Tơdroăng rêh ối nôkố hên tơdroăng hơkăng, tô tuăn pro hên ngế trâm hên tơdroăng tơdjâk ‘mêi troh ivá pro ‘mêi ngoâ. Tơdroăng kố, hiăng hlo hên ki khéa hơ’nêng ‘nâ hía ối a kông tơdúa  kơ’neh dêi châ, mơhnŏng bro rong râ dêi châ chăn. Vâ tối môi tiah tơdroăng ki tro lŭp ‘na chứng khoán, chiâng chĕn hên hĭn, môi ngế rơtăm cho ngế pêi cheăng kâ rơchôa hiăng hbrok a kông Gianh (kong pơlê Quảng Bình) kơdiê dêi châ.

Kâi kơ khíu hnêng tơdroăng on veăng rơpŏng hngêi, môi ngế kơdrâi 30 hơnăm ối a Thanh Hóa hbrok a têa kroăng Mã, lôi dêi 4 ngế kuăn ối kŭn. Ôh tá môi tuăn dêi rơpó tung tơdroăng păn chó, miếo, klêi tơhôu tơpeăng dêi rơpó pơla 2 nâ o, môi ngế kơdrâi ối a Thái Bình hiăng hbrok a kông kơdê dêi châ... A mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên, ai hên ngế xua môi péa tơdroăng xơpá, trâm pá tung tơdroăng rêh ối, mâu vâi pú hơnăm ối nếo lăm tăng xêh tơdroăng hlâ vâ hluăn tơdroăng pá. Ƀok thái pơkeăng Đinh Hữu Vân, Ngế pơkuâ ngăn Tíu Rak ngăn ivá mâu ngế rơxok Phương Đông tối tiah kố:

“Tung rêh ối dêi pin ai hên mâu tơdroăng trâm xía vâ ôh tá mơhúa. Drêng trâm mâu tơdroăng mê tâng pin chiâng pêi pro mê ivá pin ƀă tuăn ngôa kô ôh tá tro klâi, la drêng trâm tơdroăng xía vâ  la pin ôh tá chiâng vâ pro ti lâi, ôh tá ‘nâi tơchĕng tơmiât pro ki ti lâi, kô pro ăm pin chiâng ‘mêi tung ngôa chiâk rơxok...”.

 Nếo achê kố, môi ngế o kơdrâi 14 hơnăm rơpŏng hngêi djâ gá troh a Tíu xiâm pơlât ngăn ivá mâu rơxok, Hngêi pơkeăng Bạch Mai khăm xua muăn ối hmếo pơ hôu, ‘nâ hía ‘nân krôu xêh môi ngế. Troh akố, mâu ƀok thái pơkeăng khăm ối ‘nâi hlo gá ai tíu ki tro xê ƀă ƀă xơkê a kéa, mơhnŏng pro rong ăm tơná ƀă xơkê ki vâi rêk pôe hlá mơ-éa, rêm hâi xâp to hmân ếo xŏn vâ kơtôa tíu ki gá xê dêi tơná.

Klêi kơ êng gá, mâu ƀok thái pơkeăng ối châ ‘nâi, pakĭng o hơkăng tung tuăn ngôa, hêng hôu hlo nôu pâ hmâ ối tơhôu, tơpeăng to dêi rơpó, o kơdrâi mê gá chiâng khéa, tơbrêi tung tơdroăng hriâm ƀă đi đo tơmiât xâu nôu pâ lơ lôi tơná. Tiô ƀok thái pơkeăng Lê Công Thiện, Ngế pơkuâ Ƀơrô pơlât ngăn vâi hdrêng rơxôk tối, o mê gá ‘mêi tung tuăn ngôa - pro chiâng vâ rơxok tơdjâk ó troh tơdroăng vâ rơnêu dêi hiâm mơno tuăn tơmiât.

“Gá xo xơkê ki vâi xê hlá mơ-éa mê xê tơná a kŏng, pro tơná châi vâ rơ-oh dêi hiâm tuăn, tơdroăng ki gá hơkăng ‘mêi tuăn tơchĕng tơmiêt. Ai ngế ki ‘nâ râ ó tâ mê chiâng tơmiât troh kơdê dêi châ...”. 

Tiô hên mâu ngế ki rơkê tối tơdroăng ngăn hên Facebook, xah game, ngăn phôn râng kŏng hên lối râ ƀă lơ hmâ hrăng a kơmăng hiăng pro chiâng ai hên tơdroăng tro pơreăng ki ‘mêi tuăn ngôa ah chiâng rơxok.

“Môi hâi o ngăn lối 10 chôu vâ online Facebook. O tăng troăng pro ti lâi vâ châ Online Facebook’’.

Môi ngế nôu pâ ki ê tối ‘na tơdroăng dêi kuăn kơdrâi tơná dế phô̆m xông kân:

“Mâu khế a chê kố kuăn a ki kơdrâi ối to tung kơbong, ôh tá vâ tơpui ƀă vâi, xâu ối a tíu ai pú hên. Ngăn ngiâ gá la lâi xuân hmếo pơ xâu, ngăn gá tơviah. Drêng châ ‘nâi dêi kuăn ti mê rơpŏng hngêi a tô tuăn ‘nâng. A tăng rơxế taxi chơ dêi kuăn lăm khăm a hngêi pơkeăng pơlât rơxok trung ương 1. Tung pơla dế prôk drô troăng bú xâu gá lơ ‘nâi ngin jâ gá pơlât xâu gá ôh tá vâ, la mơhúa gá ôh tá ‘nâi ôh tá troăng mê gá ôh tá ‘nâi lăm pơlât. Kuăn á ki kơdrâi gá mot tung măng ngăn to um tơdroăng chêh tơdjâk troh Hàn Quốc ngăn plâ hâi. Troh a hngêi gá po  ngăn phôn. A kơtôa phôn xuân ôh tá châ, gá hôu hlối. Ƀok thái pơkeăng tối pôi tá ăm gá ngăn phôn, gá dé hôu râ kố’’.

Ki tô tuăn nôkố mâu ngế ki ‘mêi tung tung tuăn ngôa chiâng rơxok rế hlo hên a mâu vâi hdrêng. Hên mâu hok tro, sinh viên, droh rơtăm chiâng stress, ‘nâ hía ôh tá tơpui la hrá djâ pơlât xua rơpŏng hngêi xâu 2 chư “rơxok’’. Hên ngế tối ‘mêi tung tuăn ngôa vâ tối cho rơxok. Ki khât gá ai 10 tơdroăng rơxok hmâ trâm. Kơxô̆ mơngế chiâng ‘mêi troăng veăn ngôa bú 0,47% pơ’leăng mâ mơngế.

Tung pơla mê ôh tá vâ tơpui, tô tuăn mê ki hên má. Phŏ yăo sư, Tiê̆n sih Nguyễn Văn Dũng, Ngế phŏ pơkuâ Tíu xiâm pơlât ngăn ivá ‘na kôk,  rơxok dêi tơnêi têa ăm ‘nâi:

“Ăm hlo a mâu vâi muăn drêng mot pơlât a hngêi pơkeăng tung mâu rôh achê kố ki hên ăm hlo vâi rối loạn sinh học, ôh tá chiâng koi, tô tuăn tơchĕng hên rế ton rế ó, mâu tơdroăng ki pro chiâng tơchĕng ôh tá chiâng kong mê ăm hlo tung châ lo têa kơxô, rơxá chêng kŏng, hmếo pơ xâu tơpui ƀă ngế ki ê.  Hên nôu pâ hlo dêi kuăn ‘nĕng kuăn cháu tiah mê hrá djâ lăm pơlât, xua ôh tá vâi tối dêi kuăn rơxok”.

Ƀok thái pơkeăng Đặng Thị Tươi, cheăng a Khoa Cấp tính vâi kơdrâi, Hngêi pơkeăng pơlât kôk rơxok Trung ương 1 tối tơdroăng ki tơná hiăng hlê vâ kơdroh dreng tro stress a vâi hdrêng ki mâu nôu pâ thế tơtrŏng a kơ’nâi kố:

“Mâu nôu pâ thế tơtrŏng ngăn dêi kuăn nĕng hên tâ. Kuăn ‘nĕng vâi ai tơdroăng hâk vâ ki lâi ‘lo môi tiah hâk vâ ‘na pơtâp ivá, hơdruê xuang ƀă hên ki ê. Teăng tơdroăng kuăn ‘nĕng râng ngăn phôn mê pin mơhno troăng ăm vâi hriâm rêi prôa, hriâm hơdruê, pơtâp ivá drêng mê kuăn ‘nĕng kô kơdroh ngăn phôn’’.

Nôkố ai vâ chê 30% kơxô̆ pơ’leăng mâ mơngế Việt Nam chiâng ‘mêi tuăn ngôa ah chiâng rơxok, 25% ngế tung kơxô̆ ki mê ôh tá vâ tơpui ƀă rêm hơnăm ai dâng 40 rơpâu ngế ôh tá vâ tơpui ah chiâng hlâ xua kơdê dêi tơná. Laga, xuân môi tiah hên pơreăng ki ê,  pơreăng ‘na rơxok xuân ai tơdroăng ki xiâm ing mâu tơdroăng ki chiâng vâ hbrâ mơdât tâng ai pơkâ hdrối ƀă châ pơtê, mê cho châ koi hlâk lĕm tung 5 chôu tung 1 hâi, kâ ôu tro tơdroăng, kơhnâ pơtâp ivá đi đo, ‘nâi tơdroăng ki vâ kơdroh hơkăng tuăn ngôa, tăng cheăng pêi vâ châ tơ’mot liăn, veăng pêi mâu tơdroăng pleăng hnoăng tơná, pêi cheăng tơná vâ, pôi tá ôu drôu ƀiê̆r, pôu tá ôu hât ƀă pôi tâ ôu mâu trếo ki pro ‘mêi ivá, kơdroh xúa mâu tơmeăm ki pro chiâng chuât, pôi tá xah game online.

Ki khât gá tung lâp plâi tơnêi kố, ki vâi kơdê dêi tơná cho xiâm ki hlâ mơngế ối má 2 a khu mâu ngế  sap hơnăm 15-29 hơnăm. Vâ châ 80% kơxô̆ mơngế hlâ xua kơdê dêi tơná tung lâp plâi tơnêi a mâu kong têa ki pêi lo liăn iâ ƀă dâ dâk. Ki khât mê kal athế Việt Nam pêi pro tro tâ tơdroăng Pơkâ dêi tơnêi têa ‘na hbrâ mơdât pơreăng ki ôh tá tâ tú, tung mê ai tơdroăng ki pro ‘mêi ivá tuăn ngôa pro chiâng rơxok vâ kơdroh trâm pá ki ‘no liăn ngân tung pơlât ƀă hlối kơdroh kơxô̆ mơngế hlâ.