Vâ tơtro [ă tơnêi tơníu, kong prâi a kơpong kong ngo ki hmâ ai hyôh hngiú ó, sap ing chal vâi krâ roh nah, hdroâng kuăn ngo Hà Nhì a cheăm Thu Lũm, tơring Mường Tè, kong pơlê Lai Châu hiăng meăn mơjiâng mâu hngêi tơnêi hneăn ki le\m, a rơnó hngiú tâ hơtô, a rơnó tô tâ rơngiâp. Mơdâng hngêi cho tơdroăng cheăng ki kal dêi rơpo\ng hngêi, mê vâi krâ-nho\ng o akố hbrâ rơnáu rơhí rơhó hdrối vâ mơjiâng hngêi tá troh hiăng pro kêi ah. Péa hngêi đi đo vêh peăng mâ hâi lo, peăng ro\ng hngêi cho athế vêh peăng ngo, xua tiô tơdroăng hmâ loi dêi vâi krâ Hà Nhì roh nah, tâng pro hngêi tiah mê, kô kum ăm hngêi krá tơniăn, bâ phuâng, cheăng kâ kro mơdro\ng [ă trâm tơdroăng pon mơhúa. Klêi kơ’nâi hiăng rah xo hâi ki tơniăn, khế tơtro, kăn rơpo\ng hngêi kơ’neh ‘noăng báu a trêi hngêi vâ pâ xeăng kum ăm tơdroăng ki dâi, cheăng kâ châ mơhúa, pêi lo hên kế tơmeăm. Tơdroăng ki chiâ trêi hngêi tơnêi pêi pro ton [ă krâu khât; chiâ trâu tung kơdâm tơnêi ai 1 met, hdrâ hmốu tung mê dâng 40 phân, klei mê, xo loăng klâk ăm hmốu mot trâu tung tơnêi. Tung pơla vâ mơjiâng pro klêi hngêi mê, vâi ối pơtối xo mâu loăng pâm ăm mâu trăng, tơnốu ăm ga i krá, ‘mâi rơnêu tu\m mâu loăng tung dế, pá kong vâ ăm loăng trăng, loăng tơnó tơdrăng le\m, klêi mê vâi nếo krâ pơtâ, ní [ă lêm tôl, lêm [rik a hdrêa, a nuih hngêi.

Pôa Chu Pó Chừ, 70 hơnăm, ối a pơlê Thu Lũm, cheăm Thu Lũm, tơring Mường Tè, kong pơlê Lai Châu tối tiah kố:

‘’Pro hngêi tơnêi kố athế ton ‘nâng, pro rơhí rơhó, athế ton châ 1 khế nếo kêi. Tâi tâng mâu tơdroăng cheăng kố pơrá kơnôm tơngah vâi krâ-nho\ng o tung pơlê veăng to\ng kum. Rơpo\ng hngêi bu pơchên hmê kơchâi, têa ôu ôh tá mơhá tơ’nôm ki klâi, xua sap rơxông vâi krâ nah xuân hiăng hmâ rak vế dêi khôi tơlá tiah mê’’.

Ki le\m dêi mâu hngêi tơnêi dêi hdroâng mơngế Hà Nhì mơhno tối ki hdrối tâ cho túa pêi pro. Hngêi vâi pro tiô um kơrê, ai 4 to kuâ hngêi ki pro ‘nhíu, tung dế ai 3 to veăng, peăng pá ngiâ ai kơchôk chía rơdâ, ôh tá ai péa kuăn, péa mot lo xuân iâ, ki hmâ hlo, vâi krâ-nho\ng o hdroâng kuăn ngo akố hmâ pro môi to péa mot lo, hngêi vâ ching iăng iâ. Tung hngêi vâi pro veăng koi tiô tơdroăng ki tiah hmâ, sap ing peăng pá hơ’vá troh peăng hơ-ếo, leăn a tơdế hngêi vâi pro tíu ki vâ pơtê ôu têa, tâi tâng rơpo\ng hngêi hmâ tơku\m ối akố vâ tơpui tơno. Pá kong, a kơchôk vâi pro chía rơdâ ‘măn to xoăng vâ ăm tơmối lơ kuăn kơnốu tá hâi ai on veăng vâ pơtê pơto. Tung kơnoh on vâi pro a tíu ki kal, xuân cho tíu ki vâ djiâ on, xuân cho tíu ki pế pơchên hmê kơchâi, tơdrêng amê, xuân cho tíu ki tơku\m tơpui tơno, tíu ki tơdah nho\ng o [ă ki kal hluâ tâ mê, kơnoh on vâi pro tung hngêi vâ ăm hơtô [ă ai ngôi on vâ pro ăm loăng trăng, pơtâ, ní, hdrêa, nuih thăm rế krá kâk tâ tung mâu hơnăm lá ngiâ.

Tung hngêi dêi hdroâng Hà Nhì ôh tá pro kơ-[eăng xối t^ng [ă mâu mo\ng mơnge#n tơmeăm hdroăng, la tíu ki xối xeăng vâi pro dêi krip ‘nâng, tâng ai ngế ki lâi pro xôi kô tro pơxâu phak tiô khôi tơlá phá xêh dêi kuăn pơlê. Pôa Chu Xé Lù, Kăn pơkuâ hnê ngặn Đảng cheăm Thu Lũm, tơring Mường Tè tối ăm ‘nâi ‘na tơdroăng ki mơjiâng hngêi [ă tíu ki xối t^ng dêi rơpo\ng hngêi mơngế Hà Nhì tiah kố:

‘’{ă hdroâng mơngế Hà Nhì, nôu pâ, jâ pôa koi ối tung veăng peăng mâ hâi lo, mế, kuăn kơdrâi [ă mâu cháu koi ối a mâu veăng peăng mâ hâi lu. Tíu ki xối t^ng vâi xo kloăng plâi kuih ki ôh tá tro tâ pơreăng, ôh tá tro kơmuâ, kơmú, klêi mê vâi te\n pong kơtúa a ‘ngêi ‘măn tung veăng dêi kăn rơpo\ng hngêi ki ối peăng mâ hâi lo. Kế tơmeăm xối t^ng mê, cho môi mơnge\n mo\ng, môi iâ hmê [ă drôu, mơngế Hà Nhì ôh tá chôu nhang’’.

Hâi ki to hngêi nếo dêi hdroâng mơngế Hà Nhì xuân pro ôh tá eâ ai hên ki klâi, ôh tá chôu nhang môi tiah hdroâng kuăn ngo ki ê. Drêng hiăng mơjiâng pro klêi hngêi, kăn rơpo\ng hngêi pế hmê, pơchên kơchâi krếo vâi krâ-nho\ng o tung pơlê ôu kâ, xah hêi. Tung pơlê, ai mâu nho\ng o ki ‘nâ chiân dêi kung kếo drôu, phái, ngế ki ‘nâ ăm í, ngăn tiô ki hiâm mơno, tơmeăm khoăng tơná ai, ki vâ hơ-ui, veăng kum ăm rơpo\ng hngêi ki mê. Vâi tơklâk dêi pó kơ’lo drôu, rơkâu ăm rơpo\ng hngêi ai hngêi nếo pêi cheăng kâ pon mơhúa, tu\m rêm ngế tung hngêi ai ivá mo sêi têi ‘răng, ai tơdroăng rêh ối le\m ro, sôk niân. Tơdroăng mơjiâng pro hngêi tơnêi dêi hdroâng mơngế Hà Nhì cho vâ mơhno tối hiâm mơno mơjo pâ dêi tâi pơlê pơla, hmâ rơpo\ng ki lâi xuân ngăn hnoăng cheăng mê cho tơdroăng cheăng tơchuâm dêi pơlê. Tu\m tơdroăng ki kân, ki kuăn drêng pơxiâm pro tá troh a hngêi nếo pơrá châ pro tiô túa nếo. Jâ Xừ Xá Nu, ối a pơlê Thu Lũm, cheăm Thu Lũm, hơnăm kố hiăng hluâ 60 hơnăm, ai tối tiah kố:

‘’Á hâk vâ ‘nâng hngêi tơnêi ki hiăng hmâ pro sap chal ton nah, xua ga tơtro [ă khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo a kơpong kong ngo kố. Á kô pơtối rak vế vâ hnê tối ăm kuăn cháu dêi tơná pin’’.

Dế nôkố, tơdroăng rêh kâ ối hiăng chía tơniăn, tơmeăm khoăng xuân hiăng chía hôm, mê cho mơhno mơjiâng túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo Hà Nhì châ pơtối mơnhông mơdêk, kế tơmeăm ki vâ mơjiâng hngêi xuân hiăng ai hlâu, tơ’lêi, hên rơpo\ng hngêi hiăng lêm [ă tôl, [ă [rik ôh tá lêm [ă hlá xá tiah hdrối nah, thăm pro ăm hngêi tơnêi rế le\m krip tâ, krá kâk tâ, la xuân ối rak vế dêi túa tơlá hngêi trăng dêi hdroâng mơngế Hà Nhì. Mâu tơmeăm ki pro rơneăm tung hngêi tơnêi mê cho tơmeăm ki pro ăm tơmối rơhêng vâ tí tăng hlê ple\ng [ă đi đo châ rêm chal dêi hdroâng Hà Nhì mơnê nhuo#m.

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng