VOV4.Sêdang - Sap ing hdrối mê hía nah, mơngế M’nông a Tây Nguyên xuân ối rak vế hên mơhno túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo tơná, tung mê ai hên mâu khôi túa, vêa vong môi tiah: leh mơd^ng rơkâu rui, t^ng kâ báu nếo, t^ng ôu kâ pơkoăng, t^ng mơnhên mơngế hiăng xông droh rơtăm [ă t^ng lôi tơnâp kiâ. T^ng lôi tơnâp kiâ mê cho tơdroăng ki t^ng ‘’pơ’lâng’’ pơla mơngế ki ối rêh [ă mơngế hiăng hlâ, mâu rơpo\ng hngêi hmâ pro drêng hiăng ai kế tơmeăm. Sap ing mê, mơngế ki rêh kô ‘’pơ’lâng’’[ă mơngế ki hiăng hlâ.

T^ng lôi tơnâp kiâ, cho tơdroăng ki vâ tơklâ păng ‘nâng [ă mơngế hlâ, mơngế M’nông ngăn t^ng ki kố cho kal ‘nâng. Xua tiô tơdroăng ki mơngế M’nông hmâ loi dêi, môi ngế nếo hlâ mê mơhúa ga xuân ối tâ tá, achê [ă mơngế ki ối rêh. Xua ti mê, drêng ai mơngế hlâ, vâi hmâ xing xoăng tơ’mô kế tơmeăm ăm mơngế ki hiăng hlâ. Kế ki klâi dêi ngế ki hiăng hlâ mê hmâ xúa nah, vâi krâ kô djâ tơmeăm ki mê ‘mế rơtế [ă mơngế ki hlâ. Ngăn tiô kơ tơdroăng ki rơpo\ng hngêi ki mê ai xêh, [ă ngăn to ing hiâm mơno dêi rơpo\ng hngêi kum ăm mơngế ki hiăng hlâ ki vâi vâ pro tung t^ng lôi tơnâp kiâ klêi kơ’nâi hâi ki ‘mế lơ lôi ton hơnăm. Nôu Sivon, ối pơlê Trí, cheăm Krông Na, tơring {uôn Đôn, kong pơlê Dak Lak ai tối ‘na tơdroăng ki xing xoăng tơmeăm ăm mơngế hlâ tiah kố:

Vâi krâ nho\ng o tung pơlê tô chêng tơgôu koăng tung hâi lôi tơnâp kiâ

‘’Tiah roh vâi krâ nah, tung rơpo\ng hngêi drêng ai mơngế hlâ vâi ôh tá po t^ng lôi tơnâp kiâ, vâi xuân ối rak tiah mê. Mâu tơmeăm dêi mơngế ki hlâ, pin athế ’mế rơtế [ă tơná vâi, tâng vâi ai kơpôu ro mê pin athế poh kâ 1 to hâi ki ga hlâ. Tâi tâng mâu tơmeăm ki ngế hlâ mê xúa dế ối rêh nah, pin athế ‘măn a kơpêng tơnâp tơná ga. Ai mâu rơpo\ng vâi tá hâi teăm ai tơmeăm vâ po t^ng lôi tơnâp kiâ, mê vâi kô rak tiah mê to lâi khế, ai drêng ’nâ troh hơnăm. La mâu ngế tung rơpo\ng hngêi athế chiân hmê vâ rơkâu ăm kơ ngế ki hiăng hlâ mê hâi ki apoăng khế. Ai mâu rơpo\ng ki ‘nâ vâi ôh tá ai kuăn cháu hên, ôh tá ai hên mâu ngoh nâ o, vâi ôh tá ai mơngế vâi chiân hmê kơchâi troh a tơnâp, mê vâi ‘măn hmê kơchâi a tơdế troăng. Ngế ki ai hnoăng cheăng rak ngăn tơnâp mê xuân athế ai tơdroăng cheăng ki pá puât xêh há, vâi ôh tá chiâng prôk lăm, vâi athế tơvâ tơvân, pôu râng hnoăng cheăng rak ngăn mơngế ki hlâ, xua tá hâi teăm pro t^ng lôi tơnâp’’.

Klêi kơ’nâi lăm ‘mế mơngế ki hlâ, rơpo\ng hngêi xuân po mơd^ng pế hmê. A mâu hâi ki apoăng hơnăm, rơpo\ng ai thế môi ngế tung on veăng, rơpo\ng dêi  mơngế ki hiăng hlâ djâ chiân hmê toh a tơnâp, tá troh a hâi po t^ng lôi tơnâp kiâ, tah tâi mâu tơdroăng ki ai tơdjâk, hơ-ui mơjo pâ pơla mơngế ối rêh [ă mơngế hiăng hlâ.

Mâu um kiâ châ mơdâng pro a kơpong tơnâp kiâ

{ă ing tơná ngế ki kố cho ngế ki pôu râng hên má môi [ă mơngế hiăng hlâ, vâi vâ lo lăm pêi cheăng hơngế lơ vâ ai môi tơdroăng hơ’leh ki lâi mê ‘lo ‘na tíu ối lơ tơdroăng cheăng, mê xuân athế pro klêi tơdroăng t^ng lôi tơnâp kiâ. Rơpo\ng hngêi kô po t^ng lôi tơnâp kiâ vâ hrê tah lôi tâi tâng tơdroăng ki tơdjâk pơla mơngế rêh [ă mơngế hlâ, ngăn tiô kơ tơdroăng ki rơpo\ng hngêi hiăng ai. Nôu Sivon tối:

‘’Klêi kơ’nâi xuâ dêi báu, rêm ngế tung rơpo\ng hgêi, tung pơlê nếo ai tơdroăng ki vâ pơxiâm pêi mâu tơdroăng cheăng ki lôi tơnâp kiâ, tơklâ hlống hlối [ă mơngế ki hiăng hlâ. Drêng kố, vâi kô rah xo hâi ki pơtê pơto vâ rak vế tro tiô khôi hmâ tơdroăng lôi tơnâp kiâ. Ai mâu rơpo\ng ki ‘nâi vâi dah ai xêh kế tơmeăm, vâi ối rak tung pơla 2 lơ 3 hơnăm lơ 5 hơnăm. Tâng rơpo\ng ki lâi ối rak tơnâp kiâ ton, vâi kô koi pơtê môi măng a tơnâp. Klêi kơ’nâi hiăng lôi tơnâp  kiâ, vâi kô ôh tá ai xếo tơdroăng ki tơdjâk tung tuăn mơno pơla mơngế ki rêh [ă mơngế ki hlâ, thăm nếo vâi ôh tá vâ lăm pôu ngăn, ôh tá eâ trâ văng nhâ. Khôi túa dêi mơngế M’nông pin roh nah hiăng lôi tơnâp kiâ mê kô ôh tá pêi pro xếo mâu tơdroăng ki chiân hmê kơchâi, lơ po văng nhâ’’.

Tiô tơdroăng hmâ loi dêi mơngế M’nông, klêi kơ’nâi lôi tơnâp kiâ, pơ’lâng [ă mơngế hlâ, vâi ôh tá la lâi lăm po văng tơnâp kiâ xếo [ă ai tối tiah kố, mơngế hlâ hiăng rêh ối tung kong ki ê. Drêng pơxiâm ai tơdroăng rêh ối nếo a kong ê, ngế ki hlâ kô ôh tá rêh niân [ă ôh tá ai tu\m kế tơmeăm drêng kế tơmeăm khoăng ôh tá châ pleăng tu\m a tơnâp kiâ. Tơnâp kiâ mê châ mơjiâng pro krá le\m vâ rêm ngế tung rơpo\ng hngêi hdroâng hdrê troh lăm po t^ng lôi tơnâp kiâ. Um kiâ châ mơdâng pro cho vâ tơpui tơno pơla mơngế hlâ [ă mơngế rêh. Um kiâ mê ối vâ tối ‘na hiâm tuăn tơmiât, tơche\ng dêi kuăn mơngế: hơniâp ro, khéa hơ’nêng châi heăng, niân nok, hơniâp ro [ă hên tơdroăng ki ê. Tiô tơdroăng ki hmâ loi dêi mơngế M’nông, tâi tâng mâu hiâm tuăn ki mê tí xê to ai a ro\ng tơnêi, mê xuân ối ai tá mâu tơdroăng a kong ê, mâu tơdroăng ki rêh ối mê pơtối tiah mê.   

H’Thi Rơya chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng