Lối 20 hơnăm pêt kơphế [ă xuân plâ rơxông rêh ối a pơlê kong kơdrâm Plei Ku, la pôa Lê Phước Hương tá hâi môi hdroh ki lâi trâm rôh kong mêi ton môi tiah hơnăm kố. Pôa Hương tơmiât, rôh kong mê pơla hdrối kố nah ton troh lối 90 hâi. Klêi rôh kong mê kố mê pro kơpong thôn 9, cheăm Tân Sơn, pơlê kong kơdrâm Plei Ku ki pôa Hương rêh ối tro têa lân lu.
Kơdrum kơphế răng hlâ, plâi a xiâm loăng tơruih hiăng vâ chê tâi, xiâm ki u ối, tiô pôa Hương, xuân kô hlâ drêng klêi kơ’nâi têa xôe, xua nôkố mâu xiâm loăng ki ối rêh môi tiah tơkâng loăng châ tâp tung kơthung têa, tâng mơ’no têa kô hlâ:
‘’ ‘No liăn rak ngăn rêm hơnăm sap ing 60 – 70 rơtuh liăn. Nôkố lu\p tâi tâng hlối, tối tơdjuôm ôh tá tơniăn. Têa xôe ah kơphế gá kô hlâ. Nôkố plâi gá xuân ối la bu kal têa xôe gá xuân tơruih tâi, ôh tá pêi lo liăn. Kơphế môi tiah kố ôh tá ai kloăng vâ tê lo liăn’’.
Xuân ai kơdrum kơphế 1 ha dế tro têa lu, pôa Lê Phước Ngà, ối a thôn 9, cheăm Tân Sơn tối tiah kố, rơnó kố kuăn pơlê pêi kơphế kô tro lu\p hên. Tung pơla mâu kơxo# liăn ‘no hrê roê phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong [ă mung vâi pêi cheăng, po nhâ, mơgrúa kơdrum deăng pơrá hrê liăn hên, yă kơphế chu rơpâ [ă nôkố kong mêi ton, xiâm loăng hlâ hên, pro kuăn pơlê bu ‘nâi to krôu xo:
‘’Yă kơphế tiah dế pơla kố bu pro kuăn pơlê tro lu\p hên khât. Phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong roê xuân kơnâ, mung vâi pêi cheăng mơhá liăn xuân hên, kơxo# liăn ‘no hrê roê ki kố ki mê xuân kơnâ la yă kơphế chu rơpâ ó. Nôkố têa lân lu môi tiah kố bu pro ăm kuăn pơlê tro lu\p tâi tâng yoh’’.
Rơtế tơdjuôm tơdroăng ki tô tuăn, ngoh Ksor Djuch, pơlê Klah 2, cheăm Ia Dêr, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi, kong mêi tung plâ 3 khế hiăng luâ hiăng pro kơdrum kơphế dêi rơpo\ng ngoh tơruih plâi hên h^n. Rơnó kơphế hơnăm kố, kơxo# liăn ‘no hrê roê ki kố ki mê gá tâk péa hdroh tâng vâ pơchông [ă rơnó hdrối nah. Tơdroăng ki tô tuăn dêi ngoh Ksor Djuch ối tô tuăn tâ drêng tâi tâng kơxo# liăn ‘no mê pơrá cho kơxo# liăn che\n dêi khu mơdró krê [ă laih ai 5%/khế. {ă tơdroăng ki kơphế tơruih plâi môi tiah hơnăm kố, rơtế [ă yă kơphế chu rơpâ, kơxo# liăn che\n ing khu mơdró kâ krê dêi rơpo\ng ngoh Djuch thăm rế pá vâ kâi mơdrếo:
‘’Hơnăm nah, môi hơnăm ‘no hrê liăn bu môi chât lo lâi rơtuh xo, la hơnăm kố hiăng lói péa chât rơtuh xua kong mê hên. Á mung che\n dêi tíu tê roê kế tơmeăm tung pơlê roê kơphế á. Hơnăm kố yă ôh tá kơnâ tiah hơnăm nah mê á kô tro lu\p yôh’’.
Yă kloăng kơphế a Tây Nguyên dế ối a kơlo 32 – 33 rơpâu liăn/kg, kố cho kơlo ki iâ má môi tung 7 hơnăm hiăng luâ. Tơdroăng kố gá phá tơ-ê tâ [ă luât dêi hên hơnăm cho rế hía rế tâk drêng vâ chê mot rơnó krí ki nếo.
Jâ Nguyễn Thị Huyền, pơlê Klah 2, cheăm Ia Der, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai tối tiah kố, tơdroăng ki ôh tá tơniăn dêi kơchơ tê mơdró kơphế, tơ’nôm [ă kế tơmeăm kơphế rơnó kố kơdroh sap ing 30 – 40%, pro ăm kuăn pơlê ki pêt kơphế kô tro lu\p hên:
‘’Maluâ hơnăm nah ôh tá ai kơphế, la tê ối ai yă mê gá ối pơxúa iâ. Mê nôkố kơphế oh tá ai hên, yă tê xuân ối rơpâ. Phon rơvât gá kơnâ, liăn ngân mơhá vâi pêi cheăng xuân kơnâ, mê kuăn pơlê kô tro lu\p khât’’.
Tiô mơnhên ngăn sap ing mâu khu ki cheăng kâ tối ăm ‘nâi, kơlo yă kơphế kố ah kô ôh tá hơ’lêh hên, xua tiô tối tơbleăng, kloăng kơphế dêi Brazil, kong têa ki tê mơdró xiâm lâp plâi tơnêi, kô châ a kơlo ki hên tung hơnăm kố. Pôa Nguyễn Minh Đường, kăn pơkuâ Ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó tê, roê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng Tây Nguyên, tối tiah kố, mê cho tơdroăng ki pá ôh tá iâ, tơdjâk troh kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng [ă khu mơdró kâ tê roê kơphế tung tơnêi têa, malối cho a kơpong Tây Nguyên, kơpong ki xiâm dêi kơphế lâp tơnêi têa:
‘’Mâluâ hơnăm nah kơphế ôh tá châ hên la yă tê gá chía kơnâ iâ, gá xuân ai pơxúa. Mê nôkố kloăng kơphế ôh tá ai hên, yă tê xuân rơpâ. Phon rơvât roê kơnâ liăn, liăn ngân mơhá vâi pêi cheăng kơnâ, kuăn pơlê tối lu\p khât yoh’’.
Tiô mơnhên ngăn sap ing mâu khu ki cheăng kâ tối ăm ‘nâi, kơlo yă kơphế kố ah kô ôh tá hơ’lêh hên, xua tiô tối tơbleăng kloăng kơphế dêi Brazil, kong têa ki tê mơdró xiâm lâp plâi tơnêi, kô châ a kơlo ki hên tung hơnăm kố.
Pôa Nguyễn Minh Đường, kăn pơkuâ Ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó ‘na tê, roê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng Tây Nguyên, tối tiah kố, mê cho tơdroăng ki pá ôh tá iâ, tơdjâk troh kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng [ă khu mơdró kâ tê roê kơphế tung tơnêi têa, malối cho a kơpong Tây Nguyên, kơpong ki xiâm dêi kơphế lâp tơnêi têa:
‘’Hneăng hơnăm ki kố kơphế tê ngi kong têa ê ôh tá ai laih mê kuăn pơlê kơdroh tê [ă [ăng tơnêi dêi kơphế tung la ngiâ ôh tá ai laih mê kô pro kơdroh tơdroăng ki hơ’lêh pêt mê á loi tơngah tung la ngiâ kuăn pơlê kô hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng ki ê. Mot tung hneăng ki hơ’lêh pêt hdrê loăng, kơvâ kơphế kô trâm xơpá ‘na tơdroăng ki tê ăm kơchơ’’.
Tung pơla kong prâi ôh tá tơniăn, kuăn pơlê ki pêt kơphế a Gia Lai ối trâm [ă tơdroăng ki kloăng kơphế chu kơdroh ó [ă tá hâi hlo tơdroăng ki yă to. {ă ki lu\p môi tiah kố, mâu ngế ki pêt kơphế tung kong pơlê dế tô tuăn ó khât.
Công Bắc chêh
Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng
Viết bình luận