Klêi môi rơnó báu, drêng troh apoăng hơnăm nếo, vâi krâ nho\ng o hdroâng M’nông a pơlê Ja Rah, cheăm Nâm Nung, tơring Krông Nô, kong pơlê Dak Nông kô tơku\m t^ng rơkâu ‘’hâk phiu kâ báu nếo’’.

‘’Ô xeăng! Hâi kố, á krếo khe\n khu xeăng chu troh akố! Ô xeăng báu, xeăng kong, xeăng têa, xeăng ngo châ re\ng troh akố kâ kơpôu a hâi dế, kâ hơ’neh chu a kơxê, kơmăng ôu drôu xiâm, hâk phiu xuâ báu hiăng tum, báu kơpâu hên, rơtế kâ hmê nếo [ă hơ’neh í, pâ khu xeăng troh veăng kum, rak vế ngăn báu dêi kuăn pơlê chiâng dâi le\m, mơdât ôh tá ăm kuăn kiâ kâ ‘nhê, pâ khu xeăng kring vế ăm pơlê pơla ivá mo têi, rêh ối hơniâp ro’’.

Klêi kơ’nâi kơxối rơkâu pâ xeăng tiah mê, pôa Y Tiêng krâ pơlê xo mơheăm chu, mơheăm í xế tâ tá kâng ki nếo mơdâng a tơdế plông pa ngiâ hngêi tơchoâm dêi pơlê.

Leh mơd^ng ‘’Pêt loăng pleăng kâng pơlê’’ a pơlê Ja Rah, cheăm Nâm Nung, tơring Krông Nô (Dak Nông)

 A dế kâng mê, vâi krâ ai pro rơnuâ, chôu ‘măn hên h^n tơmeăm hdroăng, môi tiah ko chu, hơ’nêh mâm í, ‘nhe\n prông, hơ’neh pôh, drôu xiâm [ă hía hế vâ khe\n mâu xeăng troh veăng ôu kâ, châ ngăn, châ hlo [ă rơtế sôk ro [ă pơlê cheăm, rơkâu pâ khu xeăng veăng kring vế, rak ngăn, pơtroh ăm kuăn pơlê tơdroăng tơniăn le\m, hơniâp ro.

Sap ing chal vâi krâ nah, mơngế M’nông hiăng hmâ loi tiô khu xeăng, loi khât tơdroăng ‘’rêm to kế tơmeăm cho pơrá ai khu xeăng kring vế’’, la tơdroăng ki ai tơdjâk troh tơdroăng rêh kâ ối [ă pêi chiâk deăng dêi kuăn pơlê, pơrá ăm khu xeăng, xua mê, kal athế pâ rơkâu, kơxối kô xeăng ăm phep ‘nôi nếo chiâng pro ki kố ki mê. Xua ti mê, tung mâu hâi leh mơd^ng, maluâ mê cho tơdroăng kân lơ tơdroăng ku\n, mơngế M’nông pơrá mơdâng kâng a tơdế plông dêi hngêi tơná lơ a plông kân dêi pơlê vâ krếo thế khu xeăng chu troh ngăn amê.

A mơd^ng pêt loăng pleăng pro kơnâng kâng pơlê ki nếo châ tơku\m po a pơlê Ja Rah, cheăm Nâm Nung, tơring Krông Nô, pôa Y Xuyên krâ pơlê, xuân cho ngế ki pơkuâ xiâm tơdroăng pro mơd^ng. Pôa xuân cho ngế ki mơdâng kâng [ă bro rơnuâ rơhí rơhó kế tơmeăm. Vâ ai kâng ki krip le\m, môi khu vâi rơtăm ai ivá rơdêi têi ‘răng, rơkê pêi viâ dêi pơlê hiăng lăm tung kong vâ tăng ko loăng loăng pleăng, kơlo, phêa ki kah kân, tơdrăng le\m vâ pro rơnuâ ăm kâng i le\m krip. Pôa Y Xuyên tối ăm ‘nâi, sap ing tơdroăng mot tung kong tăng rah loăng pleăng ki kân [ă mâu tơmeăm tung kong tá troh hiăng klêi hdrối vâ po mơd^ng mê athế tâi 2 pơla măng t^ng. Mâu tơdroăng pêi pro mê pơrá châ pêi rơhí rơhó [ă ton hâi:

‘’Vâ pro [ă mơdâng kâng tung mâu hâi mơd^ng kố ngăn tiô kơ tơdroăng ki pro kân lơ pro ku\n, vâi kô pro kâng xo\n lơ ‘nâng ‘nâi ngăn tiô kơ tơdroăng ga, xuân ngăn tiô kơ tơdroăng ki pro t^ng mê hên lơ iâ, tâng pro kâng ki ai kơdrế rơnuâ hên, tâi pơlê veăng pro, tâng po mơd^ng kâ báu nếo, lơ klêi krí xo dêi kế tơmeăm ing chiâk deăng châ hên vâi xuân pro kâng kân krip há’’.

Kâng dêi mơngế M’nông hiăng châ mơdâng tung mâu hâi mơd^ng kân, ga xo\n hmâ ai sap ing 7 troh 10 met, vâi pro ai 3 râ. A tơdế kâng cho loăng tơdrăng, krá, vâi hmâ rơnuâ pro hên um ai 3 mơngiơk, cho rơbông, khêi [ă prăng (Ki rơbông cho vâ tối kong plêng, mơngiơk khêi cho vâ mơhno tối cho on [ă mơngiơk prăng cho vâ mơhno tối tơnêi tíu, kong kế).

Pái râ dêi loăng kâng mê cho vâ mơhno tối tíu tơníu, tơdroăng ki ai dêi plêng tơnêi. Râ ki a kơpêng châ pro rơnuâ hên má môi, ai 4 víu ki krâ hên mâu khu chêm, ai kơdré pro [ă xú ki vêh 4 pâ mơhno tối cho báu ki kơpâu. Pâu xot cho vâ mơhno tối pơlê pơla tơru\m, mơná chêm cho vâ mơhno tối hiâm mơno pói rơhêng vâ châ tơdroăng pon mơhúa. Hơkê, klo\ng têa, kơríu chuât [ă hên mâu tơmeăm ki ê cho khu tơmeăm khoăng ki ôh tá păng lôi tung tơdroăng rêh kâ ối dêi mơngế M’nông. Pa kơdâm cho môi to plôi ki vâ mơhno tối cho tơnêi, tâ tá cho plôi ki ai rơnuâ reăng kơpê rơbông mơhno tối cho têa. Drêng ai khía pê, mâu tơmeăm ki mê kô chuât ai idrâp môi tiah tơdrá ki chuât xêh tung kong kế, ngo ngối.

Râ ki a tơdế chôu ‘măn mâu tơmeăm hdroăng kơ khu xeăng, vâi hmâ te\n pro [ă phêa, kơlo, pu\n víu pơkrâ mâu tơmeăm ki te\n [ă phêa kơlá cho mâu tơmeăm khoăng ki hmâ rêh ối rêm hâi, môi tiah pu pái, kơpôu, chêm, í. Râ pá kơdâm dêi kâng cho tíu ki ai drá châ pro mơjiâng krá kâk, kơtăn ing tơnêi dâng 2m, ai kông kơlo vâ hếo. Kố cho tíu ki kal khât ăm ngế ki pro pơkuâ rơkâu xối, ngế ki teăng mâ kuăn pơlê vâ pro tơdroăng kơxối mê.

Tiô pôa Y Tiêng tối, kâng cho tơmeăm ki ôh pá lôi tung tơdroăng loi t^ng dêi mơngế M’nông. Kâng cho ki xiâm dêi rêm leh mơd^ng, cho tơmeăm ki kal dêi leh mơd^ng. Ing mê, vâi krâ, kuăn pơlê pơtroh mâu tơdroăng pói rơhêng vâ dêi rêm ngế châ mo têi, pêi lo hên kế tơmeăm, troh tah mâu tơdroăng ‘mêi, pơtroh ăm pơlê cheăm tơdroăng tơniăn, hơnôk hơnôa, le\m ro.

‘’Loăng kâng cho tơmeăm ki kal khât tung rêm tơdroăng leh mơd^ng, t^ng kân lơ t^ng ku\n pơrá kal athế ai kâng mê nếo chiâng pêi pro, ngăn tiô kơ tơdroăng leh mơd^ng mê vâi kô rơneăm bro um méa pơrá phá, mâu tơmeăm hdroăng xuân phá dêi pó. Loăng kâng cho tíu ki kuăn mơngế vâ tơpui tơno [ă khu xeăng, rơkâu pâ khu xeăng kring vế, pơtroh ăm tơdroăng ki hling, tơdroăng ki rêh ton, ôh tá tro tamo châi, rêh ối phâi phok, niân nok tá troh ah ăm pơlê pơla’’.

Tơnêi têa pin hiăng mot a rơnó hơngui, Tây Nguyên xuân dế vâ mot tung mâu hâi leh mơd^ng kân. Troh a mâu leh mơd^ng mê dêi mâu pơlê cheăm, ing hơngế hiăng châ hlo nhên loăng kâng. Mâu tơmeăm ki kơnía git má môi dêi pơlê pơla hiăng châ pleăng, bro rơnúa le\m krip. Ai tá on koh kân [lô [lông, idrâp chêng xơtó, vâi droh rơtăm rơngê xuâng tâ tá kâng cho vâ mơhno tối tơdroăng hơniâp ro, rơkâu pâ hơnăm nếo tơniăn, rêm ngế mo rơdêi, báu phái pêng hnôu pêng hneăm. {ă ki kơnía git dêi tơdroăng pro rơnuâ kâng [ă hiâm mơno loi tơngah kơ khu xeăng, [ă mơngế M’nông ôh tá la lâi chiâng lôi kâng ki mơdâng pro a tơdế plông pơlê lơ a plông hngêi dêi tơná.

Thị Đoắt chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng