Ahdrối cho rơkong kơ-êng dêi pôa Y Lâm Mlô, ối a cheăm }uôr Đăng, tơring }ư Mgar, kong pơlê Dak Lak:

‘’Môi tiah kơdrum tiu dêi rơpo\ng ngin nôkố xua tiu ai xiâm chếo hlá [a\ u\m rêi. Hlo ai pơrea\ng mê á xuân lăm rôe pơkeăng, nôkố xuân hiăng chía tâ iâ. Nôkố á pói vâ mâu ngế rơkê pơchân hnê tối á, hnê kih thuât rak ngăn tiu vâ kơdrum tiu xông rơdêi le\m tâ.

Kih sư Trần Đỗ Hoàng tối môi tiah kơ’nâi kố:

Kĩ sư Trần Đỗ Hoàng: Á pâ tiâ rơkong kơ-êng dêi pôa Y Lâm Mlô, pơkeăng chếo hlá inâi tối tơchuâm vâ tối mâu pơrea\ng chếo hlá xua kơmeăn Colletotrichum. Kơmeăn kố ga kâ ‘nhê hên loăng plâi môi tiah: tiu, kơphế, plâi hôt [a\ ki ê hía. Pơrea\ng xông kâ ‘nhê a rơnó mêi, hngiâm kơchoh.

Xua mê, vâ hbrâ mơdât pin kal athế pro tiah kố: Má môi,  pro ăm kơdrum phuâng le\m, tâng pêt a trăng loăng ki rêh mê thế tróu tah tơkâng ăm kơdrum tung rơnó mêi hngê. Tơdrêng amê drêng rơvât phon kal rơvât phon eâk mơnăn mơnôa ki pin pro dêi.

Drêng hlo pơrea\ng xông tâ tú mê pin thế xúa mâu pơkeăng ki kâi kơdê hên pơrea\ng phá tơ-ê dêi pó. Pơtih: Amistar Top lơ Tilt Super vâ xôh. Drêng xôh kal tơtro\ng xôh tơdâng [a\ xôh ki vâ iâ 3 hdroh, rêm roh kơtăn dêi pó 7 hâi.

Má péa, cho pơrea\ng u\m rêi. Drêng tiu hlâ [a\ pin chiâ hlo rêi u\m mê pơrea\ng hiăng kâ ‘nhê ton. Pơrea\ng u\m rêi a xiâm tiu nôkố cho xua kơmeăn (Phi-tôp-thô-ra) Phitophthora. Kơmeăn kố tâ tú ing troăng têa.

Xua mê vâ kơdê pơrea\ng pin thế chiâ tah tâi tâng mâu xiâm ki u\m rêi tung kơdrum, klêi mê xế puâ. Tơdrêng amê hbrâ mơdât pơrea\ng tung kơdrum mê pin kal pro ăm kơdrum bâ le\m, ôh tá toăng têa [a\ xúa pơkeăng hbrâ mơdât. Nôkố vâ hbrâ mơdât pơrea\ng u\m rêi a xiâm tiu mê pin kô xúa tu\m péa túa pơkeăng cho Insuran, [a\ kơmeăn (Tri-cô) Tricho Đại học Cần Thơ, mê cho pơkeăngu ki xúa hngêi trung Đăi hok Cần Thơ mơjiâng. 2 túa pơkeăng kô hơ’lâk [a\ dêi pó vâ xoh a kơdrum. Tâng kơdrum ai 1 xiâm u\m rêi, mê pin thế lâk tah [a\ thế tôh mâu xiâm loăng ki ê vâ rak ôh tá ăm kơmeăn châ kâ ‘nhê xếo.

Êng: Hôm, pâ mơnê kih sư Trần Đõ Hoàng. Pơtối cho kơ-êng dêi jâ H’Djiêng {da, ối a cheăm Dray Bhăng, tơring }ư Kuin, kong pơlê Dak Lak.

‘’Rak ngăn tiu ga pá ‘nâng, pêt tiu troh rơnó tô mê gá hlâ, ôh tá ‘nâi xua ki klâi gá chiâng hlâ. Hlo vâi rơvât phon ki kố ki tá, xôh pơkeăng ki kố ki tá, á xuân pêi tiô. Kơ-êng a tíu tê pơkeăng vâi tối xế pơkeăng ki kố ki mê, mê á rôe xôh ôh tá hlo tơ-[rê, tiu xuân ối hlâ:

Kih sư Trần Đỗ Hoàng: Á pâ tiâ ăm jâ H’ Djiêng {dap. Xua tiah lâi tơdroăng ki tiu troh rơnó tô mê hlâ hên h^n, xiâm kối gá tiah kố: Nôkố mâu kơmeăn xông kâ ‘nhê tiu môi tiah kơmeăn Phitophthora, gá xông kâ ‘nhê tiu há, ga phá tơ-ê, tiu kô hlâ tơdrêng lơ troh rơnó tô nếo hlâ.

Tiah hmâ hlo, drêng kơmeăn xông kâ ‘nhê a xiâm rêi, mê gá kô mơdât ki djâ trếo kơhiâm dêi tiu peăng hlá [a\ rêi, xua mê tiu kô hlâ re\ng, mơni to lâi măng t^ng kô hlâ. Laga drêng kơmeăn xông kâ ‘nhê a mâu tíu ki ê, ki rơhêng vâ tối cho xông kâ ‘nhê a xiâm rêi kăn, mê kô ôh tá re\ng hlâ hlâu xua u ối ai rêi kum ăm trếo piê kơhiâm ăm xiâm tiu. Laga troh rơnó tô mê kơxo# rêi ối rêh iâ, ôh tá bê ăm trếo piê kơhiâm, drêng mê tiu nếo hlâ.

Tiah mê vâ hbrâ mơdât pơrea\ng tiu re\ng hlâ kal tơtro\ng kơmeăn pơkeăng drêng lâi to ai tung tơnêi, ki xiâm pin thế hbrâ mơdât. Má môi kal pôi tá ăm têa châ toăng. Xiâm tiu kal pêt a tíu a’ngêi má môi tung kơdrum, pêt tiu pin thế go#m tơnêi ăm a’ngêi [a\ chiâ klôh troăng têa hiu, ôh tá ăm têa châ toăng tung kơdrum tiu drêng rơnó mêi. Má péa nếo, pin xúa phon eâk mơneăn, môi tiah phon eâk ro, phon eâk chu, phon ki mơ-u\m klêi mê rơvât ăm xiâm loăng. Tơdroăng ki kal cho kal lâk tah mâu xiâm tiu ki hlâ tung kơdrum xua kố cho pơrea\ng.

Tá tui lui pin nếo xôh pơkeăng. Pin tơtro\ng thế xúa pơkeăng sap apoăng rơnó mêi. Vâi krâ kô chiâng xúa môi tiah á hnê, mê cho cho xúa pơkeăng insuran – pơkeăng ki kơdê pơrea\ng re\ng hlâ [a\ môi túa pơkeăng sinh hok tricho Đại học Cần Thơ kơdê pơrea\ng hrá hlâ.

Tiah hmâ, drêng pin hơ’lâk 3 kơxuô insuran tung 1 kơthung tơnô  200 lit têa, [a\ tricho Đại học Cần Thơ bu kal 1 kơxuô tơdế kilô ăm 1 kơthung tơnô, hơ’lâk [a\ dêi pó, tôh a rêm xiâm sap ing 2 troh 3 lit. Pin pro tiah mê rêm hơnăm 3 xôh: apoăng rơnó mêi, tung dế rơnó mêi, mơ’nui rơnó mêi. Rêm roh ngăn tiu pin ai kô chiâng pro 1 – 2 xôh. Mâu tíu pơrea\ng, xiâm tiu hlâ hên mê pin pro hên xôh. Môi tiah rơnó kố vâi krâ tôh 3 xôh, rêm roh kơtăn dêi pó 1 măng t^ng vâ mơdât pơrea\ng ôh tá ăm xông tâ tú a xiâm loăng ki ê.

Vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ ki dế tơmâng tơdroăng ‘‘ Tíu ngăn – rak pơlât - loăng pêt’’ ngi ai tối ‘na tơdroăng  tiâ ‘na tơdroăng ki vâi krâ-nho\ng o kơ-êng, ki hâi teăm ‘nâi ‘na kih thuât pêt [ă rak ngăn tiu tung rơnó mêi.

Êng: Pơtối kố cho tơdroăng kơ-êng dêi ngoh Y Chiên Ayun, ối acheăm C|uôr Dăng, tơring C|ư Mgar, kong pơlê Dak Lak:

‘’Á vâ ‘nâi pêt tiu pro ti lâi vâ tiu xông rơdêi, re\ng kân, môi tiah kơdrum tiu hngêi á kố, á hlo dêi tiu hmôu pơ rế hlâ xêh, ai drêng ‘nâ hlâ vâ tâi kơdrum. Má péa nếo, ai hên xiâm ki ‘nâ dế drêh le\m, la tơxui reăng hên [ă klêi mê tơruih tâi, kơxo# tơxui tiu ki ối bú iâ tê. Kơnôm mâu ki rơkê ‘na todroăng kố hnê tối ăm á túa pêi pro vâ tơkâ luâ tơdroăng mê [ă hnê  tơdroăng ki rak ngăn’’.

Kih sư Trần Đỗ Hoàng tiâ:  Koh kơ êh ngoh Y Chiên, tơdroăng ki ngoh kơ-êng ‘na tiu hlâ xuân môi tiah mâu vâi krâ nho\ng o ki ê ai kơ-êng há. Pơla hdrối kố nah ngin xuân hiăng hnê tơchuâm ăm vâi krâ nho\ng o, ki má môi thế pôi tá ăm dêi kơdrum châ toăng têa [ă thế kơhnâ lăm ngăn dêi rêm hâi. Má péa, bú rơvât phon êak ro cho túa phon ki tiu kal vâ. {ă thế xôh pơkeăng, a hnê tối thế tơru\m xôh 2 túa pơkeăng, tối pá môi hdroh nếo cho pơkeăng Insuran [ă tricho Đại học Cần Thơ, 2 túa pơkeăng kố hlo tê hên a mâu tíu tê pơkeăng xoh kơdê ôa hdrong.

Má 2, tơdroăng ki tiu tơruih tơxui, ai hên tơdroăng ki xiâm gá pro chiâng tơruih, mơni xua ing ôh tá bê trếo kơhiâm. Ki ê nếo cho xua ing kong prâi ôh tá tơniăn, xuân pro ai tơdroăng tơruih tơxui.

Vâ hbrâ mơdât tơruih tơxui mê kal thế xôh tơ’nôm ăm tiu trếo kơhiâm ing hlá. Nôkố ai tê hên mâu pơkeăng Bo hưh cơ. Bo hưh cơ, drêng pin xôh mê iâ pro ‘mêi ăm tiu. Vâi krâ nho\ng o xuân chiâng xúa xôh phon Hi-boron kố a pơla hdrối tiu vâ lo reăng, tơkéa vâ tối drêng reăng nếo pơxiâm vâ lo môi tiah hmăng í, mê gá kô kum ăm tiu kơ’muăn plâi hên tâ [ă kơdroh tơruih tơxui plâi.

Mâu pơkeăng ki ê nếo cho Vitazyme dêi Mih, ôh tá xê to pro ăm tiu châ kơ’muăn plâi hên mê gá ối kum ăm tiu kâi trâng [ă kong prâi tơviah ó môi tiah kong mêi kân, khía têi, [ă drêng kong tô mơdrăng ó.

Tiô á hmâ pêi, vâi krâ nho\ng o thế xúa tơchuâm tu\m 2 túa pơkeăng cho Hi-boron [ă Vitazyme klâ xôh hên hdrôh. Rôh má môi cho drêng tiu nếo lo vâ môi tiah hmăng í, rôh má 2 xôh drêng tiu hiăng kơ’muăn plâi, vâ pơtối rak tá ăm tơxui tiu ôh tá tro tơruih.

Pôa Trịnh Phú Thuận, ối a tôh kơpho# 5, bêng Đoàn Kết, pơlê kong krâm Buôn Hồ, kong pơlê Dak Lak êng:

’’Apoăng rơnó mêi hiăng ai kơtâ ôa hnối ai kơmeăn Phitophthora pro ăm tiu re\ng hlâ [ă hrá hlâ. Ngin ôh tá ‘nâi pơreăng mê gá ti lâi [ă xúa pơkeăng ki lâi vâ xôh ăm pơreăng hlâ. A xuân púi vâ tơdroăng kố hnê tối nhên’’.

Kih sư Trần Đỗ Hoàng tiâ: Hmâ hlo mâu xiâm ki tro pơreăng kơtâ ôa kâ ‘nhiê hlá pro ăm hlá chiâng tơkru\n [ă kơxái tiu ôh tá xông rơdêi le\m, maluâ pin hiăng rak ngăn rơvât phon tu\m. Drêng chiâ ngăn rêi kô hlo mâu rêi êi, ki ‘nâ tơkru\n môi tiah vâ kơtêi a tơrêm xiâm tíu.

Vâ pôi tá ai tơdroăng kố mê pin thế tơtro\ng pro ti lâi vâ kơdrum châ bâ phuâng, hnối tơtro\ng ngăn độ pH dêi tơnêi [ă pôi tá lôi dêi kơdrum phuâng tá ai ki klâi, malối a rơnó kong tô mơdrăng mê kơtâ ôa kô tơ’lêi mot kâ ‘nhiê rêi tiu.

Má péa nếo, pin thế tơtro\ng hbrâ mơdât sap ing apoăng rơnó mêi. Nôkố xuân chiâng xúa mâu pơkeăng xôh vâ kơdroh mâu kơtâ ôa kâ ’nhiê. Tung khế 8 kố Ko\ng ti Syngenta kô tơbleăng ăm pó vâi krâ nho\ng o pơkeăng Tervigo, kố cho pơkeăng ki xêt rơdêi vâ kơdế kơtâ ôa, hnối kơdê tá ôa rơbông ki kâ ’nhiê. Vâi krâ nho\ng o xuân chiâng xôh 1 hdroh  pơla apoăng rơnó mêi [ă xôh 1 hdroh mơ’nui rơnó mêi.

Tung rak ngăn mê thế rơvât phon êak ro, séa ngăn độ pH tung  tơnêi, tâng lối chôu mê kô chiâng xế puâ vâ mơdêk độ pH. Pak^ng mê,  xúa 1 túa kơmeăn sinh hok vâ mơdât kơtâ ôa, mê cho Tricho Đại học Cần Thơ.

Hôm mơnê kơ kih sư Trần Đỗ Hoàng.

H’Xíu Hmok chêh

Gương prếi A sa Ly tơplôu [ă tơbleăng