăm loăng, tơ’nôm môi iâ nếo cho tơdroăng ki krí xo, athế rah rơnó krí drêng plâi hiăng krâ. Tung pơla krí xo, pin xuân athế rah tung rơnó kông tôu le\m, ai kế ki krí [ă kế tơmeăm xing ‘măn chôu plâi vâ djâ ‘măn a hnôu rak tơniăn troh mâu ngế ki roê xúa [ă ki dâi le\m má môi.

Pêt chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo cho môi tung 3 tơdroăng cheăng ki xiâm vâ mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối pơlê pơla dêi kong pơlê Dak Nông. Tiô pơkâ troh hơnăm 2035, kong pơlê ai 19 kơpong pêt mơjiâng kế tơmeăm xúa kơmăi kơmok chal nếo, [ă tâi tâng [ăng tơnêi lối 9 rơpâu ha. Pêi pro troăng hơlâ kố, a pơlê kong krâm Gia Nghĩa hiăng hlo ai hên túa pơkâ pêt kơchâi, reăng, loăng plâi kâ tiô pơkâ VietGAP.

Khu pơkuâ ngăn [ă kơvâ cheăng ki ai tơdjâk troh hiăng kum kuăn pơlê tá kơxo# liăn [ă hnê hriâm ‘na khoa hok kih thua#t tiô tro pơkâ. Krê xêh hơnăm nah, a pơlê kong krâm Gia Nghĩa hiăng kum 5 túa pơkâ xúa pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo [ă tâi tâng kơxo# liăn ‘no 210 rơtuh. Tung tơdroăng ki hlo tơ-[rê ki apoăng, pơlê kong krâm pơtối, hnê mơhnhôk kuăn pơlê pêi cheăng xúa kơmăi kơmok chal nếo, kơjo pêt mâu hdrê loăng ki dâi le\m, ki tơniăn, pêi pro châ tiô tơdroăng ki rơhêng vâ dêi kơchô tê mơdró [ă tê ngi kong têa ê.

Dak Nông cho kong pơlê ai hên tơdroăng cheăng pêi ki rơdêi vâ mơnhông mơdêk ‘na chiâk deăng [ă mâu tơmeăm pê lo ai pơxúa châ tê ăm kong têa ê môi tiah: Kơphế, tiu, kơxu, plâi hôt, kơchâi plâi pôm. Vâ pơtối rak vế ki rơdêi mê, kong pơlê Dak Nông hiăng pơkâ pêi pêt kế tơmeăm hlối xúa khoa hok kơmăi kơmok ki dâi le\m cho môi tung 3 tơdroăng pêi ki xiâm vâ mơnhông mơdêk cheăng kâ-rêh ối dêi kong pơlê. Ngế chêh hlá tơbeăng cheăng a Rơ’jiu Việt Nam kơpong Tây Nguyên ai kơ êng pôa Lê Quang Dần, kăn pho\ pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê a kong pơlê Dak Nông ‘an tơdroăng kố.

Êng: Ô pôa, Dak Nông hiăng pơkâ ăm tơdroăng mơjiâng [ă mơnhông mơdêk pêi chiâk xúa kơmăi kơmok ki dâi le\m môi tiah lâi?

Pôa Lê Quang Dần: Mơnhông mơdêk pêi chiâk xúa kơmăi kơkom ki dâi le\m cho troăng hơlâ ki tro dêi khu kăn Đảng kong pơlê, hiăng ai mâu tơdroăng pơkâ tơbleăng a hneăng hôp kân rôh má 11, tơdroăng pơkâ kơxo# 04 dêi Vi [an hnê ngăn kong pơlê ‘na mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok ki dâi le\m pơla hơnăm 2010 -2015.  Ho#i đông hnê ngăn kong pơlê xuân pơkâ tơdroăng kơxo# 55 hơnăm 2016 vâ pơkâ troăng hơlâ mơhnhôk ‘no liăn cheăng a Dak Nông.

Pak^ng mê kong pơlê xuân pêi pro tơdroăng pêi chiâk deăng, mơjiâng thôn pơlê a tơdroăng pơkâ 210 dêi Chin phuh. Tiah mê, troăng hơlâ kong pơlê pơkâ kal khât tơmâng troh tơdroăng mơnhông mơdêk xua kơmăi kơmok ki dâi le\m. Nôkố Khu ngăn ‘na chiâk deăng dế tí tăng ‘nâi ple\ng vâ mơjiâng tơdroăng pơkâ kơpng pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok ki dâi le\m tung lap kong pơlê, troăng hơlâ pơkâ kơpong pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok ki dâi le\m troh hơnăm 2030 dâng 30  rơpâu ha.

Êng: Mê, pôa tối ăm ‘nâi pế mâu inâu dêi mâu tíu pêi cheăng ki hiăng xúa kih thua#t tung pêi chiâk xúa kơmăi kơmok ki dâi le\m ?

Pôa Lê Quang Dần: Troh nôkố tung kong pơlê Dak Nông xua kơmăi kơmok ki dâi le\m xuân nếo cho mâu hơnăm ki apoăng, la xuân ai mâu tơring cheăm, mâu kơdrum deăng [ă khu pêi cheăng tơru\m rôh apoăng pêi cheăng xúa kơmăi kơmok ki dâi le\m, malối tung pêi pêt kơchâi, reăng [ă mâu hdrê loăng plâi a kong pơlê. Ai mâu túa pêi cheăng a tơring Dak Song mê ai kơdrum deăng pêt loăng plâi Thu Thuỷ, Khu pêi cheăng tơru\m Đồng Thuận, khu pêi cheăng tơru\m cheăm Đăk Tân a pơlê kong krâm Gia Nghĩa mê vâi xuân pêt kơchâi reăng tiô troăng hơlâ xua kơmăi kơmok ki dâi le\m, tơru\m [ă tơdroăng pêi lo kế tơmeăm tăng kơchô xiâm Bình Điền vâ tê.

Êng: Ô pôa, Mơnhông mơdêk pêi chiâk xúa kơmăi ki dâi le\m mê kal tơru\m krá rơdêi 4 hngêi, tiah mê tơdroăng kố hiăng châ kong pơlê tối tơbleăng môi tiah lâi?

Pôa Lê Quang Dần: cho tung tơdroăng mơnhông mơdêk pêi chiak deăng xúa kơmăi kơmok ki dâi le\m mê thế ai tơru\m ‘na khoa hok kơmăi kơmok, hlối cho [ai toăn tăng tíu tê, hlối cho xiâm pê lo kế tơmeăm vâ tê mơdró mê tơdroăng tơru\m pơla 4 hngêi, thăm nếo cho 5 hngêi gá tro ‘nâng. Ing tơdroăng pêi chiak deăng, tơnêi têa, khu cheăng khoa hok, khu mơdró [ă hngêi rak liăn mơdró vâ pêi mâu tơdroăng tơkêa to\ng kum ăm mung liăn dêi tơnêi têa. Mê cho tung kơvâ pêi chiâk deăng hơnăm kố nah ai tơdroăng tơkêa bro VNSat xuân ai liăn ăm mung vâ kum pơtối ‘mâi pêt kơphế.

Châ khât kơchâi ki pêt a Dak Nông, Gia Nghĩa xiâm gá cho ung Lâm Đồng [ă mâu kong pơlê. Malối tung mâu hơnăm achê kố kong pơlê xuân ai hên kơdrum deăng hên mâu rơpo\ng hngêi pêi pêt mung iâ ki kong pơlê. Môi tiah a pơlê kong krâm Gia Nghĩa, a bêng Nghĩa Phú xuân hiăng pêt a mâu [ăng tơnêi pêt kơchâi tơku\m, lơ pêt a tơring Dak Song, cheăm Thuận Hà, Thuận Hạnh xuân hiăng pêt [ă ai tiô mơngế vâ rôe [ă xuân châ tê ăm mâu tíu ki ê dêi mâu kơchâi plâi pôm ki pêt a Dak Nông

Êng: Hôm mơnê kơ pôa!

Hoàng Qui chêh

Gương prếi A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng