Pơchốu ko\ng a kơdrum loăng plâi hôt ối to tơkâng, răng hlâ chếo xua oâ ki môi tiah tri trôu pâk triê, jâ Lê Thị Kim Lan, ối a pơlê kân Mađagui, tơring Dă Huoai, kong pơlê Lâm Đồng khéa hơ’nêng tối, môi khế hdrối nah rơpo\ng pói tơngah châ chât kg kloăng plâi hôt tung rơnó kố, laga nôkố hiăng tro lu\p tâi tâng, lâp kơdrum plâi hôt kân rơdâ lối 3 hectar cho tíu pêi lo liăn xiâm dêi rơpo\ng hiăng tro ôa ki môi tiah tri trôu pâk triê [a\ pơrea\ng chếo kâ ‘nhê tâi tâng. Jâ Lê Thị Kim Lan khéa hơ’nêng tối:

‘’Kơdrum plâi hôt rơpo\ng á hiăng mơ’no liăn rak ngăn krâu khât, kơdrum châ po văng krúa le\m vâ ví pơrea\ng xông kâ ‘nhê. Á hiăng pêi rơkê tơtro môi tiah mê, laga ôh tá ‘nâi xua kong prâi, lơ tiah lâi ‘lo mê pơrea\ng hiăng xông kâ ‘nhê, mê nôkố kơdrum plâi hôt tơkâng hlâ, loăng răng tâi tâng’’.

Ôh tá xê to kơdrum dêi jâ Lê Thị Kim Lan, mê tâi tâng lối 27 rơpâu 800 hectar loăng plâi hôt tung 3 tơring peăng hdroh dêi kong pơlê Lâm Đồng cho Dă Huoai, Dă Teh [a\ Cát Tiên pơrá tro ôa pâk triê ‘nhê môi tiah mê. Pôa Lại Thế Hưng, Kăn pơkuâ kơ koan xiâm pêi pêt loăng plâi [a\ rak vế hdrê kơchâi plâi pôm kong pơlê Lâm Đồng tối ăm ‘nâi, xiâm kối xua kong prâi a kơpong kố ôh tá tơniăn, kong hngiâm kơchoh ó pro oâ ki môi tiah tri trôu ai kơtâ, ai kuăn [a\ xông kâ ‘nhê ó, chiâng pro pơrea\ng chếo xông kâ ‘nhê [a\ tâ tú rơdâ, pro tâi tâng [a\ng loăng plâi tro tâ pơrea\ng, pro chếo hlá rơmôe, chếo reăng, plâi, hên [a\ng deăng chếo tá hlá, ối to tơkâng [a\ loăng hlâ. Nôkố tro lu\p tâk lối 90%, tơdâng [a\ lối 17 rơpâu ta#n kloăng plâi hôt. {a\ yă 50 rơpâu tung môi kilô môi tiah dế kố, tiô xêo tro lu\p cheăng kâ dâng 850 rơtal liăn.

Xuân tiô pôa Lại Thế Hưng, ôh tá xê to loăng plâi hôt mê oâ ki môi tiah tri trôu [a\ pơrea\ng chếo ối xông pâk hrik mâu loăng plâi ki ê tung kong pơlê, môi tiah loăng plâi sâu riêng, plâi [ơr, plâi treăng xâk [a\ ca cao. Kơvâ pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng kong pơlê dế thâ po rơdâ hên túa vâ hbrâ mơdât pơrea\ng:

‘’Troh nôkố tâi tâng mâu kơdrum plâi hôt pơrá tro ôa ki môi tiah tri trôu pâk triê ‘nhê ó, ‘nhê vâ tâi môi tiah a tơring Dă Huoai. Ôa ki môi tiah tri trôu xuân hiăng kâ ‘nhê a mâu loăng plâi ki ê môi tung kơpong 3 tơring peăng hdroh, môi tiah loăng sâu riêng, ai [a\ng deăng oâ pâk hrik ‘nhê lối 2.300 hectar, tro lu\p ó, môi tiah loăng plâi ki ê môi tiah loăng plâi [ơr, chếi, plâi treăng xâk, thăm nếo tá loăng kong, loăng tràm xuân pơrá tro oâ ki môi tiah tri trôu pâk triê ‘nhê ‘nhe\ng. Tiô ngin kố cho roh oâ ki môi tiah tri trôu kâ ‘nhê tâng pơchông [a\ hên hơnăm, xua mê tơdroăng hbrâ mơdât oâ ki môi tiah tri trôu cho tơdroăng ki kal [a\ nôkố ngin dế tơku\m hbrâ mơdât pơrea\ng’’.

Drêng ai thăm rế hên oâ hdrong pâk triê ‘nhê ó, oâ ki môi tiah tri trôu, mê Vi [an kong pơlê Lâm Đồng hiăng tơbleăng pơrea\ng xông kâ ‘nhê, tơdrêng amê tăng troăng vâ hbrâ mơdât ôa ki môi tiah tri trôu kâ ‘nhê a 3 tơring peăng pá hdroh. Pơtối cho mâu tơring Dă Huoai, Dă Teh, Cát Tiên hiăng mơjiâng Khu hnê mơhno hbrâ mơdât pơrea\ng, xing xoăng chât [âng CD [a\ DVD vâ tơbleăng tung mâu um tivi, rơ’jíu mâu cheăm, mâu tơring; in 6 rơpâu mơ-éa chiân ăm a ko\ng mâu rơpo\ng kuăn pơlê pêi chiâk deăng, tơdrêng amê lo lăm xôh pơkeăng a tâi tâng 10 cheăm, pơlê kân, tiô tối hdrối kô kâi mơdât pơrea\ng, kô xôh pơkeăng ăm dâng 8 rơpâu hectar.

Vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ dế ngăn tơdroăng ‘’Tíu ngăn-rak pơlât loăng pêt’’ tối mâu tơdroăng mơ-eăm kơdê tâng măng tri trôu [ă pơreăng pro chếo prăng hlá a loăng plâi hôt a mâu tơring peăng hdroh kong pơlê Lâm Đồng. {ă ki tơviah dêi hyôh kong prâi môi tiah mâu hơnăm hdrối nah, ôh tá xê to loăng plâi hôt a peăng hdroh Lâm Đồng mê ối hên kong pơlê ki ê, hên loăng plâi a Tây Nguyên tro ôa, tâng măng tri trôu [ă pơreăng chếo prăng hlá. Kơ’nâi kố, ngin vâ tối tơdroăng hnê kih thuât ‘na 3 túa pơreăng ki kâ ‘nhiê mê.

Ai 2 túa oâ, tâng măng tri trôu kâ ‘nhê loăng plâi hôt, la a Tây Nguyên, ki hên mâu ôa, tâng măng tri trôu drêh. Tâng măng tri trôu ki nếo xêi [ă ki hiăng kân xuân kâ ‘nhiê ki ối kơbâng dêi loăng plâi hôt môi tiah kâ ’nhiê hlá kơbâng, reăng [ă plâi, plâi ki ối kơbâng. Tâng măng pâk triê rôh apoăng hlo mơngiơk prâp, klêi mê prăng, plâi kơbâng tro tâng măng pâk triê hên kô pro loăng plâi xông ôh tá dâi le\m. Mâu kơmeăn lo kâ ‘nhiê, gá pro ‘mêi ing tíu ki pâk, malối cho kơmeăn ki pro prăng rơmon. Oâ, tâng măng tri trôu hmâ lo kâ ‘nhiê a kơxo má  hdrối vâ troh 9 chôu [ă peăng kong xêi kơ’nâi 4 chôu, drêng kong dế tô mâu pơreăng hmuâ pá xôp hlá, hâi ki rơdâm mâu kơmeăn mê lo plâ hâi lăm kâ ’nhê. Pak^ng loăng plâi hôt, tâng măng tri trôu ối kâ ‘nhiê hên loăng plâi ki ê môi tiah ca cao, sầu riêng, [ơr, chếi, kơphế, plâi mận, plâi ối [ă hên loăng plâi ki ê.

‘Na pơreăng pro prăng rơmon: Pơreăng kố xua kơmeăn Colletotrichum kâ ‘nhiê, hmâ hlo gá lo kâ ‘nhiê tung pơla kong rơdâm, kong mêi ton hâi [ă oh tá châ tô trâ dêi mâ hâi. Xiâm pơreăng ing têa [ă khía. Pơreăng hmâ lo kâ ‘nhiê drêng loăng plâi hôt hu\n hlá, pơla loăng vâ lo reăng lơ pơxiâm vâ kơ’muăn plâi. Pơreăng hmâ kâ ‘nhiê ó a rơmôe kơbâng, reăng, plâi kơbâng [ă a plâi gá pro plâi u\m [ă oh tá le\m. Pơreăng kâ ‘nhiê ó a mâu kơdrum ki iâ châ rak ngăn, rơvât phon ôh tá tơdâng tơ’mô, tíu hên tơkâng hlá, oh tá vâ tróu tah tơkâng. Oâ, tâng măng tri trôu kô rế lo kâ ‘nhiê hên pro loăng chiâng chếo prăng rơmon drêng pâk hnối pro tơ’lêi tro khu oâ, pơreăng ki ê mot kâ ’nhiê pro chiâng prăng rơmon. Xua mê drêng hlo hên oâ, tâng măng tri trôu mê pơreăng chếo pro prăng rơnon kô kâ ‘nhiê hên  tâ.

Vâ hbrâ mơdât péa túa pơreăng kố, vâi krâ nho\ng o pôi ta rơvât lối hên phon đăm, hên phon kali a rơnó loăng plâi hôt hbú rơmôe, lo reăng [ă kơ’muăn plâi. Po hrâ nhâ pôi tá ăm êa, tróu tah ‘nâ tơkâng ki tơhyom tơhyăng vâ ăm kơdrum châ bâ phuâng, kơdroh mâu ôa, tri trôu hmuâ ối pro xiâm ki chiâng ai pơreăng kâ ‘nhiê. Tôm go#m mâu tơkâng hlá, reăng, plâi ki tro pơreăng prâu tah vâ kơdroh ki tâ tú dêi pơreăng. Lăm ngăn dêi kơdrum a rêm kơxo má lơ peăng kong xêi sap 5 troh 6 chôu ngăn mâu tâng măng tri trôu mê hôm hên, pơreăng kâ ‘nhiê pro chếo prăng rơmon hôm hên a pơla loăng plâi hôt lo rơmôe kơbâng, hlá kơbâng, lo reăng kơ’muăn plâi vâ re\ng teăm hbrâ mơdât tơdrêng. Tôm go#m xo mâu hlá loăng plâi hôt ki hiăng khăng [ă mâu nhâ, klêi mê chôu ăm ai ngôi a peăng kong xêi vâ mơdât mâu tri trôu lo kâ ‘nhiê loăng plâi.

Vâ hbrâ mơdât ôa, tâng măng tri trôu, vâi krâ nho\ng o thế pôi tá kơdê mâu kuăn kiâ môi tiah hmui prăng, trôi, jâ pơchâu [ă pêk pêng ki kân xua mâu kuăn kiâ ki mê vâ tăng kâ oâ, tâng măng tri trô. Trôi cho ki rơdêi má môi, mâu kuăn kiâ kô kâ kơtâ tri trôu [ă kô kâi mơdât mâu tri trôu, ga kô lăm pâk lơ dế kơtâ tâng măng tri trôu.

Xua kế ki pro ing kuăn kiâ Metarhizumanisopliae, Beauveria bassiana lơ  Paecilomyces sp xôh kơdê tâng măng tri trô drêng ối kuăn, xôh hên lơ iâ ngăn tiô kô hiăng chêh hdró a tơdrong lơ kong kếo pơkeăng.

{ă mâu túa pơkeăng hoă hok, vâi krâ nho\ng o xua pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong, pơkeăng pro ăm loăng re\ng xông rơdêi tung inâi mâu pơkeăng ăm phêp chiâng vâ xoh, xua Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê [ă pơkâ vâ hbrâ mơdât tâng măng tri trôu, pơreăng pro chếo prăng rơmon drêng tơ’lêi tâ tú kô kâ ’nhiê ó, tơdjâk troh plâi, ki le\m dêi plâi, [ă thế pêi pro tiô pơkâ 4 tro’’ (xo tro pơkeăng vâ xôh, tơxâng [ă ki kâi trâng dêi loăng, xôh tro rơnó, chôu phut, tro túa cheăng)

Quang Sáng prế Đình Tuấn chêh

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng