Êng: Ô thak sih Phạm Công Trí, rơnó mêi hiăng pơxiâm troh, hơnăm kố kong prâi ôh tá tơniăn [a\ mâu ngế ki pêt tiu. Troh nôkố hên kuăn pơlê xuân tô tuăn tơdroăng tơhnhâ reăng, kơ’muăn plâi a kơxái tiu, thak sih ai pơchân tiah lâi ăm vâi krâ drêng kố?

Tiâ: Pin hlo tung mâu hơnăm achê pơla kố, mâu tơdroăng pêi chiâk deăng pơrá tối mê cho kong prâi hơ’lêh. Môi tơdroăng rế hía rế thăm ôh tá tơniăn [a\ hlo nhên a Tây Nguyên. Hơnăm kố cho môi hơnăm ôh tá tơniăn, kong tô iâ. Nôkố kong hiăng mêi ki ‘ló rơnó kố cho pro ăm tơhnhâ reăng, mê pin thế pro ăm reăng ôh tá tơhnhâ. Rơnó thế rơvât hên phon lân vâ ôh tá ăm reăng tơhnhâ cho a khế 3, khế 4, khế 5 reăng tơhnhâ, mê nôkố mâu ngế pêi chiâk deăng rơvât phon lân hên lơ xôh phon kali hên cho ôh tá tơtro [a\ kơxái tiu.

Rôh kố pin thế xúa phon xôh a hlá ai hên trếo trung vi lươ\ng hưh cơ vâ pro hu\n rơmôe [a\ pro rêi hu\n. Rơvât phon rôh kố thế rơvât hên phon đăm 2-1-1, mê tiu ai ivá tơhnhâ  reăng rơdêi. Kơxo# reăng tơhnhâ a tiu cho iâ, tâng vâi krâ nho\ng o xôh kali hên lơ lân hên mê pro lu\p ăm kuăn pơlê, xua mê, ngin pơchân thế xúa phon rơvât ai hên trếo trung vi lươ\ng [a\ xúa phon ai hên trếo đăm vâ pro tiu rơdêi mê reăng kô tơhnhâ hên tung hơnăm.

Êng: Hên vâi krâ nho\ng o xuân rơhêng ‘nâi tơdroăng pro kơdroh ki chôu dêi tơnêi klêi kơ’nâi hên hơnăm pêi pêt, tiah drêng pro kơdroh ki chôu dêi tơnêi, mê vâi krâ nho\ng o tơmâng troh tơdroăng ki klâi ô thak sih?

Tiâ: Kơxái tiu xuân tro tâng pêt a kơpong tơnêi chôu iâ xua mê tơdroăng ki pin kal thế pro mê cho ăm tơnêi chôu krâ kơle\m. Tơdroăng rơvât puâ vâ pro kơdroh chôu [a\ kơdê kơmeăn cho tơdroăng pêi ki kal. Laga ngin hmâ pơchân péa hơnăm xôh puâ môi hdroh. Túa ki rơkê tơtro hnê mơhno pêi chiâk deăng dâng sap 300 troh 600 kilô tung môi hectar cho dâng sap 30 troh 60 kilô môi sao. Tơdroăng xúa puâ thế rơvât drêng tơnêi hngiâm kơchoh vâ châ tơ-[rê.

Pak^ng tơdroăng xúa puâ kố, mê nôkố ai mâu phon rơvât tung mê, ai trếo calci cho môi tung tơdroăng ki kal, mê cho ai trếo calci, cho trếo puâ ki loăng plâi hrik  tơdrêng lơ hơ’lêh pro ăm tơnêi hơpok le\m mê vâi krâ thế xúa. Mâu trếo ki kố kô tah trếo ‘mêi tung tơnêi, pro tơnêi chiâng hơpok le\m xuân môi tiah pro châ tơ-[rê tung pêi chiâk deăng.

Êng: Trếo kơhiâm ăm kơxái tiu hneăng apoăng rơnó mêi cho kal khât. Xua mê thak sih ai pơchân ki klâi [a\ vâi krâ ‘na tơ’nôm trếo kơhiâm vâ kơxái tiu xông rơdêi le\m, ô thak sih?

Tiâ: Nôkố kơxái tiu Việt Nam dế trâm pơloăng mơnúa kân mê cho ki u ối dêi trếo pơkeăng rak vế hdrê kơchâi plâi pôm. Xua tiu dế trâm hên pơrea\ng xông kâ ‘nhê, môi tiah pơrea\ng Phytophthora re\ng hlâ, ôa kâ ‘nhê xiâm rêi, kơxái tiu khêi, êi a rêi, u\m rêi [a\ ki ê hía.

Apoăng rơnó mêi pin xúa mâu pơkeăng ho\a hok cho tơtro, ga kô hbrâ mơdât 90% mâu pơrea\ng ki xông kâ ‘nhê. Ki rơhêng vâ tối, tâng vâi krâ nho\ng o xúa pơkeăng ho\a hok a mơ’nui rơnó mêi hngê mê ki châ tơ-[rê kô iâ [a\ kô tơ’lêi u ối trếo ki mơdât tung pơ’leăng tiu rế tâk hên.

Xua mê, pơla achê kố, tung tơdroăng tiu krá tơniăn dêi Việt Nam pin ai túa to\ng kum drêng apoăng rơnó mêi pin pro krúa kơdrum [a\ pơkeăng ho\a hok kơdê ôa ki kâ ‘nhê tiu, kơdê kơme\n. Laga tung rơnó mêi mơhnhôk pin xúa pơkeăng sinh hok. Pin xúa pơkeăng sinh hok tiô túa hưh cơ [a\ pêi pêt rak ngăn tơtro, hbrâ mơdât pơrea\ng vâ rế pro kơdroh kơme\n.

Mơ’nui rơnó mêi drêng pin krí tiu, tung tiu kô ôh tá ai xếo trếo pơkeăng ki ối krêa, ai tiah mê pơ’leăng tiu nếo tơniăn [a\ ivá kuăn mơngế, klêi mê, kong prâi nếo tơniăn. Xua mê, pói tơngah vâi krâ nho\ng o pin tơru\m pêi tiu sinh hok [a\ tơtro\ng ăm hơngế pơkeăng vâ tơniăn.

Êng: Ôh thak sih Phạm Công Trí, măng t^ng hiăng hluâ ngin tâng hên tơdroăng kơ-êng tơdjâk troh tơdroăng tơ’nôm trếo kơhiêm [a\ mơdât pơrea\ng a kơxái tiu hneăng kố. Kơ-êng apoăng pói vâ châ thak sih hnê mơhno, mê cho dêi ngoh Vũ Văn Tình ối a cheăm }ư Né, tơring Krông {uk ai kơ-êng tiah kơ’nâi kố: Kơdrum tiu dêi rơpo\ng khêi hlá, pâng ‘nâng ‘nâi, hlá krâ prăng prâp tung dế, kố hôm cho xua kơme\n há [a\ hbrâ mơdât tiah lâi? Pâ thak sih tiâ tối ăm kơ ngoh Tình?

Tiâ: Koh hmât pó vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ, koh hmât ngoh Vũ Văn Tình, pin hlo, nôkố pơrea\ng khêi hlá a xiâm tiu tơdroăng kố hlo hên a kơdrum ki ê [a\ pin hmâ tối cho pơrea\ng khêi hlá. Laga ki khât gá cho ai hên pơrea\ng kâ ‘nhê, xua mê, ngăn nhên mê pin tăng troăng vâ hbrâ mơdât ăm tơtro.

Pơtih pin hlo gá khêi hlá, pâng ‘nâng ‘nâi [a\ tơkrí kốu, laga a mâu hlá dêi tiu hlo hên tíu chếo, tíu prăng rơmon, mê xiâm kối cho xua pơrea\ng Phytophthora pro. Ki rơhêng vâ tối a mâu kơdrum tiu drêng vâi krâ nho\ng o pin kât kơxái lối krá xua mê, ‘mêi ăm kơxái tiu, mê pơrea\ng Phytophthora pro tiu ôh tá châ hrik trếo kơhiâm [a\ chiâng pro khêi hlá.

Ki má péa, xuân pro ai tơdroăng tr^ng hlá, tơruih rơmôe mê cho tơdroăng ki pin hlo cho pơreăng ôa rơbông lơ mâu kơtâ ôa kâ ‘nhiê a rêi pro ăm rêi tiu ôh tá chiâng hrik xo trếo kơhiâm ah chiâng pro kơxái tiu ôh tá tu\m trếo kơhiâm [ă tr^ng hlá, tơruih rơmôe. Tâng hlo ti mê pin hlo tiu kô tơkrí, pâng, tơruih rơmôe, rơmôe gá rơbông [ă chiâng ‘mêi la ôh tá hlo chếo prăng mê pin ‘nâi cho pơreăng ing rêi.

Ki má pái, xuân pro chiâng tr^ng hlá, ho\n rơmôe mê, vâi krâ nho\ng o xuân thế séa ngăn vâ mơnhên [ă pơlât cho: Pin hlo tiu hlá gá tơkru\n, tiu ôh tá le\m, drêng po ngăn rêi pin kô hlo ôh tá ai mâu kơtâ ôa la ko rêi mê u\m, hmâ hlo a mâu kơdrum tiu ki ai mâu trăng tiu ki pin pêt, chiâ klôh trâu tơkéa vâ tối gá tro u\m xua têa lu [ă tro trếo ‘mêi nhôm, hơ-ôu trếo lưu huỳnh mê kô chiâng hlo ai tiah mê.

Môi tiah 3 tơdroăng ki nếo tối mê âi, pó vâi krâ nho\ng o xúa pơkeăng ho\a hok lơ mâu pló sinh hok ki kâi trâng [ă pơreăng vâ kâi hbrâ mơdât, tâng mâu kơtâ ôa prâp mê pin thế xúa mâu pơkeăng hbrâ mơdât ôa prâp [ă tâng tro hơ-ôu trếo u\m mê pin thế pêi pro mâu tơdroăng pôi tá ăm têa châ lu lơ xúa hưh cơ sinh hok vâ tah trếo pêi tung tơnêi. Malối, tâng tr^ng hlá, tơruih rơmôe, vâi tối tr^ng hlá hrá hlâ, mê tơdroăng xúa xôh phon hlá NPK tơdâng tơ’mô kum ăm tiu ai ivá mo le\m [ă kâi trâng tơplâ [ă pơreăng kơme\n kâ ‘nhiê.

Êng: Tơdroăng kơ-êng má péa dêi ngế ki pêi chiâk deăng Hồ Văn Nội, ối a tơring Krông Pac\, meh Nội êng: á pêt tơvât tiu hiăng ton hơnăm, a hmâ po krúa a xiâm tiu rêm hdroh a po văng nhâ thăm nếo ai ối xúa kơmăi vâ po nhâ ăm hrâ, la achê pơla kố á tâng tối ôh tá êa po i hrâ ăm tiu môi tiah, tiah mê hôm tro há ô thak sih?

Tiâ: Nôkố Vie#n Tây Nguyên hnê tối pêi [ă kơxái tiu mê pin thế rak ngăn tơnêi nhâ [ă loăng ki tât ăm rơngiâp gá tro. Nhâ cho pro ăm rêi tiu tơniăn tâ xua rêi tiu a ối a ngâ, bú tung pơla sap 0 troh 20cm mê ga a ngâ tơnêi.

Xua mê, tâng tơnêi oh tá ai nhâ kô tơdjâk hên troh tiu. La tung pơla kong mêi hên [ă hnoăng mơngế cheăng pêi iâ tơdroăng vâi krâ nho\ng o pêi pro mâu tơdroăng ki xúa pơkeăng xoh kơdê nhâ pin xuân chiâng xôh a kơlo ki lâi ‘lo, la pin thế tơtro\ng tâng pin xôh pơkeăng kơdê nhâ hên luâ râ kơ pro nhâ ôh tá kâi huăn xếo tơkéa vâ tối tơnêi kô hlâ.

Mê, nhâ pak^ng tơdroăng veăng hrik xo trếo kơhiâm môi tiah hên ngế tơmiât, mê nhâ xuân cho môi kế ki pro hơ’lêh ăm tơ’nêi châ hơpok, rêi gá xuân veăng kơdê mâu kơtâ ôa ki ‘mêi. Mâu rêi gá hu\n kô hơ’lêh tơnêi [ă pro u\m mâu nhâ ki po, hnối po ăm tơnêi chiâng hơpok le\m tâ.

Tiah mê, vâi krâ nho\ng o thế pro ăm dêi tơnêi tơná chiâng ôh tá huăn  nhâ, ôh tá chiâng huăn nhâ kô pro ‘mêi tơnêi, xua mê rơkong hnê tối dêi ngin thế rak ngăn nhâ [ă pơkeăng hoă hok mê pin thế pêi pro tiô tơdroăng hiăng hnê mơhno, ví tơdroăng ki xúa phon ho\a hok vâ pro ăm kơdrum tơná chiâng ôh tá huăn nhâ xếo. 

Êng: Môi tơdroăng kơ-êng nếo ing môi ngế kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng a tơring Ea Hleo. Hngêi á ai lối 1 rơpâu xiâm tiu dế tung hơnăm ai plâi, pơla hdrối kô nah kong prâi oh tá tơniăn mê mâu xiâm tiu hlâ xua kơtâ ôa ki ‘mêi, nôkố á vâ pêt tiu nếo hơ’lêh a mâu xiâm ki kố hôm chiâng há? {ă thế pro tơnêi ti lâi vâ kơdê pơreăng i tơtro?

Tiâ: Nôkố tiu cho môi hdrê loăng ki dế châ pêt hên xua mê hên kơdrum tiu nếo hlâ pó vâi krâ nho\ng o hiăng pui tah hlối xiâm tiu ki ton [ă pêt tiu nếo, tơkéa vâ tối xiâm pơreăng mê kô hơ’lêh đi đo tung kơdrum xua mê pro rế tâk.

Xua mê, [ă mâu kơxái tiu ki hiăng hlâ mê tâng ai liăn, ki tro tâ ngin hnê vâi krâ nho\ng o thế hơ’lêh pêt hdrê loăng [ă mâu hdrê loăng ki chiâng pro phon hlá ‘măn a mâu kloh mê môi hơnăm pin kô châ pêt nếo. Tâng vâi krâ nho\ng o tâ mơjo thế pêt nếo, mê pin thế xôh pơkeăng hoă hok, klêi mê, xua mâu phon hưh cơ vi sinh mê pin pơtối pro ăm hyôh tơnêi tơniăn tâ mê vâi krâ nho\ng o nếo pê klêi tơniăn, pôi tá ăm ai tơdroăng ki pơreăng hên pin nếo klêi tah lôi kơxái tiu ki ton re\ng pêt tiu nếo gá kô tâ pơreăng.

Êng: Mê, ai môi tơdroăng kơ-êng dêi ngoh Ngô Văn Minh Nĩnh, ối a cheăm Ea Kpam, tơring C|ư Mgar, kơdrum hngêi ngah châ mơnhên tối tro tâ pơreăng kơtâ ôa [ă ôh tá ai trếo kơhiâm, tiah mê, thế kơdê kơtâ ôa hdrối lơ tơ’nôm trếo kơhiâm hdrối?

Tiâ: Vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng tung rơnó mêi cho rơnó ki ai kơtâ ôa xông tâ tú, xua mê, tâng kong prâi tơniăn mê pin thế xôh pơkeăng ho\a hok vâ kơdê. Tâng kong mêi hên tơdroăng xúa trếo pơkeăng ho\a hok ai drêng xúa drêng ôh mê pó vâi krâ nho\ng o kô chiâng xúa mâu pló vi sinh ki kâi trâng [ă pơreăng tung pơla kong mêi kơchoh vâ gá kơjo kum hbrâ mơdât kơdê pơreăng.

Tơdroăng môi tiah ngoh tối, tung kơdrum loăng nếo hlo ai kơtâ ôa [ă nếo hlo oh tá bê trếo kơhiâm mê tơdroăng tơ’mô trếo kơhiâm [ă xôh pơkeăng kơdê kơtâ ôa kô rơtế [ă dêi rơpó. La a xiâm loăng pin thế xôh pơkeăng kơdê kơtâ ôa lơ xôh kơdê kơmeăn, la ngăn a tiu pin xôh mâu túa phon hlá ki hmâ xúa xôh ăm tiu môi tiah kơxái tiu nếo châ rak ngăn trếo kơhiâm le\m, gá pro ăm kơxái tiu huăn rêi ki nếo, la pin xuân chiâng tơ’nôm trếo kơhiâm. Drêng lâi pin hlo tơdroăng kơdê kơtâ ôa a tơnêi tơniăn mê pin kô rơvât phon.

Thế tơtro\ng tiah kố, tơdroăng rơvât phon ăm tiu pin thế klâ rơvât hên hdrôh. Môi hdroh ôh tá luâ 2 lăng NPK ăm môi xiâm tiu ki hiăng ai plâi, [ă rơvât tơdế lăng ăm môi xiâm tiu a pơla loăng pơxiâm kân [ă pin kô chiâng rơvât hên sap ing 20-30 hâi môi hdroh tiah mê kơ tơniăn.

Hôm, mơnê kô thak sih Phạm Công Trí hiăng tiâ mơnhên mâu tơdroăng ki vâi krâ nho\ng o hiăng kơ-êng ‘na tơdroăng kố.

Hương Lý chêh

A Sa Ly prế Gương tơplôu [ă tơbleăng