Klêi kơ’nâi roh kong mêi ôh tá tro rơnó ton ahdrối Têt Lo hơnăm nếo Đinh Dậu kố nah, hên kơdrum plâi sầu riêng a tơring Krông Păch, kong pơlê Daklak hlo plâi ruih hlá, răng rơmôe, klêi mê răng hlâ hên h^n, pro kuăn pơlê tô tuăn ó ‘nâng. Rơpo\ng pôa Nguyễn Trọng Quý, thôn 19 khế 5, cheăm Ea Yông, tơring Krông Păch ai lối 1 ha 2 sao pêt châ 140 xiâm loăng plâi sầu riêng, tối ăm ‘nâi: Rơnó pêt plâi sầu riêng rơnó hdrối nah, rơpo\ng pôa châ xo dêi lối 500 rơtuh liăn ing tê dêi plâi sầu riêng, la hơnăm kố ôh pá ai tơngah ki klâi klêi kơ’nâi kơdrum plâi sầu riêng ruih hlá.

‘’Kơdrum plâi sầu riêng a hngêi kố hiăng hía, răng hlâ ai 70%, mê cho môi tung mâu xiâm loăng ki ối ai hlá. Ai kơdrum ki ‘nâ ối pá 30% xiâm loăng ki ối ai hlá. Tâi pơlê xuân tro tiah mê, ôh tá xê bu to kơdrum plâi á tê. Hngêi ki lâi xuân tô tuăn xua kơdrum plâi sầu riêng tâi tâng. Tâng vâ tối khât, tu\m tơdroăng pêi cheăng tơku\m vâ pêi rak ngăn to plâi sầu riêng tê’’.

Xuân trâm ôh tá mơhúa môi tiah mê, rơpo\ng ngoh Lê Trung Hậu, thôn Phước Thịnh, cheăm Ea Yông, tơring Krông Păch dế tí tăng pơkeăng vâ pơlât dêi loăng plâi. Ai lói 70 xiâm loăng plâi sầu riêng la lối 1 khế hiăng luâ ngoh Hậu hiăng athế hrê dêi vâ chê 30 rơtuh liăn vâ rôe mâu túa pơkeăng ki xôh, pâk, rơvât [ă hía hế, tơngah kô châ to\ng xo dêi plâi sầu riêng.

‘’Ahdrối vâ to\ng xo dêi kơdrum loăng plâi á hiăng po ngăn tung măng internet, ngăn vâ ‘nâi mâu túa pơkeăng ki lâi ki tơtro, ki vâi hiăng xúa hdrối mê, châ kuăn pơlê hiăng rôe vâ xôh pơkeăng kơdê oâ hdrong. Tâ tá a kơpong kố, ngế ki lâi hiăng xôh pơkeăng ahdrối hlo loăng vêh chiâng dâi le\m mê á xuân hriâm [ối. Hdrối nah, a xôh ai 3 hdroh, á hlo loăng ôh tá dâi le\m [ă tâ oâ hdrong troh a xiâm loăng ki ê, klêi kơ’nâi Têt kong mêi ai 4 troh 5 hâi, á lo lăm ngăn dêi kơdrum loăng vâ ‘nâi ga ối tro tâ pơreăng lơ hiăng tâi’’.

Tơdroăng ki plâi sầu riêng tro tâ tú oâ hdrong, pro răng hlâ hên h^n, ti xê bu pro kuăn pơlê ki pêi pêt tô tuăn mê tá khu mơdró kâ, ai tá kăn [o# hnê ngăn ‘na khoa hok kih thuât, môi tiah Ko\ng ti Kơphế Phước An xuân tô tuăn. Pôa Dương Kim Nhung, Kăn xiâm pho\ pơkuâ ngăn ko\ng ti Kơphế Phước An tối ăm ‘nâi, vâ chê 420 ha loăng plâi sầu riêng pêt tơvât tung kơdrum kơphế dêi Ko\ng ti xuân hiăng răng hlâ rế hía rế hên, pro lu\p kân [ă mâu rơpo\ng ki pêi pêt, rak ngăn hdrê loăng tung kơdrum deăng:

‘’Drêng hlo loăng sầu riêng tro tâ oâ hdrong [ă mâu ko\ng ti, ngin hiăng krếo thế mâu kơ koan ki ai tơdjâk vâ hbrâ mơdât pơreăng ăm plâi sầu riêng. Dế nôkố, ai mâu kơ koan ki ‘nâ hiăng [ă dế mơnúa pro ăm tơrêm kơdrum deăng [ă Ko\ng ti xuân dế séa mơnhên ngăn [ă mâu rơpo\ng ki ai tơdjâk troh tơdroăng xo rak ngăn kơdrum deăng plâi sầu riêng drêng lăm pro hnoăng mơhá xua ing pêt plâi xuân châ ngăn vâ to\ng kum, xo iâ tê, pro ti lâi ăm i tơtro xua plâi ôh tá dâi, tro oâ hdrong kâ ‘nhê hên’’.

Rơtế kum kuăn pơlê ki pêi chiâk [ă khu mơdró kâ plâi sầu riêng a tơring Krông Păch dế trâm pá [ă tơdroăng ki oâ hdrong kâ ‘nhê loăng plâi, mâu ngế ki hriăn ple\ng ‘na khoa hok, kơvâ cheăng ‘na chiâk deăng dêi kong pơlê Daklak xuân dế thâ tăng troăng vâ to\ng kum hdrê pêt; thăm nếo, ối tăng krếo mâu ngế ki hriăn ple\ng, cheăng ‘na khoa hok, mâu ngế ki cheăng tung Tíu xiâm hriăn ple\ng dêi tơnêi têa, a peăng hdroh, a peăng kơnho\ng tơnêi têa troh hnê tối, to\ng kum kuăn pơlê. Pôa Trương Văn Cao-Kăn pơkuâ ngăn tíu rak ngăn hdrê loăng pêt tơring Krông Păch tối ăm ‘nâi: Lối môi khế kố, Tíu xiâm hriăn ngăn khoa hok Kih thuât Pêi chiâk deăng, pêt kong Tây Nguyên, Khu pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk pêi cheăng kâ-rêh ối thôn pơlê [ă Grup pơkuâ Lộc Trời hiăng tí tăng ‘nâi ple\ng xiâm kối plâi sầu riêng khoh tro oâ hdrong kâ ‘nhê. Tiô tơdroăng châ ‘nâi apoăng dêi tơring kố, xua hyôh kong prâi, mêi tô ôh tá tro, kong mêi ton hâi pro loăng khoh chiâng tâ kơmeăn, oâ hdrong. Dế nôkố, khu kăn pơkuâ ngăn tơring dế mơhnhôk kuăn pơlê rôu tah lôi xiâm loăng sầu riêng ki tro oâ hdrong kâ ‘nhê, xúa dâi mâu pơkeăng ki tro kơmeăn, oâ hdrong kâ ‘nhê vâ kum ăm kơdrum loăng. Pôa Trương Văn Cao tối:

‘’Tung la ngiâ kố ah, tơkôm ngin ai môi troăng hơlâ vâ vâi krâ-nho\ng o châ kơdroh tơdroăng ki oâ hdrong kâ ‘nhiê loăng plâi. Klêi kơ’nâi séa mơnhên ngăn, ngin hiăng ‘no troăng hơlâ ki má môi, mê cho [ă mâu kơdroh ki pơxiâm nếo tâ tú pơreăng ki apoăng a tơkâng răng lơ hlá ruih, mê ngin ai mơhnhôk thế vâi krâ-nho\ng o pôe tah lôi tơkâng ăm chía bâ phuâng [ă go#m hvât hơngế ing kơdrum deăng vâ hdroh chôu, vâ oâ hdrong pôi tá châ tâ tú. Ki má péa nếo, kal athế xúa pơkeăng i tro tơdroăng, tiô ngin hmâ hlo, ai mâu túa pơreăng, môi tiah phitopthora mê xuân mơhnhôk vâi krâ-nho\ng o xúa mâu túa pơkeăng ki xêt khât vâ xôh, rơvât a mâu tíu ki tro tâ pơreăng lơ xoh drăng hlá vâ kơdroh tah tơdroăng ki oâ hdrong kâ ‘nhê xuân môi tiah xâu lơ ai tơdroăng ki tâ tú troh a kơdrum plâi sầu riêng’’.

Dế nốkố, tá hâi châ teăm chêh tối inhên ‘na tơnêi tơníu [ă riân ngăn ki tơ’nhê xua oâ hdrong kâ a loăng plâi sầu riêng, mâu tơdroăng ki hiăng châ mơnhên tối apoăng dêi Khu xiâm ngăn ‘na pêi pêt rak ngăn hdrê loăng pêt kong pơlê Daklak, Tíu xiâm hriăn ngăn ‘na Khoa hok kih thuât pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên ăm ‘nâi, tâi tâng mâu kơdrum loăng plâi sầu riêng ki tro tâ pơreăng kố kâ ‘nhê sap ing 70-80%.

Hương Lý chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng