Pá kơdâm loăng plâi sầu riêng, plâi [ơr, kơdrum kơphế kân rơdâ lối 1 hectar dêi rơpo\ng jâ Võ Thị Cẩm, ối a thôn Phú Phong, cheăm Ea Drơng, tơring }ư Mgar, kong pơlê Dak Lak xông ngiât le\m. Laga sap ing dâng 3 măng t^ng hdrối, ôa rơbông, ôa prăng xông kâ ‘nhê hên pro kơphế kơbâng tơruih hên h^n. Jâ Cẩm tối ăm ‘nâi, maluâ hiăng rôe pơkeăng xôh, laga troh nôkố tơdroăng kố xuân pơtối u ối tá hâi tâi. Rơpo\ng tô tuăn kô kơdroh pêi lo kơphế tung rơnó kố:

‘’Pơla kố nah lo ôa rơbông, á hiăng rôe pơkeăng xôh laga ôh tá kâi kơdê tâi xuân u ối, bu dâng 70%. Ôa rơbông [a\ ôa prăng kâ ‘nhê hên, tâng re\ng châ hlo, xôh pơkeăng teăm tơdrêng, laga xuân tro lu\p dâng 20%. {a\ ôa rơbông, ôa prăng pro tơdjâk troh tơdế plâi, tâng pin ôh tá châ hlo teăm tơdrêng vâ re\ng xôh’’.

Drô troăng sap ing thôn Phú Phong tơkâ hluâ thôn Phú Thành, cheăm Ea Drơng, tơring }ư Mgar, chât kơdrum kơphế pơrá hlo tơruih plâi. Mâu kơdrum ki ê ai hiăng khăng tơkâng, khêi hlá tung dế rơnó mêi. Pôa Nguyễn Hồng Thu, ối a thôn Phú Thành, cheăm Ea Drơng tối ăm ‘nâi, maluâ châ rơvât phon laga kơphế xuân khêi hlá, khăng tơkâng. Rơpo\ng pôa tơbleăng ăm khu kăn pơkuâ kơnôm to\ng kum laga troh nôkố tá hâi châ hnê mơhno. Pôa Thu tô tuăn lăm rôe xêh pơkeăng vâ pơlât dêi loăng kơphế:

‘’Pơrea\ng xuân kơdroh iâ, laga ki hên, ôh tá ‘nâi pơkeăng, tâng pơkeăng ki ôh tá xê khât mê tá ‘nâi pro ti lâi, chiâng tơdjâk ‘mêi hên. Tâng ôh tá teăm pơlât tơdrêng kơphế kô tơruih plâi tâi’’.

Tiô xêo ngăn dêi Khu pơkuâ kuăn pơlê pêi chiâk deăng cheăm Ea Drơng, a mâu thôn Phú Phong, Phú Thành, [a\ Đoàn Kết, cheăm Ea Drơng ai vâ chê 40 rơpo\ng [a\ vâ chê 100 hectar kơphế tơruih plâi hên h^n [a\ hlo ai ôa rơbông, ôa prăng hên a mâu kơdrum. Klêi kơ’nâi vâ chê 3 măng t^ng vâi krâ rôe xêh pơkeăng vâ xôh, troh nôkố ai kơdrum hiăng ôh tá tơruih plâi xếo, laga xuân u ối há tơdroăng khêi hlá [a\ ôa hdrong, ôa rơbông xông kâ ‘nhê. Xuân môi tiah hên kuăn pơlê ki ê, pôa Lê Trọng Hiếu, ối a thôn Phú Thành, cheăm Ea Drơng, tơring }ư Mgar, ngế ki ai 2 hectar kơphế dế hlo khêi hlá, tơruih plâi, pói vâ kơ koan cheăng, kăn [o# ngăn ‘na chiâk deăng, kum vâi krâ mơdât ôa hdrong kâ ‘nhê:

‘’Xuân pói vâ mâu kơ koan kơvâ cheăng veăng [a\ vâi krâ nho\ng o ti tăng ple\ng pơrea\ng dêi loăng kơphế. Vâ kum ngin tung tơdroăng rak ngăn [a\ hnê mâu túa rak ngăn kơphế [a\ ki ê hía’’.

Rơtế [a\ tơdroăng tơpui hâi kố ai kih sư Trương Văn Cao, {ơrô pêi pêt loăng plâi – kơ koan xiâm pơkuâ pêi pêt [a\ rak vế hdrê kơchâi plâi pôm kong pơlê Dak Lak. Mâu ôa hdrong kâ ‘nhê hmâ trâm a loăng kơphế tung rơnó mêi kố [a\ túa hbrâ mơdât kô châ kih sư Trương văn Cao tiâ mơnhên a kơ’nâi kố:

Êng: Ô kih sư Trương Văn Cao, môi tiah tơdroăng mơnhên nếo tối, nôkố a mâu kơdrum loăng tung pơla kố hlo hên plâi tơruih, vâi krâ nho\ng o thế ‘nâi tơdroăng kố gá ti lâi?

Tiâ: Ki xiâm dêi tơdroăng tơruih plâi kơbâng gá tiah kơ’nâi kố. Má môi ‘na ki rak ngăn, tung pơla rak ngăn, kô oh tá bê tu\m phon đạm, kali lơ mâu trếo kơhiâm le\m ki ê, lơ oh tá tơdâng tơ’mô dêi mâu trếo nguyên tố kô pro plâi kơphế chiâng tơruih. Pak^ng mâu trếo kơhiâm, pin hlo ối ai mâu túa ôa hdrong kâ ‘nhiê khoh pro tơruih plâi, pơtih môi tiah ôa prâp, gá kâ ‘nhiê tơrui plâi pro ăm plâi kơbâng chiâng tơruih.

Mâu tơdroăng ki ê nếo cho xua ing kơmeăn pro khăng tơkâng, khăng plâi a kơphế, mâu pơreăng môi tiăh kơmeăn, pơreăng pro prăng rơmon, drêng gá kâ ‘nhiê kô pro tơdjâk troh tơdroăng mơ’rêh plâi kơphế vâ kân. Pak^ng mê, drêng ôa prâp kâ ‘nhiê pá xuâp rêi loăng kơphế mơni cho ki xiâm pro plâi chiâng tơruih. Xua tung pơla rak ngăn, phon đăm, lân, kali ki pin rơvât hên iâ gá oh tá tơ’mô dêi rơpó, lơ xua vâi krâ nho\ng o rơvât hên phon hoă hok mê oh tá vâ tơmâng troh phon sinh hok ki pro ing hrái, nhâ, kông, hnông alâi mê khoh chiâng hía ki tơdâng tơ’mô dêi trếo kơhiâm, khoh pro plâi ki ối kơbâng chiâng tơruih.

Êng: Ô kih sư, tiah mê kơdrum kơphế ai tơdroăng ki plâi tơruih mê túa hbrâ mơdât ga ti lâi?

Tiâ: Vâ kơdroh ‘na plâi tơruih pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng troh tơdroăng xúa rơvât phon NPK ăm tơdâng tơ’mô, kơxo# phon đạm, lân, kali pro ti lâi ăm gá tơtro, đạm kô pro ăm loăng xông rơdêi huăn  tơkâng ki vâ ai plâi, tâng pin rơvât đạm lối hên, ôh tá bê lân [ă kali mê xuân pro plâi gá chiâng tơruih há. Pak^ng mâu tơdroăng ki nếo tối ‘na mâu trếo đa lượng mê ối ai mâu trếo kơhiâm ‘na vi lượng môi tiah kẽm, đồng, bo. Tâng ôh tá bê tu\m mâu trếo ki kố xuân pro plâi chiâng tơruih. Vâ tơ’nôm mâu trếo vi lượng pó vâi krâ nho\ng o xuân chiâng rơvât phon xôh a hlá, xuân chiâng tơru\m [ă mâu túa phon đa lượng. 

Pak^ng mê, xuân chiâng rơvât phon êak ro, phon hrái nhâ ki hiăng mơ-u\m. Mâu túa phon mê kô tơ’nôm trếo vi lượng, mơdât tơdroăng plâi kơbâng tơruih. Malối ‘na trếo bo, kẽm xuân kal rơvât a loăng kơphế. Tung pơla mê pin xuân chiâng xúa phon xôh hlá sap ing 2-3 hdroh tung rơnó mêi kố.

Êng: Ô kih sư, a hên kơdrum kơphế pơla rơnó mêi kố, vâi krâ nho\ng o hlo ai kơmuâ kâ ‘nhê tơkâng, xiâm kối khoh chiâng ai kơmuâ  [ă kơdê kơmuâ?

Tiâ: Tung kơdrum kơphế dế xông rơdêi, ai mâu kơtâ hlá răng, tơkâng tơđô, drêng pin đôu tơkâng mê hlo tung dế tơkâng ai kơmuâ.  Kơmuâ mê gá pong kâ loăng, hnối kơtâ ai kuăn tung loăng pro ăm tơkâng loăng chiâng khăng kho hnối tơđôu, kố cho môi túa ôa hdrong ki rơ-iô kâ ‘nhiê loăng kơphế.

Ki xiâm dêi kơmuâ kố, má môi cho klêi krí plâi pin oh tá vâ re\ng po văng krúa kơdrum. Mâu kuăn kiâ ki pro chiăng ai pơreăng ăm rơnó kơ’nâi gá ối drô kơnâng, drô k^ng, mâu loăng ki tât khía ăm loăng kơphế mê thế po văng krúa, plâi kơphế tơruih a tơnêi pin oh tá vâ tôm [ă văng krúa mê troh rơnó mêi gá kô lo kâ ‘nhiê loăng hên tung rơnó mêi [ă pro loăng khăng kho tơkâng, drêng vâi krâ nho\ng o hlo mâu tơkâng loăng hiăng khăng pó vâi krâ nho\ng o thế ko tah, chôu vâ kơmuâ pôi tá tâ tú.

Kơmuâ pong kâ tơkâng pá vâ kơdê, túa pêi pro ki hmâ cho ko tah tơkâng loăng kơphế ki tro kơmuâ kâ, mơdât oh tá ăm kơmuâ châ tâ tú. Ki u ối, tâng tro kơmuâ kâ ‘nhiê  ó thế dâi pơkeăng hoă hok xôh, la xuân thế rơvât mâu phon ki pro ing hrái, nhâ, kông, hnông alâi. Thế xúa mâu pơkeăng xôh tro pơreăng, xôh a tơkâng hlá 2 hdroh, kơtăn rôh xoh ki hdrối [ă kơ’nâi ai 7 hâi, kô kơdroh kơmuâ kâ ‘nhiê loăng kơphế.

Êng: Tâng thế xúa, mê pin xúa trếo hoă hok ki lâi vâ kơdê ôa prâp?

Tiâ: {ă ôa prâp hdrối nah gá lo kâ ‘nhiê tung rơnó mơdrăng hên, nôkố tung rơnó mêi xuân tro kâ ‘nhiê a xiâm, rêi, troh tơkâng, troh a hlá kâ ‘nhiê a tơxui plâi. {ă mâu ôa prâp ki tâ tú troh mâu hdrê loăng plâi ki ê tung kơdrum. Pơtih môi tiah loăng lạt, loăng pro ăm rơngiâp, loăng ki tât khía cho tíu ki mâu ôa prâp hmuâ ối, pro tơ’lêi ăm mâu pơreăng hmuâ [ă klêi mê lo kâ ’nhiê kơphế. Vâ kơdroh pơreăng kâ ‘nhiê, pó vâi krâ nho\ng o thế tơmâng troh tơdroăng pêt loăng ki hding pro xâp, mơdât tơnêi hiu tiu têa hbrông, mê thế tơmiât troh tơdroăng pro ti lâi ăm tơtro, a rơnó mêi thế hnêi, pôe tah ‘nâ tơkâng vâ pôi tá ăm ôa hdrong kâ ‘nhiê.

Rơnó mơdrăng thế xúa mâu hrái tâ tá vâ rak ki hngiâm kơchoh dêi tơnêi, mơdât oh tá ăm tơnêi châ hiu tiu têa hbrông, kơdroh hyôh têa lo, thế rơvât phon êak ro, phon hlá ki hiăng mơ-u\m vâ ăm rêi gá xông rơdêi. Pak^ng mê thế hnêi, ko tah ‘nâ tơkâng, ăm gá tơtro vâ kơdroh pơreăng tâ tú. Tơdâng tơ’mô phon đa lượng [ă vi lượng mê kô kâi mơdât pơreăng kâ ‘nhiê.

Hôm mơnê kơ pôa hiăng tơpui tối ‘na tơdroăng kố!

Thế Thắng chêh

Gương prếi Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng