Péa hectar alâi dêi pôa Nguyễn Văn Mão, ối a thôn Ninh Hòa, cheăm Ia Boong, tơring }ư\ Prông, kong pơlê Gia Lai dế xông ngiât le\m hiăng tro oâ hdrong kâ ‘nhê ó. Lâp kơdrum, hlá alâi răng, tơchiê hlá mâu tíu oâ hdrong kâ hlá. A rơmôe alâi, tâi tâng hlá ki kơbâng [a\ mâu rơmôe tá hâi teăm hu\n hiăng tro ôa hdrong kâ.

Pôa Mão tối ăm ‘nâi, oâ hdroâng xông kâ ‘nhê kơtăn kố dâng 20 hâi, sap ing alâi nếo bu châ 5 troh 7 kơtâ hlá. Hên xiâm alâi ôh tá păng kân, ôh tá kâi xông kân xua ôa hdrong kâ rơmôe. Rơpo\ng pôa hiăng xúa mâu pơkeăng vâ kơdê ôa hdrong laga ôh tá hlo tơ-[rê klâi.

‘’Tíu ki lâi xuân ai hdrong. Hdrong kố bu kâ tung dế hlá. Gá kâ hlá kơbâng pro alâi ôh tá păng kân, ôh tá chiâng vâ ai reăng, ai hnông alâi. Nôkố hdrong hên ‘nâng, alâi le\m ‘nâng, xua mê ai mâu tíu kô kơdroh châ alâi’’.

Hdrong ki kâ alâi

Mâu rơring peăng mâ hâi lo cho kơpong pêt alâi ki hên dêi kong pơlê Gia Lai dế tro lu\p ó má môi xua hdrong kâ. A pơlê Bung, cheăm Ya Hội, tơring Đăk Pơ, rơpo\ng pôa Đặng Thái ôh tá ‘nâi pro klâi hdrong kâ ‘nhê lối 1 hectar 5 sao alâi. Hdrong kâ ki hên cho a kơmăng [a\ kơxo má, kơhâi hmuâ a kối vâ ví kong tô, xua mê ôh tá chiâng vâ rup [a\ ko\ng, mê thế xôh pơkeăng phon trếo. Plâ khế kố, maluâ hiăng xôh pơkeăng hên xôh, laga hdrong lo tâi klêi roh ki kố troh roh ki tá.

‘’Kâ tâi hlối, kâ rơmôe klêi mê pro xiâm alâi ôh tá kâi xông. Kơxo# liăn rôe 1 kơ’lo pơkeăng kơdê hdrong 30 rơpâu, mơdoh hâi xôh, tâng mung nếo 1 kơthung 30 rơpâu nếo mê 1 hâi tâi hên h^n liăn ngân.

Nôkố hiăng mơ’no liăn cheăng, liăn xuân hiăng ‘no mê xuân thế pêi, mê nôkố alâi kố mơni kô ôh tá châ hên xếo’’.

Hdrong kâ rơmôe alâi, pro alâi ôh tá păng kân

Pôa Trần Quang Hiệu, Pho\ pơkuâ Tíu xiâm kum tung pêi chiâk deăng tơring Đăk Pơ tối ăm ‘nâi, hdrong kâ ‘nhê tâi tâng alâi môi tiah hdrê NK66, NK67, NK 7328 [a\ mâu hdrê alâi rơbông. Ki hên hdrong kâ a tơring kố sap ing 4 troh 8 to kuăn hdrong tung môi met karê, xua mê tơ’lêi xông kâ lâp lu tâng ôh tá re\ng xôh pơkeăng kơdê:

‘’Pơchân vâi krâ drêng xôh pơkeăng kơdê hdrong mê thế xúa tro pơkeăng. Má péa nếo, kal kơdê hdrong kuăn, kơdê tá kơtâ hdrong. Drêng trâm hdrong kố mê thế xúa pơkeăng. Pêi lo liăn ing alâi ôh tá hên, xua mê rôe pơkeăng xôh pơkeăng thế tơdâng le\m, vâ pêi alâi tơ’mô, laga xuân thế tơniăn cheăng kâ ăm vâi krâ kuăn pơlê pêi chiâk deăng’’.

Lối 1.200 ha alâi a 11 tơring Gia Lai tơ’lêi kơdroh alâi, lơ lu\p tâi xua hdrong kâ ‘nhê

Tiô pôa Lưu Hoài Hưng, Kăn pơkuâ tíu xiâm kum tung pêi chiâk deăng tơring }ư\ Prong mơnhên tối, hơnăm kố rơnó mêi hrá troh, hyôh tô ó, kong prâi ôh tá tơniăn hiăng pro hdrong tơ’lêi xông kâ ‘nhê, xông ai kơtâ, ai kuăn hên h^n. Vâ kơdê tâi hdrong kố, vâi krâ kuăn pơlê pêi chiâk deăng kal xôh lơ xế pơkeăng phon trếo a kối alâi drêng hdrong dế ối ku\n. Rơtế amê, kal thăm rơvât phon, rak ngăn vâ xiâm alâi re\ng kân, reăng. Xua drêng lâi a rơnó reăng kố, mê hdrong ôh tá chiâng kâ ‘nêk xếo:

‘’Tâng xúa pơkeăng phon trếo pơkeăng mê kơxo# hdrong hlâ kô hên. Hdrong kân mê kơtâ ai kuăn, roh kố chiâng hdrong, roh ki nếo kơtâ. Drêng hdrong dế kơtâ xôh pơkeăng mê hdrong ôh tá hlâ, bu kơdê drêng hiăng chiâng hdrong kuăn. Xôh 7 troh 10 hâi vêh séa ngăn hôm hlo hdrong ki ê nếo. Kơbố xôh 2 troh 3 xôh mê alâi kô xông kân rơdêi le\m. Troh drêng kố tá hâi riân ki tro lu\p, thế tơkôm troh mơ’nui’’.

Tiô xêo ngăn dêi Kơ koan xiâm rak vế kơchâi plâi pôm [a\ Pêt tơmeăm khoăng Gia Lai tối, nôkố ai lối 5.100 hectar alâi a 11 tơring tung lâp kong pơlê tro hdrong kâ ‘nhê. Tung mê, ai vâ chê 1.200 hectar tro lu\p ó, tơdjâk troh pêi lo mơ’nui rơnó, thăm nếo kô tro lu\p tâi. Mâu tơring ai hdrong kâ ‘nhê hên má môi cho mâu tơring peăng mâ hâi lo pá hdroh dêi kong pơlê, môi tiah }ư\ Prông, Krông Pa, Kông Chro, Đăk Pơ, }ư\ Prông.

Kơvâ pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng kong pơlê Gia Lai kal ai mâu troăng to\ng kum kuăn pơlê pêi chiâk deăng mơdât hdrong xông kâ ‘nhê, kơdroh tro lu\p, tơdrêng amê, mơdât hdrong kố xông tâ tú a mâu tơring ki ê.

            Nguyễn Thảo chêh

            A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng